۴۰درصد نفت مبادلاتی در جهان و همچنین حدود ۹۰درصد صادرات نفتی کشورهای حوزه خلیج‌فارس از این تنگه است و این آبراهه را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین مسیرهای انتقال انرژی در دنیا دانست. بنابراین تأمین امنیت تنگه هرمز، تأثیر مستقیمی بر تأمین منابع انرژی در جهان دارد.

طرح مجلس برای اقدام متقابل با مصوبات اروپا
«اعمال محدودیت بر تردد کشتی‌های تجاری در تنگه هرمز» با توجه به اهمیت این آبراهه تجاری اهرمی است که نمایندگان مردم با دنبال کردن آن، خواستار عقب‌نشینی پارلمان اروپا از تصمیماتش در قبال کشورمان شده‌اند. این همان طرحی است که دو بار دیگر نیز در مجالس نهم و دهم مطرح و سپس کنار گذاشته شده است.با این تفاسیر با فرض محقق شدن چنین ایده‌ای، پرسش این است که بستن تنگه هرمز از سوی ایران، چه پیامدهایی در عرصه مناسبات با دیگر کشورها به همراه خواهد داشت؟

کسب درآمد یا به جان خریدن اقدام متقابل
دکتر محمدجواد توکلی، رئیس پژوهشکده امور اقتصادی وزارت اقتصاد با اشاره به اینکه طرح عوارض تنگه هرمز احیای طرح اخذ عوارض از کشتی‌ها در تنگه هرمز است که در سال ۱۳۹۸ به عنوان اقدام پیشگیرانه برای مقابله با تحریم‌های آمریکا در مجلس مطرح شد، می‌گوید: وقتی کشتی‌ها وارد آب‌های سرزمینی ما می‌شوند، تحت عناصر حقوقی کشور ایران قرار می‌گیرند و ایران اگر قانون‌گذاری کند، می‌تواند برای کشتی‌ها هم عوارض وضع کند. به گفته وی، در برآوردهای اولیه به‌لحاظ حقوقی، مشکلی وجود ندارد، به‌جز اینکه مستلزم عمل متقابل شود؛ یعنی ممکن است اگر کشتی‌های ما هم از آب‌های سرزمینی برخی کشورها و نه آب‌های بین‌المللی عبور کنند، مشمول این عوارض شوند. پیگیری این طرح و گنجاندن آن در برنامه هفتم توسعه و لایحه بودجه ۱۴۰۲، نه تنها اقدامی برای درآمدزایی پایدار برای دولت است، بلکه سبب ورود فعال ایران به حوزه اقتصاد تحریم است.

امکان شوک به زنجیره تأمین انرژی اروپا توسط ایران
میلاد ترابی‌فرد، کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با قدس می‌گوید: در جنگ اوکراین زنجیره تأمین انرژی اروپا خیلی شکننده شده و با کوچک‌ترین فشاری آسیب می بیند. در چنین شرایطی رفتار اروپایی‌ها به‌شدت تعجب برانگیز است. اینجا پرسشی که مطرح می‌شود این است چگونه پارلمان اروپا در قبال ایرانی که ابزارهای لازم برای وارد کردن شوک‌های کوتاه‌مدت به زنجیره تأمین انرژی اروپا را دارد، چنین تصمیماتی اتخاذ می‌کند. وی یادآور می‌شود: در مجموع می‌توان گفت این اقدام اتحادیه اروپا آن‌قدر جدی نیست و روی آن اجماع نشده و حتی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از این تصمیم حمایت نکرده است.

اروپا به دنبال منافع اسرائیل در منطقه
وی می‌گوید: به نظر می‌رسد در دوره اخیر رژیم صهیونیستی توانسته است خودش را با نشان دادن در منابع انرژی، همچون کشور آذربایجان و میادین گازی شرق مدیترانه؛ اهرم‌های لازم برای وارد معامله و مذاکره شدن با اروپایی‌ها بر سر فشار بر ایران را پیدا کند. در واقع رژیم صهیونیستی توانسته خودش را برای اتحادیه اروپا اثبات کند. یکی از عوامل جدی این اثبات حضور موفق این رژیم در کشور آذربایجان است. حال باید از مقام‌های ایرانی پرسید در دوره‌ای با این حال ، چگونه به دنبال امتیاز دادن به باکو بودید و یا سیاست‌هایی مثل رشت- آستارا را پیگیری می‌کردید.

تبعات عوارض گرفتن از تنگه هرمز
وی با یادآوری اینکه مطابق کنوانسیون‌ها نمی‌توانیم عوارضی برای عبور کشتی‌ها از تنگه هرمز بگیریم، می‌گوید: به موجب کنوانسیون سال ۸۲ که حقوق دریاها مبتنی بر آن ترسیم شده و به قانون اساسی دریاها معروف است، تنگه هرمز به عنوان یک تنگه بین‌المللی معرفی شده است. ایران کنوانسیون حقوق دریاها را امضا ولی تصویب نکرده که با عدم‌تصویب باز هم به نوعی لازم‌الاجراست. وی می‌گوید: برپایه اسناد حقوقی، ایران طبق کنوانسیون ۱۹۵۸ ژنو این آبراهه را بین‌المللی دانسته و اعلام کرده مبتنی بر آن با کشتی‌هایی که از این منطقه می‌گذرند رفتار خواهد کرد. یعنی کشورهای مختلف می‌توانند در هنگام صلح «عبور بی‌ضرر» از این آبراهه داشته باشند. ایران با عدم تصویب این کنوانسیون در داخل هنوز بین‌المللی بودن این گذرگاه را نپذیرفته، ولی به واسطه امضایی که پای کنوانسیون زده لازم‌الاجراست.
به گفته وی، در روابط سیاسی اقتصادی جهان اگر اقدامی از سوی کشوری صورت بگیرد این طور نیست که طرف مقابل هم ساکت بنشیند و اقدامی متناظر با آن انجام ندهد. ترابی‌فرد می‌گوید: در صورت دریافت عوارض و اعمال محدودیت برای کشتی‌های عبوری از آب‌های سرزمینی ما، کشورهای دیگر نیز از ناوگان کشتیرانی ما هنگام گذر از آب‌های سرزمینی خود عوارض دریافت خواهند کرد و سیاست‌های متقابل می‌تواند مدام به شکل پینگ‌پنگی ادامه یابد تا حتی به سطح نامطلوبی برسد. وی خاطرنشان می‌کند: در تنگه هرمز منافع کاملا ًبا ۱۵-۱۰ سال پیش فرق کرده است، آن زمان آمریکا از تنگه هرمز انرژی خودش را می‌گذراند و اکنون نیازی به انرژی خلیج‌فارس ندارد، از آن طرف نیاز چینی‌ها به خلیج فارس بیشتر شده و اگر بخواهیم تک بُعدی فکر کنیم ساده‌اندیشی است. باید معادلات چندوجهی پیچیده ژئوپلیتیکی در منطقه را مدنظر داشت.

خبرنگار: زهرا طوسی