این روزها بازار فروش محصولات کریسمس و عروسک های بابانوئل در ایران داغ است! به هر بازاری پا بگذارید اثری از بابانوئل می بینید نکته اینجاست بابانوئل و حاجی فیروز امروزی بسیار متفاوت از فلسفه اصلی خودشان هستند. طبق گفته پیشینیان قدمت حاجی فیروز بسیار بیشتر از بابانوئل است اما متاسفانه روی این شخصیت کار فرهنگی زیادی نشده است. با توجه به این موارد در این سال ها، زیبایی های بصری بابانوئل مورد استقبال کودکان قرار گرفته و درمقابل نسبت به حاجی فیروز خودمان دافعه دارند. برخی هم حاجی فیروز را به علت رنگ پوستش نماد نژادپرستی می دانند؛ این در حالی است که مورخان بسیار مخالف این صحبت هستند و حاجی فیروز را نماد یک فرد آزاده و شاد می دانند. بهرام بیضایی، کارگردان مطرح سینما هم در یک سخنرانی‌ در مورد حاجی‌فیروز، با بیان دو روایت در مورد این شخصیت گفته بود برخلاف هر تصور ساده‌اندیشانه‌ای، این شخصیت نمایشی، کوچکترین ربطی به نژادپرستی ندارد.

چه بسا اگر به کودکانمان هدف و فلسفه اصلی این دو شخصیت را بگوییم گرایششان به حاجی فیروز بیشتر شود و بتوانیم در حفظ سنت های ایرانی موثر باشیم.

ناصر شفق، تهیه کننده سینما و مدیر فرهنگی درباره فلسفه شخصیت حاجی فیروز می گوید: این روزها به علت فرهنگ مشترک منطقه ای آیین حاجی فیروز نه تنها در ایران بلکه در کشورهایی مثل ترکیه، تاجیکستان و قرقیزستان نیز برگزار می شود. فلسفه به وجود آمدن این کاراکتر به زمان های قدیم بر می گردد، آن زمان به علت اینکه مردم از ظلم و جور اربابان به تنگ آمده بودند، شخصیتی مثل حاجی فیروز آفریده شد تا به نوعی با طنز و نیشخند اعمال ریاکارانه و چپاول قدرتمندان را به به تصویر بکشند.

شفق درباره رنگ پوست حاجی فیروز عنوان کرد: در مورد رنگ پوست حاجی فیروز و سیاهی او نظرهای مختلفی وجود دارد. طبیعتا برای منطقه ای مثل ایران که کمتر تیره پوست دارد، این رنگ پوست به عنوان استثنا و جلب توجه برای حاجی فیروز استفاده شده؛ این سیاهی به منزله خدشه وارد کردن به اعتبار و نگاه مردم ایران نسبت به سیاه پوستان نبوده است. رنگ پوست حاجی فیروز نشان نژاد پرستی نیست. به نظر من انسان به هر رنگ و نژادی که هست، چه فقیر باشد و چه غنی از یک میزان حقوق و احترام برخوردار است.

حاجی فیروز گدا است؟

این مدیر فرهنگی با اشاره به درخواست کمک حاجی فیروزها در سال های اخیر اظهار کرد: این آیین شاد را باید پاس بداریم اما متاسفانه به علت وضعیت اقتصادی فعلی، در ماه های منتهی به عید بزرگ نوروز حاجی فیروز هایی را می بینیم که از این طریق پول در می آورند. در حالی که چنین رسمی در آیین حاجی فیروز وجود نداشته است و از هدف والای خود دور شده است. البته در قدیم هم حاجی فیروز پول در می آورد اما به عنوان یک هنر و نگاه انسانی و سنتی، بهرام بیضایی در نمایش نامه آهو تلخک و دیگران به این موضوع به خوبی پرداخته است.

وی افزود: اصل فلسفه حاجی فیروز برای خندادن مردم و نقد اجتماعی جامعه بوده است. امیدوارم آیین حاجی فیروز به صورت انسانی و اصیل پاس داشته شود. باید حرمت حاجی فیروز را نگه داریم. در عرصه های نمایشی باید به این شخصیت نگاه اصیل و شادی داشته باشیم، نه نگاهی که امروزه در خیابان می بینیم که به خاطر ناچاری در پوشش حاجی فیروز گدایی می کنند. حاجی فیروز ها هنرمندان فاخر بودند. آنها ادبیات فاخر ایرانی را یدک می کشیدند و با ادب و ادبیات آشنایی کامل داشتند. اینکه امروزه این رسم به صورت گدایی جلوه می کند متاسفانه به علت وضعیت اقتصادی حال حاضر است.

حاجی فیروز و بابانوئل قابل قیاس هستند؟

ناصر شفق با تاکید بر اینکه آیین حاجی فیروز و بابانوئل قابل قیاس نیست گفت: بابانوئل برخواسته از یک آیین مذهبی مسیحیت است. در غرب بابانوئل را معرفی کردند و به بچه ها گفتند کسی هست که آرزوهای شما را برآورده می کند و کادوهایی که دوست دارید را برای شما می آورد. بچه های ایران هم این روزها تحت تاثیر تبلیغات جذب بابانوئل شده اند، آنها در فضای رسانه ای دنیا شاهد فرهنگ سازی و تبلیغات بابانوئل و کریسمس هستند. برای رفع این موارد باید افراد ناکارآمد کنار گذاشته شوند تا اوضاع فرهنگی و فرهنگ سازی کشور اصلاح شود. همچنین افزود: اساسا نمی توان آیین حاجی فیروز و بابانوئل را با هم مقایسه کرد. فلسفه حاجی فیروز بسیار متفاوت و قدیمی تر است. حاجی فیروز می توانست بسیارقوی تر باشد و از مفهوم اصلی خود فاصله نگیرد. مردم حس ترحم نسبت به حاجی فیروز دارند. البته ما آیین های دیگری داریم که به بابانوئل نزدیک تر است؛ مثلا در چهارشنبه سوری به شال کادو می بندند و در خانه های مختلف می اندازند و این موجب شور و شعف مردم می شد.

نویسنده نمایشنامه حدیث عشق در پایان بیان کرد: شما زمانی که به ریشه قصه های تمام ملل دقت می کنید می بینید همه ی قصه ها شبیه به هم و با اندکی تغییر است. شما می توانید در کتاب های اندرسون و صمد بهرنگی آیین های مشابه را پیدا کنید. به همین علت فکر می کنم تمام آیین های ملل خوب و موثر هستند. امیدوارم آیین شادی به ایران برگردد.

خبرنگار: لیلا نوعی