اما آیا قانون و دستگاه قضایی ما از خانواده های زندانیان حمایت های لازم را انجام داده است؟

قانون در حمایت از خانواده های زندانی دچار خلا است

مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران به خبرنگار ما می گوید:  موضوع حمایت از خانواده  زندانیان  در قانون پیش بینی شده اما برای آن  امکانات و ردیف بودجه تعریف نشده است.

برای مثال واحد مددکاری که در زندان ها راه اندازی شده تا برای مثال در پیگیری وضعیت خانواده های زندانیان، ارائه مشاوره حقوقی به آن ها اقدام کند و یا  با حضور در دادگاه- البته صورت صلاحدید قضات – نظرکارشناسی اش را از شرایط  متهم و خانواده اش برای  تعیین نوع مجازات  بدهد  و ...  بودجه و نیروی  انسانی لازم را ندارد. به همین خاطر افرادی که دانش مددکاری ندارند را صرفاً به دلیل این که تجاربی در این حوزه دارند، به این واحد اعزام می کنند که فعالیت شان چندان نتیجه بخش نیست. یعنی قانون در این حوزه خلاء هایی دارد که باید بر طرف شود.

وی در همین زمینه می افزاید:  قضات خیلی از کشورهای دنیا وقتی می خواهند فردی را محکوم به حبس کنند هزینه های مادی نبودش را در خانواده  در نظر می گیرند تا اگر از طریق دولت و تشکل های مردم نهاد و... قابل تامین نبود راهکار دیگری برای مجازاتش در نظر بگیرند تا به این شکل خانواده آن فرد هم مرتکب جرم نشود.

 اقلیما با ابراز تاسف از این که هنوز طبق قوانین ما فرد تا ۵ سال پس از آزادی از زندان همچنان با مشکل سوء سابقه در پرونده مواجه است، می افزاید: در چنین شرایطی برای این گونه افراد در بیرون از زندان کاری پیدا نمی شود. در واقع این گونه اشخاص تبدیل به محکومان مادام العمر می شوند که چاره ای جز سرقت وارتکاب جرایم دیگر برای ادامه زندگی ندارند.

اقلیما،  با بیان این که بیشتر زنان سرپرست خانوار در کشور آن هایی هستند که همسرانشان در زندان بسر می برند، می افزاید: بسیاری از آن ها شغل ندارند  و از سوی دیگر سیاستی که سازمان زندان‌ها و انجمن حمایت از خانواده زندانیان برای مهارت آموزی و توانمند سازی آنان اجرایی کرده تا کنون چندان موفقیت آمیز نبوده است.

 وی به نگاه غلط جامعه به خانواده زندانیان اشاره می کند و می گوید:  وقتی کسی به زندان می رود فرزندان او را هم محکوم می کنیم به طوری که نگاه ها به آن خانواده متفاوت می‌شود. معمولاً حاضر به ازدواج با دختر آن خانواده نمی شویم؛ حتی اگر بدانیم تحصیل کرده و متینی است. بنابراین تا زمانی که چنین نگاهی به خانواده زندانیان داریم و آنگونه که  لازم است از آنان در همه ابعاد حمایت نکنیم  روز به روز سطح آسیب پذیری این قشر بیشتر می شود و بر جمعیت زندانیان کشور اضافه می شود چون کسی که به زندان می رود دیگر راه بازگشتی به جامعه ندارد.

اقلیما، با اشاره به این که برای رفع هر مشکلی باید ریشه های آن را از بین برد، تاکید می کند: برای کاهش آسیب پذیری خانواده ها باید راهکارهایی چون کیفرزدایی، انسانی  تر کردن شرایط زندان، زندان باز، توجه بیشتر به جایگزین های حبس، حمایت بیشتر نهادهای مدنی و خیرین از خانواده های زندانیان مورد توجه جدی قرار گیرد .

کمبود نیروی انسانی  و منابع مالی

سیدحسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران هم تقویت نهاد خانواده در مقابل عوامل تضعیف کننده آن، فردی بودن مجازات ها، جلوگیری از متلاشی شدن خانواده ها و پیشگیری از جرم را مهمترین ضرورت حمایت از خانواده های زندانیان  عنوان می کند و  به قدس می گوید: نگاه قانون و دستگاه قضایی به حمایت از خانواده های زندانیان است به طوری که علاوه بر حمایت های سازمان ها  و نهادهایی مثل سازمان بهزیستی، کمیته امداد و موسسات خیریه  به خانواده های زندانیان، برای این که حمایت ها از این قشر نظامند تر شود انجمن حمایت از زندانیان، مرکز مراقبت پس از خروج زندانیان و واحد مددکاری در سازمان زندان ها راه اندازی شده است. حتی راه اندازی ستاد دیه برای آزادی مجرمان مالی و غیرعمد  و  همچنین بحث کیفرزدایی هم در همین راستا ارزیابی می شود. بنابراین نگاه قانون و دستگاه قضایی ما همواره این بوده است که خانواده محکوم به حبس که هیچ نقشی در ارتکاب جرم نداشته است  به حال خود رها نشود.

وی تاکید می کند: حمایت ها از خانواده های زندانیان در دهه های اخیر رو به افزایش بوده است؛ به طوری که  ۲۳۰ انجمن حمایت از زندانیان در استان های کشور استقرار یافته که هدفش حمایت و مراقبت از خانواده های زندانیان از طریق ارائه مشاوره، پیگیری برخی ازامورمربوط به زندانیان، مهارت آموزی و اشتغال، اعطای کمک های غیر نقدی، معرفی به بانک ها برای دریافت وام و... است.  

موسوی چلک عملکرد انجمن حمایت از خانواده های زندانیان را با توجه به اختیارات و ظرفیت هایش از نظر منابع مالی و انسانی، قابل دفاع می خواند و می گوید: در بعضی از پرونده ها با اجازه قاضی، مددکار اجتماعی می تواند کنار متهم یا زندانی باشد و یا آموزش ها را پیگیری کند. در واقع محور تعامل انجمن با خانواده های زندانیان واحد مدکار اجتماعی است.

وی در پاسخ به این که آیا خدماتی که انجمن یاد شده به خانواده های زندانیان ارائه می کند پاسخگوی نیازهای آنان است؟ می گوید: این موضوع متفاوتی است. در واقع هرچه این انجمن از منابع و امکانات و مالی و نیروی انسانی بیشتری برخودار باشد، می تواند خدمات بیشتری به خانواده های زندانیان ارائه کند.  اما معمولاً انجمن هایی از این دست به لحاظ منابع انسانی و مالی محدودیت هایی دارند که این موضوع موجب می شود نتوانند به اندازه و در زمان معین به افراد تحت پوشش خدمات بدهند تا از دغدغه ها و مشکلات شان  بکاهند و از خطرات و آسیب هایی احتمالی در امان بمانند؛ بنابراین چاره ای نیست جز این که استفاده از مجازات های جایگزین حبس و حرکت به سمت حمایت بیشتر از این انجمن را داشته باشیم.   

موسوی چلک  با بیان اینکه نمی‌توان حمایت از خانواده زندانیان را تنها به مباحث اقتصادی معطوف کرد، تصریح می کند:  چنین خانواده هایی  با انواع نیازها  و آسیب‌ها  مواجه هستند، بنابراین در حمایت از آن ها باید  تمام ابعاد در نظر گرفته شود.