به گزارش قدس آنلاین، این آیین ها و نواها که گاه با ساز و ابزار خاصی همراه است به مانند سایر نقاط کشور در آغاز ماه و مقطع حلول ماه و نیز نیمه ماه همزمان با ولادت حضرت امام حسن(ع) شوق انگیزتر است و با رسیدن به ایام شهادت امام علی (ع) و لیالی قدر رنگ تعزیه و توبه و انابه به خود می گیرد و دوباره در انتهای ماه و در آستانه عید سعید فطر شادمانه می شود.

طبق مطالعاتی که بر روی فرهنگ عامه اهالی خراسان صورت گرفته است، آیین ها و نواهای پیشواز رمضان در مناطق مختلف این استان رنگ و بوی فرهنگی و جغرافیایی خاص خود را دارد و در ادامه نواهای شبانه جلوه گر می شود.

شب خوانی

اهالی خراسان رضوی همان گونه که بر نظافت و زیباسازی مساجد در محلات برای برپایی جلسات قرائت قرآن با صوت دلنشین اهتمام دارند، احیای شب های قدر را نیز با مراسم؛ نوحه خوانی و اشعار ویژه برگزار می کنند و در کنار اینها به شعرخوانی و مناجاتهای سحرگاهی نیز توجه دارند،

یک پژوهشگر فرهنگی در این خصوص گفت: در گذشته که امکانات صوتی چندانی وجود نداشت، عمدتا کسانی که صدای خوش و رسایی داشتند شب های ماه مبارک بر فراز بام و بلندی رفته و در مدح حضرت علی (ع) یا ستایش خداوندگار با عنوان مناجات، اشعاری را با صدای بلند قرائت می کردند.

جواد روشندل ادامه داد: در آن ایام اگر کسی از شهرها و به خصوص روستاهای خراسان در ماه مبارک رمضان و به هنگام شب گذر می کرد آوازهای خوشی را با این مضامین می شنید که "الله منی گناه من چیست بگو؛ ناکرده گنه در این جهان کیست بگو؟/ یارب مکن از لطف پریشان ما را، هر چند که هست جرم و عصیان ما را/ ذات تو غنی بوده و ما محتاجیم، محتاج به غیر خود مگردان ما را".

این پژوهشگر فرهنگ عامه گفت: ترتیب خوانش این اشعار نیز بدین گونه بوده است که یک یا ۲ ساعت مانده به سحر، اشعاری در ستایش و حمد و ثنای پروردگار خوانده می شده که به آن مناجات خوانی می گفته اند.

روشندل افزود: در آستانه سحرهای ماه رمضان اما این اشعار تغییر می کرد و موضوع آن مدح و منقبت ائمه اطهار(ع) می شد که به معنای نزدیک شدن به اذان صبح بود و به آن سحرخوانی می گفتند و در مجموع به هر دوی این خوانشها "شوخوانی" (شب خوانی) به معنای آواز خواندن در شب می گفتند.

شب‌خوانی با ابزار موسیقی

اما در برخی از مناطق استان خراسان رضوی، از جمله در شهرستان گناباد در جنوب خراسان رضوی این شب خوانی های ماه مبارک رمضان با آلات موسیقی نیز همراه بوده است.

یکی از اهالی منطقه نوغاب گناباد در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: از قدیم سه نوبت شب‌خوانی در هنگام سحرهای ماه مبارک رمضان وجود داشت، در مرحله نخست با دهل و شیپور که قبل از اذان صبح، آهنگی نواخته می‌شد و هنگامی که مردم آهنگ را می‌شنیدند، متوجه می‌شدند که شب‌ خوانی نخست است و ۱.۵ ساعت تا اذان صبح مانده است.

علیرضا ایزدی اظهار داشت: نیم ساعت بعد هم با آهنگی معروف به آهنگ "حجاز" شب‌خوانی انجام می‌شد و مردم می‌فهمیدند که یک ساعت به اذان مانده است و آخرین شب‌ خوانی هم از یک ربع به اذان با قرائت دعای سحر آغاز می‌ شد.

وی افزود: سپس موذن‌ها برای شب‌خوانی و گفتن اذان به بلندترین نقطه مسجد، تکیه و یا آب انبار می‌رفتند و علاوه بر قرائت دعا، اشعاری را با مضامین راز و نیاز و مناجات با خدا می خواندند.

چلیک زنی

یک فرهنگی بازنشسته و از اهالی منطقه قصبه شهر گناباد هم "چلیک‌زنی" را از آداب کهن ماه رمضان و بیشتر روستاهای این شهرستان برای بیدار کردن مردم در هنگام سحر ذکر کرد و گفت: در راستای این رسم که هنوز در برخی مناطق روستایی وجود دارد چند نفر از اهالی در حالی که با چوب بر روی پیت های خالی حلبی می زنند، با خواندن اشعاری مردم را برای سحر بیدار می کنند.

حیدر شریفیان اضافه کرد: یکی از بزرگان روستا یا محله از حدود یک ساعت مانده به سحر در کوچه‌ها یا پشت بام خانه خود، با مناجات خوانی و خواندن اشعار مذهبی مردم را برای سحر بیدار می‌کرد.

قنبرخوانی

یک پژوهشگر آیین های مذهبی در خصوص قنبرخوانی که نوعی از تعزیه در خراسان رضوی است به خبرنگار ایرنا گفت: این نمایش آیینی هر ساله در ۲۱ ماه مبارک رمضان در مناطق جنوبی استان و به خصوص در شهرستان کاشمر برپا می شود که می توان گفت آمیزه ای از موسیقی و آواست.

محمد ناصری افزود: در اجرای آیین این، قنبر، غلام وفادار حضرت علی (ع) پس از اینکه از شهادت مولای خود مطلع می شود از ابتدای کوچه ای که منزل امام در آنجا قرار داشته شروع به تعزیه خوانی و عزاداری می کند و پس از رسیدن به در منزل حضرت امام علی (ع) با خشت بر سر خود می کوبد.

وی ادامه داد: قنبر از مظلومیت امام علی (ع) در بین مردم سخن می گوید و نوعی از مرثیه سرایی را شکل می دهد و آن قدر به این مرثیه خوانی ادامه می دهد که از هوش می رود.

او گفت: بخشی از اشعار آیین قنبرخوانی کاشمر از این قرار است که "من غلام علی عمرانم/ قنبر بینوای حیرانم/ مدح شاه زمانه می خوانم/ از علی کامل است ایمانم".

وی افزود: این پرده چند سالی است که در تکیه حیدری کاشمر در روز شهادت حضرت علی (ع) برگزار می شود و طرفداران بسیاری نیز دارد و البته پیش ترها در برخی از دیگر شهرستان های جنوب و مرکز خراسان رضوی هم اجرا می شده است.

نقاره زنی

نقاره زنی در حرم مطهر امام رضا (ع) همیشه مورد توجه زائران و نیز مجاوران بارگاه منور رضوی بوده است و در همه ایام سال، برای اعلام زمان غروب یا طلوع آفتاب و یا مناسبت های خاص انجام می شود.

اما شاید خاطره انگیزترین نواها و موسیقی رمضانی مربوط به نقاره‌نوازان حرم مطهر امام رضا(ع) در ماه مبارک رمضان باشد.

بر اساس یک سنت دیرینه، نقاره نوازان هر بامداد از ۲ ساعت مانده به اذان صبح، شروع به نواختن کرده و در مجموع به مدت نیم ساعت نقاره‌زنی می کنند تا مردم برای اعمال سحرگاهی آماده شوند.