قرار است تا ۴ ماه آینده کریدور شمال جنوب و راه‌آهن رشت آستارا با انعقاد توافق‌نامه‌هایی میان ایران و روسیه راه‌اندازی شود، موضوعی که بعد از ۲۳ سال در حال تحقق است. هرچند این محور اقتصادی در اثر چرخش محورهای اقتصادی روسیه در اثر تحریم‌ها موردتوجه قرارگرفته اما به اذعان کارشناسان اقتصادی نقش مهمی در افزایش تبادلات نفتی و غیرنفتی و ترانزیت کالا میان ایران، روسیه و دیگر کشورهای حاشیه دریای خزر خواهد داشت. بااین‌حال آمریکا برای ایجاد خلل در کار این کریدور مهم و لجستیکی برای دو کشور با پیش‌دستی دو شرکت ایرانی را تحریم کرده است؛ یعنی شرکت نسیم بهار کیش و شرکت کشتیرانی دریای خزر را به خاطر دور زدن تحریم‌های روسیه تحریم کرد. هرچند این تحریم نمی‌تواند مشکلات خیلی جدی در کار کریدور ایجاد کند. برای ارزیابی بیشتر این مهم و دلایل راه‌اندازی کریدور شمال و جنوب بعد از ۲۳ سال با علی ضیایی، مدیر اندیشکده حمل‌ونقل ایران و دلایل تحریم کشتیرانی خزر به گفتگو پرداختیم.
*جناب ضیایی! علت اهمیت کریدور شمال و جنوب در مقطع کنونی برای ایران و روسیه چیست؟
به دلیل جنگ بین روسیه و اوکراین در یک سال گذشته بازارها و مقاصد اقتصادی و صادراتی روسیه در حال چرخش به نقاط دیگر جهان است. بخش زیادی از کالاهایی که پیش از این به سمت اروپا ارسال می شده، اکنون به دلیل تحریم‌ها ارسال نمی‌شود و روسیه سرگردان به دنبال بازارهای جدید می‌گردد که بخشی از این بازارها جنوب آسیا و حاشیه خلیج‌فارس و بخشی دیگر هم شرق آفریقا است.
این‌ها مناطقی هستند که بازار روسیه به سمت آن‌ها چرخش می‌کند البته هنوز چرخش‌ها به‌طور کامل اتفاق نیفتاده و خود روس‌ها هم به‌نوعی سرگردان‌اند ولی به مرور به این سمت می‌آیند لذا چرخش بازارها و عوض شدن قطب‌ها و محورهای حمل‌ونقلی و لجستیکی مهم‌ترین دلایل آن است.
روس‌ها به دلیل مشکلاتی که در سمت غرب و بنادر غربی‌شان به دلایل جنگ اوکراین اتفاق افتاده و مسیر تجاری سنتی‌شان را تحت تأثیر قرار داده اکنون به فکر ایجاد مسیرهای جدید افتادند و قطعاً کریدور شمال جنوب و مسیر ایران در حال حاضر گزینه جانشین برای آن‌هاست. روس ها بعد از ۲۳ سال از امضای راه‌اندازی این کریدور و وقتی به مشکل خوردند به سراغ ایران آمدند.
*این کریدور چه تأثیری بر افزایش تبادلات تجاری و ترانزیت کالا در منطقه خواهد داشت؟
همین الان هم ما شاهدیم که ترانزیت روسیه از ایران بیشتر شده است؛ ترانزیت روسیه از ایران در سال‌های اخیر خیلی ناچیز بود ولی الان نسبت به آن زمان ۴ برابر شده است هرچند هنوز هم خیلی با مقادیر مطلوب برنامه‌ریزی‌شده، فاصله دارد؛ منتهی این کریدور می‌تواند تأثیر بسزایی رو حجم مبادلات و کالاهای ترانزیتی داشته باشد.
*ارتباط تحریم کشتیرانی خزر با کریدور شمال و جنوب و تحولات جدید بین روابط ایران و روسیه چیست؟
قطعاً بخشی از ترانزیتی که اتفاق افتاده از دریای خزر عبور می‌کند و بهانه آمریکا در تحریم شرکت کشتیرانی خزر این بود که کشتیرانی خزر تحریم‌ها روسیه را دور می‌زند.
مسئولان ایرانی اذعان کردند که خط ریلی رشت به کاسپین قرار است تا ۴ ماه آینده به بهره‌برداری برسد؛ بدون شک این اتفاق که بیافتد بندرها شمالی ایران خیلی قوی‌تر به شبکه ریلی متصل می‌شوند و این مهم تأثیر بسزایی در کریدور شمال جنوب دارد و قاعدتاً در چنین شرایطی یکی از شرکت‌هایی که ایفای نقش عمده‌ای در کریدور شمال جنوب خواهد داشت و نقشش خیلی پررنگ‌تر از قبل هم خواهد شد کشتیرانی خزر است.
این شرکت در حال حاضر ۲۸ کشتی دارد و قوی‌ترین ناوگان دار ایران در دریای شمال محسوب می‌شود؛ لذا با توجه به تحولاتی که به سمت آن می‌رویم و محوری که در حال راه‌اندازی است آمریکا به‌نوعی پیش‌دستی کرده و خواسته یک تأثیر منفی در تحولات مثبت پیش رو بگذارد حتی اگر شده به شکل روانی تا قبل اینکه خط ریلی تا چند ماه آینده به بهره‌برداری برسد و دریای خزر در قلب کریدور شمال و جنوب قرار بگیرد، شرکت کشتیرانی خزر را تحریم کند.
البته این تحریم روی تبادلات و ترانزیت بین ایران و روسیه خیلی تأثیر ندارد چراکه تحریم گریبان گیر هر دو کشور است اما شاید در تعامل با برخی دیگر از بنادر دریای خزر مواردی به وجود بیاید.
خبرنگار: مهدی پناهی
نظر شما