اوایل اسفندماه امسال بود که مدیرکل محیط‌زیست اصفهان از ثبت سه تصویر پیاپی از یک قلاده یوزپلنگ نر توسط دوربین تله‌ای در پناهگاه حیات وحش عباس آباد پس از چهارده‌سال تلاش خبر داد. این یوزپلنگ یکی از سه برادری است که سال ۱۳۸۸ در جنوب غرب این پناهگاه متولد شدند و یک سال پس از آن محیط‌بانان توانستند در پارک ملی سیاه کوه بین دو استان اصفهان و یزد تصاویر «اردلان»، «ارسلان» و «اردوان» را به همراه مادرشان ثبت کنند.

معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گوید بر اساس تحلیل خال‌های روی بدن یوزپلنگ به احتمال زیاد این یوز نر اردلان است که سال ۱۳۸۹ در پارک ملی سیاه‌کوه مشاهده شدند.

وی با بیان اینکه اردلان آخرین بار در مهاباد استان یزد دیده شد، می‌افزاید: خال‌های روی بدن پلنگ و یوزپلنگ، فرد به فرد متفاوت است و برای اینکه بتوان با قطعیت گفت که یوزپلنگِ مشاهده شده در عباس آباد فرد جدید است یا فرد قبلی باید تصاویر گذشته و فعلی از زوایای مختلف و با کیفیت مناسب تصاویر بررسی شود اما داده‌های موجود نشان می‌دهد که یوز مشاهده شده در پناهگاه عباس آباد اردلان است و این به استناد عکسی است که روی شناسنامه اردلان بوده که آن نیز توسط دوربین‌های تله‌ای ثبت شده بود.

تصویر ثبت شده از اردلان در پناهگاه حیات وحش عباس آباد

اکبری با اشاره به اینکه شرق و شمال استان اصفهان گستره تاریخی حضور یوزپلنگ آسیایی است، خاطرنشان می‌کند: بیش از ۵۰ سال قبل گستره وسیعی از نائین و خور و بیابانک حتی شرق تالاب گاوخونی و محدوده شهرستان اردستان، آران و بیدگل و شمال نطنز زیستگاه تاریخی یوزپلنگ بوده است.

وی ادامه می‌دهد: سال ۱۳۸۷ مردم محلی حضور یک ماده یوزپلنگ با سه توله نسبتاً بزرگ را در عباس آباد استان اصفهان مشاهده کرده بودند اما از نزدیک نتوانسته بودند عکس برداری کنند اما ما که بررسی کردیم کاملاً مستند بود و یوزها حضور داشتند آن زمان محدودیت دوربین تله‌ای داشتیم یک دوربین در آن محدوده نصب شد که تصویر بخشی از بدن ماده یوز را گرفت و حضور آن را اثبات کرد اما توله‌ها از پشت دوربین رد شده بودند.

معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان می‌گوید: آخرین تصویر یوز در مناطق اصفهان به سال ۱۳۸۸ بازمی گردد که ماده یوز در پارک ملی سیاه‌کوه در جنوب غرب پناهگاه عباس آباد زادآوری داشت و سه توله به دنیا آورد.

اکبری می‌افزاید: طی این ۱۳ سال نسبت به حضور یوزپلنگ در پناهگاه حیات وحش عباس آباد اصفهان نا امید نشده بودیم و به وجود آن در منطقه اطمینان داشتیم؛ اگر چه جمعیت یوزپلنگ در زیستگاه مرکزی کم است و یوز ماده تقریباً در این چند سال رؤیت نشده و یوزها نر بودند اما باید توجه داشت زیستگاه کویر مرکزی گسترده و برخی نقاط آن ناشناخته یا کمتر شناخته شده است و از سوی دیگر یوزپلنگ گونه‌ای مخفی کار است.

وی با بیان اینکه زیستگاه‌های بکر و گسترده کویر نیاز به تعداد زیادی گشت و کنترل مستقیم دارد و لازم است دوربین گذاری برای پایش مستمر انجام شود، خاطرنشان می‌کند: طی این ۱۳ سال آثار و نمایه‌هایی مانند ردپا و طعمه خواری یوزپلنگ که با سایر گربه‌سانان متفاوت است، در منطقه عباس آباد مشاهده می‌شد.

اکبری اضافه می‌کند: با توجه به شرایط زیستگاه بکر و منابع طعمه خیلی قوی منطقه از جمله جمعیت قوچ و میش، کل و بز و جِبیر و خرگوش و تأمین نیازهای حفاظتی و امنیتی در سایه تلاش شبانه روزی محیط بانان و همکاری جوامع محلی ما را به این نتیجه می‌رساند که هنوز در این زیستگاه یوزپلنگ داریم ضمن اینکه گاهی برخی منابع محلی اطلاع می‌دادند که یوز مشاهده کردند یا در جاده اردکان- چوپانان که از نقطه حساسی از پناهگاه حیات وحش عباس آباد به نام دره قُطنی می‌گذرد برخی رانندگان به ما اطلاع می‌دادند که یوز پلنگ دیدند.

معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان ثبت تصویر یوزپلنگ در پناهگاه حیات وحش عباس آباد را نوید بخش می‌داند و می‌گوید: حضور اردلان در این پناهگاه وسیع از دو جنبه قابل بررسی است؛ از این جهت که شاید حضورش در این منطقه برای جفت یابی بوده و ماده‌ای پیدا نکرده، با توجه به سن این یوز می‌تواند نگران کننده باشد اما از نگاهی دیگر مشاهده او در این منطقه مایه خوشحالی است زیرا گونه یوزپلنگ با میانگین سنی ۱۰ تا ۱۲ سال در طبیعت زنده می‌ماند اردلان ۱۳- ۱۴ سال دوام آورده و این با ارزش است و نشان می‌دهد زیستگاه‌های خوبی وجود دارد.

اکبری اضافه می‌کند: این قلاده یوز حتی اگر فرد جدیدی نباشد نیز حائز اهمیت و امید بخش است زیرا مشاهده دوباره یک یوزپلنگ پس از ۱۳ سال در زیستگاه عباس آباد حکایت از امنیت مناسب منطقه و پویایی زیستگاه دارد که یوزپلنگ نر علی رغم همه آشفتگی‌ها و ناملایمات محیطی در گستره وسیعی توانسته زنده بمانند و بقا داشته باشد و این امر حائز اهمیت است.

ناامید از وجود یوزپلنگ ماده در کویر مرکزی نیستیم

وی در خصوص برخی نگرانی‌ها در مورد حضور اردلان در پناهگاه عباس آباد، می‌افزاید: جفت‌یابی یوزپلنگ یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مشکلات این گونه است و از سوی دیگر در بین یوزپلنگ‌های موجود در کشور یوز ماده خیلی کمتر است؛ البته وجود نر و ماده در زیستگاه‌ها متفاوت بوده و برای مثال در پارک ملی توران تعداد ماده یوز بیشتر است اما در زیستگاه عباس آباد، سیاهکوه، دره انجیر و نایبندان چند قلاده نر هستند و زمانیکه جفت ماده نباشد یا کم باشد یوز نر در یک گستره وسیع برای جفت یابی جا به جا می‌شود.

اکبری می‌افزاید: ما از وجود یوز ماده در فلات مرکزی و زیستگاه‌های کویر مرکزی هرگز ناامید نمی‌شویم زیرا زیستگاه گسترده است؛ همین پناهگاه عباس آباد را اگر بخواهیم دقیق بررسی کنیم حداقل ۱۰۰ دوربین تله‌ای نیاز است در حالی که تنها یک یا دو دوربین تله‌ای در منطقه وسیع وجود دارد.

معاون طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با بیان اینکه امید برای پناهگاه حیات وحش عباس آباد زنده است و حداکثر تلاش را برای احیا و حفاظت یوزپلنگ در این منطقه خواهیم داشت، می‌گوید: در جغرافیای استان اصفهان حدود ۷۰۰ هزار هکتار دیگر وجود دارد که گستره تاریخی حضور یوز بوده است؛ در استان یزد، زیستگاه‌های خراسان جنوبی و طبس زیستگاه گسترده وجود دارد که هنوز احتمال وجود یوز ماده زیاد است و این نگرانی‌ها را می‌توان از این زاویه نگاه کرد و امیدوار بود.

تجربه پلنگ در پناهگاه عباس آباد امیدی برای احیای یوزپلنگ در این منطقه است

اکبری خاطرنشان می‌کند: در همین منطقه عباس آباد بیش از سه دهه پلنگ مشاهده نشده بود تا اینکه حدود ۱۰ سال پیش ۱۳۹۱- ۱۳۹۲ تصاویری از پلنگ در منطقه ثبت شد در حالی که پیش از ثبت تصویر از روی آثار و نمایه‌هایی چون نوع طعمه خواری اطمینان داشتیم پلنگ در عباس‌آباد وجود دارد.

وی با بیان اینکه پس از ثبت نخستین تصویر، تصاویر از پلنگ دوم و سوم و ۲ خانواده شامل مادر با توله‌ها تصویر برداری شد و اکنون عباس آباد وضعیت بسیار مناسبی به لحاظ جمعیت پلنگ دارد، تصریح می‌کند: در مورد طبیعت و حضور یا عدم حضور یک گونه در منطقه‌ای با قطعیت نمی‌توان نظر داد و تاریخچه پلنگ در پناهگاه عباس آباد نیز ما را امیدوار می‌کند که در جهت مشاهده و احیا یوزپلنگ ماده نیز تلاش کنیم.

در همین پیوند محمد رضا حلوانی سرپرست پناهگاه حیات وحش عباس آباد که تاکنون تصاویری مختلف از حضور پلنگ‌ها در این منطقه ثبت کرده به خبرنگار مهر می‌گوید: پناهگاه عباس‌آباد ۳۰۵ هزار هکتار بوده و وسعتی که این منطقه دارد بسیاری از مناطق تحت مدیریت محیط‌زیست استان و کشور ندارند و زیستگاه یوز در عباس آباد گسترده است.

وی خاطرنشان می‌کند: حیوانات به امنیت، غذا و آب نیاز دارند؛ سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور و استان برای احیای پلنگ در پناهگاه عباس آباد کمک کردند و پلنگ احیا شده است، برای یوزپلنگ نیز همین برنامه را داریم، عباس آباد چهارراه یوزپلنگ آسیایی شناخته می‌شود اگر سه مؤلفه امنیت، غذا و آب برای یوز در هر نقطه فراهم باشد به سادگی می‌توان این گونه را از خطر انقراض نجات داد و نسل آن را احیا کرد.

سرپرست پناهگاه حیات وحش عباس آباد می‌افزاید: اگر جمعیت قوچ و میش و بویژه جبیر زیستگاه تقویت شود و اگر آبادی در محدوده زیستگاه باشد و افراد کاری به یوز نداشته باشند و منابع آبی فراهم باشد یوزپلنگ در آن زیستگاه می‌ماند.

حلوانی می‌گوید: یوزپلنگ مشاهده شده در عباس آباد احتمالاً همان توله یوزی است که چهارده سال پیش همراه مادرش در این پناهگاه رؤیت شد و مهم این است که یوز زنده است.

ثبت تصویر ۴ قلاده پلنگ در پناهگاه حیات وحش عباس طی ۲ روز

وی با اشاره به اینکه یوز در پناهگاه عباس آباد رفت و آمد داشته و طی این سال‌ها آثار شکار و ردپای آن‌ها در منطقه دیده می‌شد، می‌افزاید: پناهگاه حیات وحش عباس آباد بهشت گربه‌سانان و گوشتخواران بوده و به لحاظ تنوع جانوری کامل و زیستگاه بکر آن را آفریقای شرق اصفهان می‌نامد.

سرپرست پناهگاه حیات وحش عباس آباد که نخستین بار پس از حدود ۳۰ سال در سال ۱۳۹۲ تصویر حضور پلنگ در این منطقه را ثبت کرد، درباره جمعیت پلنگ در این منطقه، خاطرنشان می‌کند: گونه پلنگ صد در صد در این منطقه احیا شده به طوری که بهمن سال گذشته طی ۲ روز پیاپی با دوربین عکاسی از چهار قلاده تصویربرداری کردم؛ روز دوم بهمن سال گذشته یک پلنگ ماده همراه ۲ توله و روز بعد که برای فیلمبرداری از آنها رفتیم تصویر یک ماده پلنگ دیگر را ثبت کردم و این چهار قلاده تنها در یک نقطه کوچک از پناهگاه عباس آباد بودند.

به گزارش مهر، عباس آباد در سال ۱۳۸۹ از منطقه حفاظت شده به پناهگاه حیات وحش ارتقا یافت. پناهگاه حیات وحش عباس آباد با ۳۰۵ هزار هکتار وسعت شامل منطقه کوهستانی- دشتی و تنوع زیستگاهی بسیار مناسب و بکر در قلب کویر است.

این منطقه یکی از باارزش‌ترین زیستگاه‌های گربه‌سانان است؛ از مهم‌ترین گونه‌های جانوری این منطقه یوزپلنگ آسیایی، پلنگ، گربه شنی، کاراکال، گربه پالاس، شاه روباه، جبیر، هوبره و زاغ بور است. شوربختانه قبل از ارتقا این منطقه جاده اردکان- چوپانان قبل از ارتقا منطقه از مرز غربی این منطقه عبور کرده که تا شرق منطقه امتداد یافته و تا کلوت دوشاخ بیاضه کشیده می‌شود؛ نقاط حساس حضور گونه‌های در خطر انقراض چون یوزپلنگ و پلنگ و سایر گونه‌های حیات وحش.

در این رابطه معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: تصادفات جاده‌ای از مشکلات مهم زیستگاه‌های یوزپلنگ است. تلاش می‌کنیم با حفاظت و احیای طعمه‌ها و تأمین منابع آبی پایدار با توجه به تغییر اقلیم و خشکسالی و آموزش جوامع محلی، برای حفاظت و احیای گونه یوزپلنگ هم افزایی و مشارکت جمعی داشته باشیم.

اکبری ادامه می‌دهد: یکی از چالش‌های حفاظت از گونه‌های کم‌یاب که گستره زیستگاهی و جابه جایی طولانی دارند حفاظت از کریدورها و تضمین پیوستگی زیستگاه است. تلاش می‌کنیم مناطق زیستگاهی یوز در اصفهان را از بیاضه در سمت شرق منطقه عباس آباد با زیستگاه‌های استان یزد که کریدورهای آنجا منطقه کلوت جن و زیستگاه رباط پشت بادام است زیر چتر حفاظتی برود که ارتباط زیستگاهی پناهگاه عباس آباد با مناطق یوز خیز مثل دره انجیر یزد و نایبندان طبس یکپارچه شود.

معادن دغدغه اصلی برای حفظ زیستگاه یوزپلنگ است

وی با تاکید بر اینکه کریدورهای زیستگاهی یوز ایرانی باید تحت پوشش حفاظتی قرار گیرد، اظهار داشت: کاربری‌هایی که می‌تواند حفاظت از یوزپلنگ را چالش بکشاند باید رفع و از آن‌ها جلوگیری شود. یکی از دغدعه‌های اصلی برای حفظ زیستگاه یوز معادن است که درخواست‌هایی وجود دارد اما تاکنون با آن درخواست‌ها در پناهگاه عباس آباد مخالفت کردیم.

معاون طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان اضافه می‌کند: عباس آباد وضعیت بسیار خوبی از نظر وجود گونه‌های کمیاب و در خطر انقراض دارد امید است بتوانیم با هماهنگی و همکاری بین بخشی منطقه امن عباس آباد را از پناهگاه حیات وحش به پارک ملی ارتقا دهیم که وضعیت حفاظتی یوزپلنگ بهتر شود.

به گفته این مسئول محیط‌زیست استان اصفهان، این استان زیستگاه‌های دیگری دارد که آنها نیز نیازمند گسترش پژوهش و تحقیقات است مانند پناهگاه حیات وحش کوه بزرگی در نائین و کوه خارو در اردستان و پناهگاه حیات وحش یخاب در آران و بیدگل که اداره کل محیط‌زیست طی ۱۵ سال گذشته تلاش کرده این مناطق نیز به عنوان زیستگاه تاریخی گونه‌های کم یاب زیر چتر حمایتی قرار گیرد و هم به عنوان کریدورهای حیات وحش حفظ شود.

به گزارش مهر، بنا به آماری که سازمان محیط‌زیست کشور اعلام کرده جمعیت یوزپلنگ آسیایی کمتر از ۳۰ قلاده می‌تواند باشد. شکار تصویر یک قلاده یوزپلنگ پس از ۱۳ سال در پناهگاه حیات وحش عباس آباد، در روزهایی که با مرگ پیروز همزمان شد آمیزه‌ای از بیم و امید برای دوستداران طبیعت و حیات وحش کشور بود هرچند که مدتی بعد شماری از فعالان مجازی با توجه به سن یوز مشاهده شده «اردلان» در پناهگاه عباس آباد ابراز نگرانی کردند. نگرانی‌ها از این جهت بود که معتقد بودند این یوز برای یافتن جفت ماده مسیری طولانی را طی کرده اما یوز ماده‌ای در این گستره وسیع وجود نداشته است.

پناهگاه حیات وحش عباس آباد نائین، بهشت گربه سانان کم یاب، در یک دهه اخیر مامنی برای گونه پلنگ ایرانی بوده و گزارش‌ها حاکی از بهبود جمعیت این گربه‌سان در عباس آباد است و لازم است با ارتقای پناهگاه حیات وحش عباس آباد به پارک ملی حفاظت بیشتری از این منطقه و گونه‌های کم یاب و در خطر انقراض آن صورت گیرد.

هر چند کمبود اعتبارات و دوربین‌های تله‌ای سبب شده که در این منطقه ۳۰۵ هزار هکتاری امکان رصد دقیق وجود نداشته باشد در حالی که اگر امکان رصد و کنترل دقیق مناطق کمتر شناخته شده عباس آباد فراهم شود، شاید شاهد جمعیت بیشتری از پلنگ و یوزپلنگ در آفریقای شرق اصفهان باشیم.