به دنبال سفر بهمن ماه رئیس‌جمهور به پکن، امیر دریابان «علی شمخانی» از روز دوشنبه ۱۵ اسفند با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس‌جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را به منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران - ریاض با همتای سعودی خود در چین آغاز کرد. روز گذشته و در پایان این مذاکرات، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای «شمخانی» نماینده رهبر معظم انقلاب و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ‌ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد. در متن این بیانیه سه‌جانبه ضمن قدردانی و تشکر از تلاش‌های عراق و عمان و همچنین ابتکار عمل جمهوری خلق چین آمده است: «در نتیجه گفت‌وگوهای انجام شده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند. وزیران امور خارجه دو کشور برای اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌کنند و سه کشور اراده قاطع خود را برای به‌کارگیری تمامی تلاش‌ها برای تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی اعلام می‌کنند».
استقبال بین‌المللی از انعقاد توافق ایران و عربستان
به جز رژیم صهیونیستی که سرخورده از بازگشت روابط تهران- ریاض به ریل دوستی است، مقامات دیگر کشورها توافق صورت گرفته را مثبت ارزیابی کرده‌اند. «وانگ‌یی» وزیر خارجه چین گفت: مذاکرات و گفت‌وگوی عربستان سعودی و ایران در پکن، پیروزی صلح است. سخنگوی کاخ سفید نیز اعلام کرد: واشنگتن از هر گونه تلاش برای پایان جنگ در یمن و کاهش تنش در منطقه خاورمیانه استقبال می‌کند. محمد عبدالسلام، سخنگوی جنبش انصارالله یمن هم اظهار کرد: منطقه به بازگشت روابط طبیعی میان کشورهایش نیاز دارد. وی تأکید کرد: دخالت‌های خارجی در راستای بهره‌برداری از اختلافات منطقه‌ای عمل کرده است و ایران‌هراسی را برای ایجاد نزاع، درگیری و تجاوز به یمن مورد استفاده قرار داد. وزارت خارجه عراق نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد بغداد از توافق ایران و عربستان و ایجاد صفحه جدیدی از روابط میان دو کشور استقبال می‌کند. وزارت خارجه سلطنت عمان هم از برقراری روابط تهران و ریاض استقبال کرد. مساعد العیبان، مشاور امنیت ملی عربستان نیز با انتشار پیامی گفت: استقبال از ابتکار چین برخاسته از رویکرد چنگ زدن به اصول حسن همجواری و تقویت امنیت است.
پیروزی صلح در پکن و عجز صهیونیست‌ها
این توافق اما خشم سیاستمداران و مقامات رژیم صهیونیستی را به دنبال داشته است. نفتالی بنت گفت: مذاکرات براساس توافق دیدگاه‌ها میان رهبران چین، عربستان سعودی و ایران پیش رفت. بنت در واکنش به این توافق به بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی حمله کرد و افزود: این توافق شکست کوبنده و بیانگر سهل‌انگاری و ضعف اسرائیل است. بنت گفت: از سرگیری روابط عربستان و ایران تحول خطرناک برای اسرائیل و یک پیروزی سیاسی برای ایران به شمار می‌رود. وی افزود: این توافق شکست کوبنده و بزرگی برای دولت نتانیاهو است که سهل‌انگاری سیاسی، ضعف عمومی، نزاع و درگیری داخلی در دولت اسرائیل را نشان می‌دهد. یائیر لاپید، نخست وزیر پیشین رژیم صهیونیستی هم با انتشار پیامی نوشت: توافق عربستان و ایران، فرو ریختن دیوار دفاعی منطقه‌ای است که ما شروع به ساختن آن علیه ایران کردیم.
تحلیلی بر توافق تهران- ریاض براساس متغیرهای اثرگذار
«مجتبی فردوسی‌پور» سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در اردن و کارشناس ارشد تحولات بین‌المللی در گفت‌وگو با خبرنگار ما ضمن اشاره به مناسبات ایران و عربستان سعودی و تأثیرپذیری آن از سه متغیر داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی گفت: توافق صورت گرفته بین تهران و ریاض که با نقش‌آفرینی عراق، عمان و جمهوری خلق چین تحقق یافته است را باید براساس عامل منطقه‌ای تجزیه و تحلیل کرد. وی با اشاره به پیشینه روابط ایران و عربستان گفت: مسئله حج همواره بر روابط ایران و عربستان سعودی اثرگذار بوده و حج به عنوان یک مسئله اساسی ایدئولوژیک در تاریخ روابط دو کشور پررنگ بوده است. وی با اشاره به تاریخ روابط دو کشور در زمینه حجاج از سال ۱۳۶۶، همچنین حادثه برای حجاج ایرانی در سال ۱۳۹۶ و اثرگذاری آن بر مراودات تهران- ریاض گفت: حج یک متغیر و عامل اساسی در روابط دو کشور به شمار می‌رود. مجتبی فردوسی‌پور با اشاره به اصل همکاری-رقابت در روابط ایران و عربستان در دوره‌های گذشته گفت: این اصل به رقابت غیرمؤثر بدل شد که بر روابط دو کشور تأثیر سوء گذاشت.
وی با اشاره به متغیرهای منطقه‌ای در روابط تهران- ریاض، از پیش از انقلاب اسلامی تا به امروز و اثرگذاری آن بر مناسبات دو کشور، همچنین عوامل ایجاد واگرایی در روابط دو کشور مثلاً گرایش کشورهای عربی به غرب و روابط مسالمت‌آمیز آن‌ها با رژیم صهیونیستی و پروژه ناموفق عادی‌سازی روابط با اسرائیل، عبور سوریه از پیچ تروریسم و همچنین مقاومت مردم فلسطین در برابر سازش تحمیلی رژیم صهیونیستی و همین طور شکل‌گیری ثبات در بیروت و عقب‌نشینی صهیونیست‌ها تا پشت مرزهای آبی این کشور و شکست‌های متعدد اسرائیل را نمودهای اثربخشی همگرایی کشورهای عضو محور مقاومت در مقابل رویکردهای سازشی دانست که موجب شد کشورهای منطقه به این نتیجه برسند که راه حل پرونده‌های منطقه صرفاً از راه همگرایی و ثبات منطقه‌ای بدون دخالت قدرت‌های خارجی امکان‌پذیر است.
حسن نیت ایران در جریان مذاکرات
فردوسی‌پور گفت: در مذاکرات بدوی ایران و عربستان که با وساطت دولت سابق عراق برگزار شد شاهد قرار گرفتن رویکرد امنیت ملی از سوی سعودی‌ها بودیم اما طرف ایرانی با رویکرد تجدید و تعمیق روابط وارد مذاکرات شد که پس از پنج دور گفت‌وگو، طرفین به یک چارچوب اصولی و ضابطه‌مند رسیدند که زمینه‌ساز توافق‌های جدید در روابط دو کشور شد.
آمادگی ایران برای حل پرونده یمن
وی گفت: ایران در پرونده یمن به سعودی اعلام کرده است آمادگی شکل‌دهی به مذاکرات یمنی- یمنی و یمنی- سعودی دارد و در این زمینه‌ها تفاهم پایدار و آتش‌بس مستمر شکل گرفته است.
فردوسی‌پور افزود: متغیر بین‌المللی نیز در روابط ایران و عربستان بسیار مؤثر است. جنگ اوکراین و بحران انرژی موجب فشار غرب و آمریکا به آل‌سعود شد و عربستان در چارچوب اوپک‌پلاس در حال بازی با طرف غربی است و مانع از کاهش قیمت شد. وی با اشاره به افول هژمونی آمریکا در منطقه ادامه داد: آمریکایی‌ها از سال ۲۰۲۲ تصمیم گرفته‌اند موشک‌های تاد و پاتریوت خود را از منطقه خارج کنند که در عربستان نیز شاهد این مسئله بودیم. آمریکایی‌ها حاضر نیستند سیاست راهبردی خود را در دفاع از کشورهای منطقه تنظیم کنند به همین خاطر با خروج تسلیحات دفاعی خود از عربستان هزینه تأمین امنیت منطقه را به کشورهای عربی تحمیل می‌کنند. در این حالت کشورهای عربی با توجه به افول هژمونی آمریکا و خالی شدن پشتشان در منطقه تصمیم گرفتند سبد بازدارندگی خود را به کشورهای قدرتمند دیگر سوق بدهند.
وی ادامه داد: با خروج آمریکا از برجام، سعودی‌ها بر این باور بودند که ممکن است جنگی دربگیرد، اما روی کار آمدن بایدن و حرکت ایران و آمریکا به سمت مذاکره مجدد موجب شد اعراب به اشتباه خود پی ببرند و پس از آن تلاش آن‌ها برای ورود به برجام هم ناموفق بود زیرا سعودی‌ها به دنبال بازیگری خارج از قاعده بین‌المللی قدرت‌ها بودند.
وی گفت: عناصر منطقه‌ای و بین‌المللی و همین طور تلاش‌های آسیایی موجب تحقق از سرگیری روابط دو کشور شده است و ما در وضعیت امنیت و ثبات منطقه به همگرایی نیازمند هستیم.
فرصت‌های اقتصادی توافق با عربستان
وی با اشاره به ظرفیت‌های توافق ایران و عربستان افزود: طرح بازار اسلامی ایده مطرح شده از سوی رهبر معظم انقلاب در اجلاس سران اسلامی بود که ظرفیت ۶ هزار میلیارد دلاری گردش سرمایه برای ایران را به ارمغان خواهد آورد. سیاحت دینی در سطح منطقه با ظرفیت ۳۵۰ میلیونی مسلمانان در آسیای میانه و قفقاز با استفاده از شبکه حمل و نقل ایران می‌تواند رونق‌بخش آمدوشد ملت‌ها و تقویت اقتصاد منطقه‌ای از قفقاز تا عراق و عربستان سعودی شود. ظرفیت مالی و اقتصادی تجارت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز ظرفیت بزرگی است که می‌توان برای آن برنامه‌ریزی کرد و نسبت به جذب سرمایه‌گذاران منطقه‌ای اهتمام ورزید. همچنین برقراری کریدور شمال جنوب نیز می‌تواند قوام‌بخش آینده روابط تهران و ریاض به واسطه موقعیت جغرافیایی خاص ایران باشد. مجتبی فردوسی‌پور در پایان گفت: با توجه به توافق انجام شده، ایران و عربستان در حوزه کشورهای اسلامی می‌توانند دو عنصر مؤثر در مبارزه با افراط، تروریسم و ایجاد اعتدال و همگرایی در تحولات جهان باشند.
خبرنگار: حسین محمدی اصل
نظر شما