تفاهم‌نامه‌ای که به ارزش ۴۰ میلیارد دلار بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم روسیه منعقد شد. توسعه میادین گازی کیش و پارس شمالی، توسعه میدان پارس جنوبی، توسعه ۶ میدان جدید نفتی، افزایش سوآپ گاز و فراورده‌های گازی، تکمیل پروژه‌های مختلف گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی)، ایجاد خطوط لوله صادرات گاز و همچنین سایر همکاری‌های علمی و فناوری از مهم‌ترین نکات برجسته این تفاهم‌نامه است. سرمایه‌گذاری روسیه در میادین نفت و گاز ایران پس از اعمال تحریم‌های یک‌جانبه از سوی ایالات‌متحده، برای تهران به امری حیاتی بدل شده است که در ادامه موارد ذکر شده به چشم می‌خورد.
آورده روس‌ها برای صنعت نفت ایران چیست؟
پس از شروع درگیری‌ها در اوکراین و تغییر در معادلات سیاسی و اقتصادی جهان، بیشترین تأثیر را بر اقتصاد روسیه و بخش نفت‌وگاز این کشور گذاشت.
بر اساس همین رویکرد، ایران که یکی از قطب‌های اصلی تولید انرژی‌های فسیلی در جهان شناخته می‌شود به‌عنوان یکی از شرکای راهبردی روسیه در بخش سرمایه‌گذاری و ایجاد قطب‌بندی‌های جدید در بازار انرژی انتخاب شد. در نوامبر ۲۰۲۱، شرکت نفتی لوک اویل روسیه در بخش خصوصی آمادگی خود را برای بازگشت به مذاکرات در مورد پروژه‌های نفتی ایران اعلام کرد. اما در آن زمان موضوع تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی همچنان مطرح بود و شرکت‌های نفتی روسی از ترس تحریم‌ها سرمایه‌گذاری در بخش‌های نفت و گاز ایران را دارای چشم‌اندازی روشن نمی‌دیدند. اما اکنون پس‌از شروع تحریم‌های شدید آمریکا و متحدان غربی آن در بخش نفت و گاز روسیه، با تغییر راهبردهای کلان در بخش انرژی روسیه و همچنین به دلیل تغییر در کادر رهبری لوک اویل، در ماه‌های اخیر مذاکرات این شرکت با شرکت نفت و گاز ایران به مرحله کاملاً جدیدی رسیده است. در ادامه همین‌روند پروژه‌های بسیاری با شرکت‌های روسی ازجمله گازپروم تعریف شد که به دلیل محرمانه بودن از بسیاری از آن‌ها نام برده نشده است.
اما می‌توانیم بر پایه اسناد، پروژه‌هایی را در نظر بگیریم که پیشتر موضوع مورد بحث میان دو طرف بوده است.
در سال ۲۰۱۱، به دلیل تحریم‌ها علیه ایران، لوک اویل از پروژه مشترک با استات اویل نروژی (اکینور کنونی) خارج شد. این پروژه شامل توسعه نفت در میادین آذر و چنگول ایران بود.
چنگول در ۸۰ کیلومتری شمال غربی دهلران در استان ایلام و در نزدیکی مرز با کشور عراق قرار دارد. این میدان در سال۱۹۹۹ کشف شد، اما به دلایلی توسعه نیافته است. ذخایر نفت در میدان چنگول بیش از ۲ میلیارد بشکه است. تولید نفت در این منطقه می‌تواند تا ۵۰ هزار بشکه در روز باشد.
همچنین میدان آذر که در منطقه اناران قرار دارد، حجم ذخایر نفت آن در حدود ۴۰۰ میلیون بشکه است و می‌تواند تا ۳۰ هزار بشکه در روز تولید کند. این میدان در یکی از پیچیده‌ترین سازه‌های زمین‌شناسی قرار دارد، از همین‌رو بهره‌گیری از فناوری شرکت‌های روسی در خصوص استفاده حداکثری از منابع این میدان ضروری به‌نظر می‌رسد.
در دسامبر ۲۰۱۶، گازپروم تفاهم‌نامه‌ای با شرکت ملی نفت ایران امضا کرد که بر اساس آن، امکان مطالعه دو رشته میدان نفتی در ایران با نام‌های چشمه خوش و چنگول پیش‌بینی شده بود. چشمه خوش میدان نفتی بزرگی در غرب ایران در استان ایلام و در مرز با عراق است. این میدان نفتی در سال۱۳۵۴ شروع به فعالیت کرد. همچنین می‌توان به دو مخزن نفتی آسماری و بنگستان در حوزه نفتی مارون خوزستان اشاره کرد که در حال حاضر حجم تولید نفت پیش‌بینی شده در آن‌ها ۱۸ هزار بشکه در روز است.
لوک‌اویل همچنین علاقه‌مند به توسعه میادین نفتی آب تیمور و منصوری بود. براساس برآوردهای اولیه، هر میدان بیش از یک میلیارد تن ذخایر زمین‌شناسی دارد. لوک‌اویل تولید نفت در هر میدان را ۱۴۰ هزار بشکه در روز تخمین زد.
براساس داده‌های منابع موجود، اکنون می‌توان پنج پروژه با مجموع تولید تقریباً ۳۸۰ هزار بشکه در روز را در نظر گرفت که البته این مقادیر شامل پروژه‌های جدید که در تفاهم‌نامه شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم منعقد شده، نمی‌شود. درحال حاضر این احتمال وجود دارد که تولید نفت در روسیه پس‌از دور تازه تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده و مشکلات لجستیکی کاهش چشمگیری داشته باشد. کشورهای غربی تلاش خواهند کرد تا میزان حجم کاهشی بازار را با حجم اضافی ۶۴۸ هزار بشکه در روز از کشورهای اوپک جایگزین کنند. در این بین حجم سرمایه‌گذاری و فناوری پیشرفته شرکت‌های روسی در استخراج و توسعه میادین نفتی می‌تواند به ایران در جایگزینی حجم از دست رفته بازار در سال‌های پس از تحریم‌های آمریکا کمک‌کننده باشد.
آورده ایران برای صنایع روسیه چه خواهد بود؟
در شرایط فعلی یعنی پس از شروع تحریم‌های بی‌سابقه روسیه توسط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا به بهانه انجام عملیات ویژه این کشور در اوکراین، نگاه روسیه به روابط با ایران تغییرات گسترده‌ای داشته است. اکنون ایران برای روسیه به مثابه کلید حل بسیاری از بحران‌های ناشی از تحریم‌هاست.
پس از دیدارهای انجام شده میان سران دو کشور در بالاترین سطوح، به نظر می‌رسد ایران آماده انتقال تخصص خود به روس‌ها یعنی «هنر فرار از تحریم(دور زدن تحریم‌ها)» است.
جمهوری اسلامی سال‌هاست تلاش‌های آمریکا برای منزوی و کوچک کردن اقتصادش را با ساختن دنیای موازی از شرکت‌هایی با ماهیت غیرایرانی و همکاری با بانک‌های خارجی ازجمله مؤسسه‌های مالی بزرگ مستقر در اروپا و آمریکا که شرکت‌های ایرانی برای فرار از کنترل‌ها و رفتارهای بین‌المللی از آن‌ها استفاده می‌کنند، ناکام گذاشته است.
در حالی که اکنون روسیه بر سر جنگ در اوکراین با انزوای فزاینده بین‌المللی مواجه است، با درخواست از ایران در زمینه آموزش راهکارهای دور زدن تحریم‌ها به‌خصوص در حوزه صادرات نفت و گاز، سعی در کم اثر کردن آثار و تبعات تحریم‌های سنگین غرب بر اقتصاد این کشور داشته است.
اگر روسیه موفق به کپی‌برداری از سیستم ایران شود، می‌تواند امیدوار باشد تأثیر بسیاری از تحریم‌هایی که با آن‌ها روبه رو است، به ویژه در بخش نفت و گاز که ستون فقرات اقتصاد آن کشور را تشکیل می‌دهد، کاهش دهد. چنین فرایندی به ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه انعطاف بسیاری در مواجهه با تحریم‌ها و همچنین زمان بیشتری می‌دهد تا با حفظ جریان درآمد نفتی، به ایجاد توازن در اقتصاد کشور و تأمین مالی عملیات ویژه در اوکراین ادامه دهد. از سوی دیگر صادرات نفت خام روسیه از ماه دسامبر۲۰۲۲ با تحریم کامل کشورهای اروپایی مواجه شده است، اما ایران می‌تواند مانند یک در پشتی و یا یک راه فرار برای اقتصاد روسیه عمل کند. تهران و مسکو می‌توانند با یک قرارداد «سوآپ» نفتی مشکل صادرات نفت روسیه را تا حد بسیاری برطرف کنند. ایران نفت روسیه را در بنادر شمالی خود یعنی در دریای کاسپین تحویل می‌گیرد و مابه‌ازای آن را در جنوب با نفتکش‌های خود به مشتریان نفت روسیه می‌فروشد و نفت روسیه را در داخل تصفیه و به مصرف می‌رساند. البته در این مسیر مشکلاتی ازجمله نقدشوندگی پول فروش نفت به دلیل تحریم هردو کشور وجود دارد.
خبرنگار: مهدی سیف تبریزی، کارشناس مسائل اوراسیا
نظر شما