درست است که بگوییم «چله بزرگ» و «چله کوچک» علاوه بر معانی نهفته‌ای که در فرهنگ ما ایرانیان دارند، با تغییرات آب و هوایی هم مرتبط هستند؛ آیا پژوهش‌های علمی این ارتباط را تأیید می‌کند؟
از گذشته‌های دور، ایرانیان زمستان را به دو بخش چله بزرگ و چله کوچک تقسیم می‌کردند، به‌طوری که چله بزرگ از اول دی تا دهم بهمن یعنی ۴۰روز کامل و چله کوچک از یازدهم بهمن تا پایان بهمن یعنی ۲۰ روز محاسبه می‌شد و به دلیل اینکه تعداد روزهای چله دوم ۲۰روز کمتر است، آن را چله کوچک می‌نامیدند.
به‌طور کلی در ایران، ششم تا چهاردهم بهمن به سیستم ۴-۴ مشهور است که از ۶ روز به پایان چله بزرگ تا چهار روز ابتدای چله کوچک را شامل می‌شود. امسال در این فاصله زمانی، دو موج بارشی برف و باران از آسمان ایران عبور خواهد کرد و در دو هفته پیش رو در جنوب غرب کشور بارش باران و در بخش‌های غرب، سلسله جبال البرز، تهران، قزوین، استان‌های خراسان شمالی و رضوی بارش برف را به همراه دارد. البته ممکن است این دوره یک تا دو روز کم یا زیاد شود، اما پیش‌بینی من این است روزهای ۱۸ تا ۲۰ بهمن موج سرمای نسبتاً شدیدی بیشتر مناطق ایران را تحت تأثیر قرار خواهد داد، البته این موج سرما به شدت سرمای هوای اواسط دی نیست. به دلیل آنکه فعالیت عمده موج سرمای دی امسال که از شمال سیبری آمده بود، روی دریاچه اورال بود و پس از ورود به افغانستان به سمت چین حرکت کرد و سرمای آن، شمال شرق و حتی بخش‌هایی از مرکز کشور را تحت تأثیر قرار داد اما این سامانه از اروپا وارد کشور می‌شود. در نتیجه سرمایی که روزهای ۱۸ تا ۲۰ بهمن تجربه خواهیم کرد به شدت سرمای اواسط دی نخواهد بود با این‌حال بیشتر مناطق، دمای زیر صفر درجه را تجربه می‌کنند. برای تهران دمای صفر درجه تا منفی یک و شمیرانات تا منفی۴ درجه قابل پیش‌بینی است و بارش‌ها تا اواخر بهمن ادامه خواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود از ۲۵بهمن نیز موج بارشی و سرمای دیگری ایران را تحت تأثیر قرار دهد که مجموع این بارش‌ها می‌تواند تا حدودی کم بارشی‌های پاییز را جبران کند.

در گفت‌وگوهای قبلی برای بهار سال آینده سال آبی نسبتاً نرمالی را پیش‌بینی کردید، پیش‌بینی شما برای تابستان ۱۴۰۲چیست؟
تابستان سال آینده، ایران دمایی گرم‌تر از نرمال را تجربه خواهد کرد به همین دلیل بهتر است وزارت نیرو از هم‌اکنون تمهیدات لازم را برای تأمین برق کشور بیندیشد زیرا به احتمال زیاد تابستان ۱۴۰۲ دمای هوا به بیش از اکستریم یا فَرین (دمای هوای بیشتر از نرمال) می‌رسد. پژوهش‌های انجام شده در این خصوص نشان می‌دهد اگر برف از نظر عمق و وسعت سطحی روی کوه‌های هیمالیا، هندوکش، البرز و حتی زاگرس کمتر از نرمال باشد (با وجود موج سرما و بارش برفی که امسال از روی افغانستان گذشت) سامانه واچرخندِ میانی اتمسفر (۶هزار متری) روی تبت فعال خواهد شد که بر فشار گرمایی که در تابستان روی ایران شکل می‌گیرد اثر می‌گذارد و موجب افزایش بیشتر از نرمال دمای هوای ایران خواهد شد. سال گذشته دمای هوای تهران به ۴۱درجه سانتیگراد رسید، اما پیش‌بینی می‌شود تابستان آینده پایتخت کشور دمایی ۴۳ تا ۴۴ درجه سانتیگراد را تجربه کند و در خوزستان نیز که تابستان‌ها معمولاً دمای نرمال به ۵۰درجه می‌رسد شهروندان سال آینده دمایی تا ۵۴درجه را تجربه خواهند کرد.
من از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ مدیرکل مرکز پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور بودم و زمستان۱۳۴۳ کمترین دمای تاریخ ایران را تجربه کردیم به‌طوری که دمای هوا در تهران منفی ۲۰، مشهد منفی۳۵ و همدان منفی۳۷ درجه سانتیگراد ثبت شد و همه کشور یخ زده بود. بنابراین واقعیت این است در دی امسال سرمای سختی را تجربه نکردیم، با این‌حال با کمبود شدید گاز روبه‌رو شدیم. به همین دلیل تأکید می‌کنم ضرورت دارد از هم‌اکنون وزارت نیرو آمادگی لازم را برای تأمین برق تابستان پیش رو داشته باشد.

به سرمای شدید زمستان ۱۳۴۳ اشاره کردید، با توجه به اینکه۶۰ سال پیش امکانات هواشناسی مثل امروز مدرن نبوده، آیا کاهش شدید دمای هوای کشور در آن سال پیش‌بینی شده بود؟
به موضوع مهمی اشاره کردید. آن سال‌ها مثل امروز نبود که تا دو هفته آینده موضوعات دینامیک دنیا قابل پیش‌بینی است. اما خاطره جالبی از پیش‌بینی سرمای زمستان۱۳۴۳ توسط یکی از خبرنگاران روزنامه اطلاعات در مرداد همان سال دارم.
آن سال‌ها روزنامه اطلاعات خبرنگاری علاقه‌مند به موضوعات هواشناسی داشت که هر روز علاوه بر اینکه به‌صورت تلفنی وضعیت هوا را از مرکز پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی جویا می‌شد، با من هم درخصوص وضعیت جوی صحبت می‌کرد. در یکی از روزهای مرداد همان سال موضوع جالبی را مطرح کرد. او گفت: امسال در پروژه تعریض جاده هراز و هنگام خاک‌برداری بوولدوزرها، لانه‌های موش‌ را پیدا کرده‌اند که موش‌ها در آن‌ها، آذوقه غذایی بسیار فراوانی ذخیره کرده بودند! آیا ممکن است این ذخیره‌سازی گسترده، نشان از یک سرمای طاقت‌فرسا در فصل زمستان امسال داشته باشد؟!
من که از این موضوع متعجب شده بودم، پاسخ دادم: در حال حاضر در هیچ کشوری وضعیت آب و هوا بیش از ۷۲ساعت قابل پیش‌بینی نیست. ضمن اینکه در سال‌هایی که در انگلیس و آمریکا مشغول تحصیل علم هواشناسی بودم، همه چیز را به ما آموختند به جز رابطه موش با سرما! اما به‌تازگی در مقاله یک پروفسور فرانسوی خوانده‌ام امسال تعداد زیادی از سیکل‌های لکه‌های خورشیدی ۳۳،۲۲،۱۱ و ۷۷ ساله منطبق بر هم می‌شوند و پیش‌بینی می‌شود ناهنجاری زیادی در جهان اتفاق بیفتد که ممکن است برخی مناطق زمین بسیار سرد و برخی دیگر بسیار گرم شوند.
آن روز مصاحبه من با آن خبرنگار با همین نقل قول از پروفسور فرانسوی به پایان رسید؛ اما صبح روز بعد تیتر روزنامه اطلاعات به‌نقل از من این بود: «زمستان امسال، سردترین زمستان دنیا می‌شود». با انتشار این خبر، آن سال سروصدایی در کشور به‌پا شد و دکتر گنجی، رئیس وقت سازمان هواشناسی و وزیر جنگ کشور بابت این تیتر روزنامه اطلاعات، از من توضیح خواستند و به‌نوعی بنده را بازخواست و توبیخ کردند. من هم اصل ماجرای تماس خبرنگار روزنامه اطلاعات را برای آن‌ها توضیح دادم و غائله تمام شد تا اینکه زمان گذشت و زمستان سال۱۳۴۳ از راه رسید و اتفاق فوق‌العاده عجیبی افتاد. زمستان آن سال در ایران سرمای شدیدی حاکم شد و با وجود اینکه تعداد ایستگاه‌های هواشناسی بسیار کم بود در بیشتر ایستگاه‌ها دمای منفی ۳۷ درجه و در برخی ایستگاه‌ها تا منفی ۳۹ درجه سانتیگراد نیز به ثبت رسید. لوله‌های آب در تهران یخ زدند، پدیده «مه یخی» در همدان اتفاق افتاد و ارتفاع برف در بیشتر مناطق کشور به اندازه‌ای بود که خروج از خانه را سخت کرد.

در سال‌های اخیر بارها از کارشناسان مختلف شنیده‌ایم به دلیل تغییرات اقلیمی، فصل‌ها دچار تحول شده‌اند، نظر شما در این خصوص چیست؟
در کتابی که به‌تازگی مطالعه کردم، یکی از دانشمندان این حوزه نوشته بود سالانه یک تریلیون دلار برای تغییر اقلیم هزینه می‌شود و مدل‌هایی را آنالیز می‌کنند تا راهکارهایی را که دانشمندان برای پیشگیری یا مقابله با فرضیه‌های پیش‌بینی شده پیشنهاد کرده‌اند برای سال‌های آینده اجرا کنند و در نهایت باز همه مشکلات را بر سر گازهای گلخانه‌ای و سوخت‌های فسیلی می‌اندازند. اما توجهی به این مهم که یک سوم جنگل‌های آمازون از بین رفته و جنگل‌ها تخریب و مراتع سبز، بیابانی شده‌اند، ندارند. در حالی که بر اساس تحقیقات من، چند دهه پیش تالاب‌های ایران، سوریه و عراق که ۵۰هزار کیلومترمربع وسعت دارند، سیراب بوده‌اند و رطوبت بسیار خوبی به اتمسفر منتقل می‌کردند، به همین دلیل با عبور سامانه‌های جوی از روی ایران و خاورمیانه، علاوه بر افزایش بارندگی و کاهش دما و گرد و غباردر منطقه، تغییرات بسیار خوبی در اقلیم ایجاد می‌شد، اما امروز بیشتر این تالاب‌ها خشک و مراتع بیابانی و جنگل‌ها تخریب شده‌اند. در حالی که پاکستان در برنامه‌های محیط زیستی خود اعلام کرده باید سالانه یک میلیون درخت کاشته شود و یا مصر در شمال آفریقا منطقه گسترده‌ای را درختکاری می‌کند. این موضوع نشان می‌دهد بشر می‌تواند از ایجاد بخش عمده‌ای از تغییرات اقلیمی پیشگیری و یا بر عکس با شتاب بیشتری به سمت این تغییرات حرکت کند. به اعتقاد من تأثیر تخریب جنگل‌ها، برداشت آب از تالاب‌ها و خشکاندن مراتع بر تغییرات آب و هوایی به مراتب بیشتر از سوخت‌های فسیلی و گازهای گلخانه‌ای است.

خبرنگار: اعظم طیرانی