حال با طرح کاشت یک‌میلیارد اصله درخت در کشور امید می رود ۳میلیون هکتار به رویشگاه‌های جنگلی کشور افزوده ‌شود. با اینحال آنچه مهم است نگهداری از این همه سرمایه است. سرمایه ای که به آبیاری نیاز دارد، یا باید برای ممنوعیت ورود دام به برخی مناطق با عشایر و جامعه محلی به توافق رسید و....

در گفت و گو با نقی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور این دغدغه ها را مطرح کرده ایم.

صرفنظر از لزوم کاشت یک میلیارد نهال، آنچه مهمتر از آن به نظر می رسد، موضوع نگهداشت این همه نهال است. برای نگهداری آن ها چه تدابیری اندیشیده شده است؟

ما هم با شما موافقیم که موضوع مهم در این طرح، نگهداری نهال های کاشته شده است و قطعاً این طرح بگونه ای طراحی شده است که هیچ نهال کاشته شده ای بدون متولی نخواهد بود.

این طرح در۴ بخش برنامه ریزی شده است؛ بخشی از آن مربوط به جنگلداری و احیای جنگل ها و غنی سازی شدن آن است؛ ضمن اینکه در برخی مناطق برای نگهداری از آن ها نیاز به قُرق داریم.

مقوله دوم مربوط به زراعت چوب است که بخش زیادی از نهال ها مربوط به این بخش می شود. در این حوزه بخش خصوصی، خود مسئولیت آنرا بر عهده دارد و ما تنها نهال را تحویل می دهیم.

بخش بعدی مربوط به فضای سبز است. متولی نگهداشت نهال های کاشته شده در این حوزه نیز شهرداری‌ها و متولیان پارک‌ها هستند که این کار را انجام می دهند.

بخش چهارم، به بیابان زدایی مربوط می شود که نهال ها در مراکز بیابانی با تکنیک‌های خاص و فناوری آبخیزداری کشت می‌شود و یکی دو سال نیاز است تا مستقر شوند و پس از استقرار در طبیعت دیگر نیازی به نگهداری ندارند.

 بنابراین می بینید که در این طرح کاملاً یک ساختار مردمی مشخص را برای کاشت و نگهداشت نهال ها پیش بینی کرده ایم. غرس و نگهداری نهال ها توسط دستگاه‌های اجرایی نیز در قالب تفاهم نامه با آن ها انجام می شود. برای مثال در منطقه ای که به بیش از۵۰۰ نهال برای کاشت نیاز دارد ما عرصه را بازدید می کنیم و سپس با آن ها تفاهم نامه ای منعقد می کنیم  که بر اساس آن نگهداری نهال های غرس شده نیز بر عهده آن دستگاه یا سازمان... است.

البته منطقه غرس شده توسط سازمان جنگل ها ثبت می‌شود و ما آنرا رصد می کنیم و اگر مشکلی باشد تذکر می دهیم. یا در نهایت اگر مشکل حل نشد خودمان نهال ها را نگهداری می کنیم؛ چون تفاهم نامه ای که با دستگاه ها منعقد می شود شاید چندان الزام آور نباشد.

شما در عرصه جنگلی و بیابانی از قرق کاری بعنوان یکی از الزامات یاد کردید. از سوی دیگر ما با موضوع چرای دام توسط دامداران هم مواجهیم. آیا با جامعه محلی و یا با دامداران هماهنگی لازم صورت گرفته است تا دام های خود را حداقل تا استقرار نهال ها به مناطق قرق شده برای چرا نبرند؟ 

نیازی به هماهنگی ندارد، چون در چنین جاهایی طرح های حفاظتی را اجرامی کنیم.

این طرح های حفاظتی چگونه انجام می شود؛ با چه تعداد نیرو و با چه ابزارهایی؟

اگر منظورتان خروج دام از  عرصه های شمال کشور است که موضوع دیگری است؛ یعنی بخشی از دام ها از جنگل ها خارج می شوند و برخی در جنگل می مانند.  طبعاً اگر بخواهیم لکه های خالی را در چنین مناطقی جنگل کاری کنیم دور منطقه مورد نظر سیم خاردار می کشیم و قرق می کنیم. علاوه بر این از بعضی نهال های درشت تر برای کشت استفاده می کنیم؛ ولی در بسیاری از مناطق برای پر کردن لک‌ها نیاز به قرق با سیم خاردار نیست.

علاوه بر عرصه های جنگلی، موضوع نهال کاری را در عرصه های بیابانی هم داریم. طبق گفته های قبلی شما، بیشتر نهال هایی که پس از کاشت خشک می‌شوند و از بین می روند در مناطق بیابانی هستند. ماندگاری نهال ها در  مناطق بیابانی چند درصد است؟

ماندگاری ممکن است کم باشد.

چند درصد؟ می‌خواهیم بدانیم نرخ ماندگاری نهال ها در عرصه های بیابانی ما چند درصد است؟ مثلاً در شمال می‌دانیم که بالای ۶۷ درصد نهال هایی که کاشته می‌شود مستقر می شوند؛ ولی این رقم در عرصه بیابانی ما چندان مشخص نیست.

تا حالا در عرصه های بیابانی و مناطق خشک بیابانی ما کارهای زیادی شده است. در بعضی از این مناطق گونه های مناسبی انتخاب شد و برای یک تا سه سال مسئول و متولی مشخصی داشتند که در نتیجه ماندگاری  نهال ها در چنین جاهایی حتی به ۸۰ درصد هم رسید؛ برای مثال در دِهلُران یا زابل. مثلاً در زابل که سخت‌ترین شرایط اقلیمی را دارد شاهد ماندگاری نهال ها تا ۸۰ درصد بودیم و الان هم پس از اینکه مستقر شدند بدون آبیاری حیات دارند و محیط سرسبزی هم ایجاد کرده اند و برای کنترل گسترش بیابان‌ها و شن های روان موثر واقع می شوند.

در مجموع یک عدد و یا یک میانگین مشخص از ماندگاری در عرصه های بیابانی داریم؟

در عرصه های خشک و نیمه خشک یک فرمولی داریم، اگر موفقیت در جنگل کاری ما در مناطق خشک بالا ۶۰در صد باشد می توانیم بگوییم موفق هستیم .

الان چند درصد است؟

نمی توان دقیق گفت. چون این موضوع به صورت نقطه ای و یا در هر جایی که نهال کاری صورت می گیرد مورد ارزیابی قرار می گیرد. ضمن این که اگر یک نسل  نهال خشک شد دلیل بر موفق نبودن نیست چون سال بعد باید بازکاشت شود .

با این وجود در بحث نگهداشت نهال های کاشته شده در عرصه های بیابانی چه الزاماتی باید لحاظ شود؟ آیا الزامات آن، مثل همان عرصه های جنگلی با یکدیگر تفاوت دارند؟

در عرصه های بیابانی به دلیل وجود محیط خشک، باید فعالیت‌های آبخیزداری  انجام شود؛ چون مهمترین مشکل ما در آنجا آب است. بنابراین،کاشت و نگهداشت   نهال ها در چنین مناطقی با تکنیک‌های آبخیزداری و کاشت صورت می گیرد.

ما الان در بعضی مناطق مثل همان سیستان و بلوچستان و استان ایلام با تکنیک‌های کاشتی که انجام داده ایم خیلی از نهال ها در سال اول و دوم، آبیاری اندک شدند و سپس خودشان مستقر شدند بنابراین الان با فعالیت‌های آبخیزداری و با تکنیک‌های پخش، سیلاب و عملیات آبخیزداری سعی می کنیم با انتخاب گونه های مناسب و با حداقل آب کاشت و نگهداشت نهال ها را انجام دهیم.

اگر گونه مناسب آن مناطق را انتخاب کنیم و با فعالیت‌های آبخیزداری سعی کنیم از حداقل رطوبت منطقه استفاده شود، این نهال ها پس از دو تا سه سال به تدریج مستقر می‌شوند.

یعنی در عرصه های بیابانی، بحث چرای دام و اینگونه ملاحظات را نداریم؟

بله؛ در این گونه مناطق موضوع ما فقط آبخیزداری و یا رساندن آب به پای درخت  است.  

آقای شعبانیان، شما می‌گویید این طرح مردمی است و مردم باید حامی این طرح باشند؛ اما با تمام این تفاسیر این طرح تا حدی نیاز به بودجه دولتی دارد. این بخش از بودجه را چگونه تامین می کنید؟

بله؛ بدون بودجه که نمی شود کار کرد، با اینحال ما بودجه دولتی نداریم. بودجه ما چگونه است؟ مثلاً الان در جایی که داریم نهال تولید می کنیم، شرکت های زیادی اعلام آمادگی کرده اند، یا شخصی می آید و تولید نهال را در یک نهالستان به عهده می‌گیرد، این یک بخش کار است. به هرحال این یک طرح مردمی است. ما کار را شروع می کنیم و آن ها ادامه می دهند. تا اینجای کار را خوب همکاری کردند و پیش آمده اند. ممکن است پس از این، تا حدی کم بیاورند. اما شرکت هایی که محیط زیست را آلوده می کنند باید پای کار باشند و برای این منظور نیز نباید منتی بر سر ما بگذارند؛ چون همه آن ها باید مسئولیت اجتماعی خود را انجام دهند.

همین چند روز پیش دو شرکت مبلی آمدند و گفتند می‌خواهند ۲میلیارد کمک کنند اینها را به استان ها قزوین و البرز معرفی کردیم. یعنی  با بودجه  شرکت ها، دستگاه ها و مردمی است که کار کاشت و داشت یک میلیارد نهال را پیش می بریم.

نگهداشت هر نهال چقدر هزینه بر می دارد؟

از زمان تولید یک نهال و کاشت آن ۲ تا ۵ سال زمان می برد تا مستقر شود. میانگین هزینه هر نهال ۱۰۰ هزار تومان می شود که در مجموع برای کاشت و نگهداشت یک میلیارد نهال ۱۰۰ هزار میلیارد تومان هزینه لازم است.

خبرنگار: محمود مصدق