دکتر احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در گفت‌وگویی که با قدس انجام داد نه تنها پیش‌بینی زمستان سرد بی‌سابقه در کشور را در سال جاری رد کرد، بلکه به این نکته اشاره کرد که تنها زمستان سرد بی‌سابقه برای ایران در سال ۸۶ تجربه شد و اکنون دمای میانگین کره زمین در فصول سرما یک تا ۵/۱ درجه افزایش داشته و گرم‌تر هم شده است. در ادامه پاسخ این کارشناس اقلیم شناسی را به این سؤال که دلایل علمی زمستان‌های سرد در ایران، آمریکا و ژاپن که از نظر کارشناسان هواشناسی این سردی هوا بی‌سابقه است می خوانید.
در حال حاضر در ایران زمستان در حد نرمال است، البته دمای هوا در سواحل شمالی کشور برای استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، خراسان شمالی، گیلان، مازندران و گلستان در دو سه هفته آینده کاهش پیدا می‌کند. اکنون ما با زمستان‌ سرد بی‌سابقه روبه‌رو نیستیم و این کاهش دما مفهومش داشتن یک زمستان سرد بی‌سابقه نیست، ما حتی در دو فصل پاییز و زمستان سال جاری به ترتیب شاهد افزایش یک و ۵/۱ درجه دمای زمین بوده‌ایم و این به معنای افزایش گرمایش زمین است. کشور ما در سال ۸۶ زمستان سرد بی‌سابقه را تجربه کرد که در مدت ۱۲ روز هم دما و هم بیشینه زیر صفر درجه بود.

چرا وقتی بارش برف در غرب کشور یا پایتخت رخ می‌دهد برخلاف سال‌های گذشته که یکی دو روز بعد این بارندگی را در شرق کشور شاهد بودیم، اما درحال‌حاضر این برف در این منطقه به باران یا فقط هوای سرد زمستانی تبدیل شده است؟
علت مهم این موضوع تغییر اقلیمی بوده که ناشی از گرم شدن زمین است. همان طور که در پاسخ پرسش قبل اشاره کردم متوسط گرمای هوا نسبت به اوایل قرن۲۱ حدود یک تا ۵/۱ درجه گرم‌تر شده است، این میزان دما در مناطق قطبی به افزایش ۴ و ۵ درجه‌ای رسید. تغییرات دمایی و افزایش گرمای هوا بر اثر افزایش گازهای گلخانه‌ای است که به طور کلی سبب تغییر در اقلیم شده است. از طرف دیگر میزان بارندگی‌ها در کشور ما روند کاهشی داشته و مقدار بارش‌ها کم شده است، البته خراسان رضوی نسبت به تهران یا غرب کشور از گذشته تاکنون بارش‌های کمتری داشته، زیرا استان‌های غربی کشور به دریای مدیترانه نزدیک هستند. همچنین خراسان رضوی رطوبت کمتری دارد، بنابراین ممکن است وقتی سامانه‌های بارشی به کشور وارد می‌شوند با گذر از استان‌های شرق کشور بارش کمتری داشته باشند که این موضوع هم می‌تواند به دلیل بارش کم در این استان‌ها و هم به دلیل تغییر اقلیم طی سال‌های اخیر باشد.

برخی کارشناسان معتقدند گرمایش زمین سبب ایجاد یخبندان در شهرها می‌شود آیا این موضوع صحت دارد؟ و آیا یخبندانی که اکنون برخی استان‌های غربی و مرکزی کشور دچار شده اند به خاطر این موضوع است؟
بعضی از تحلیل‌ها این موضوع را تأیید می‌کنند گرچه نفوذ هوای قطبی به مناطق جنوبی جهان به ندرت اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند سبب ایجاد یخبندان‌ در کشورهایی مانند آمریکا که با زمستان سرد روبه‌رو شدند شود. در کشور ما با توجه به اینکه سه سالی هست با خشکسالی مواجه هستیم این موضوع که گرمایش زمین سبب یخبندان در مناطق غربی کشور شود دلیل علمی ندارد، گرچه در هفته‌های آینده شاهد بارش برف و کاهش دمای محسوس در این مناطق هستیم، اما این موضوع فقط برای دو سه هفته آینده پیش‌بینی شده است.

با توجه به اینکه در سال جاری با شروع زمستان شاهد بارش برف در نقاط مختلف کشور هستیم این موضوع به معنای پایان دوره خشکسالی در کشور نیست؟
خشکسالی در سه بخش هواشناسی، کشاورزی و ایدئولوژی بررسی می‌شود. در بخش کشاورزی با توجه به اینکه در فصل زمستان کشاورزان به دنبال کشت یا برداشت محصولات کشاورزی نیستند خشکسالی خیلی آسیبی به این بخش وارد نمی‌کند، اما از نظر هواشناسی خشکسالی همچنان تأیید شده و ادامه دارد. از نظر ایدئولوژی هم که آبگیری سدها مد نظر بوده به نظر می‌رسد وضعیت کمتر از نرمال است، زیرا هنوز سدهای کشور نه تنها از آب پر نشده‌اند بلکه در شرایط خوبی نیز قرار ندارند، بنابراین طولانی شدن خشکسالی در این دوره جای نگرانی بسیاری دارد، زیرا اگر بارش‌ها مانند دو سال گذشته کم باشد برای تابستان سال آینده نیز استان‌هایی مانند تهران و همدان بازهم با کمبود آب مواجه می‌شوند.

در حال حاضر که شاهد تغییر اقلیم در کشور هستیم آیا این موضوع به محیط زیست آسیب وارد می‌کند؟
بله، آسیب‌های جدی هم به محیط زیست وارد می‌کند. خشکسالی‌های پرتکرار، شدید و طولانی‌مدت سبب از بین رفتن پوشش گیاهی می‌شود، همچنین به تدریج تراکم گیاهی را کاهش می‌دهد.
از سوی دیگر، چَرای بیش از حد دام و جمع‌آوری گیاهان دارویی پوشش گیاهی در طبیعت را از بین می‌برد و به‌تدریج علاوه بر اینکه شاهد خشک شدن تالاب‌ها هستیم، گرد و خاک در هوا نیز افزایش یافته و سبب ایجاد مشکلات در زندگی مردم می‌شود که در نهایت به کوچ جوامع انسانی می‌انجامد.

برای رفع مشکلات ناشی از تغییر اقلیم در کشور چه راهکارهایی باید مد نظر مردم و مسئولان قرار گیرد؟
به نظر می‌رسد آمایش سرزمین در جنوب کشور باید بیشتر شود، زیرا در مناطق جنوبی و سواحل خیلج‌فارس بسیاری از مناطق یا خالی از سکنه هستند یا جمعیت کمی دارند. دولت‌ها باید درخصوص تشویق مردم برای زندگی در این مناطق سرمایه‌گذاری کرده و اشتغال ایجاد کنند. با توجه به اینکه در این مناطق می‌توان شوری آب را با تجهیزات مختلف کاهش داد و آب را برای مصرف مردم این منطقه شرب کرد، دولت‌ها می‌توانند مردم را به زندگی در این مناطق سوق دهند. علاوه بر این در این مناطق لازم است صنایعی که آب کمتری نیاز دارند ایجاد شوند. همچنین به سمت افزایش کاشت گیاهان گلخانه‌ای و سازگار با آب برویم. مباحثی مانند استفاده از بازچرخانی آب و استفاده چندباره از پساب نیز می‌تواند برای رفع مشکلات ناشی از خشکسالی در کشور مد نظر قرار گیرد.

خبرنگار: مهدیه قمری