همزمان با بیست و سوم ذی‌القعده که به روایتی روز زیارتی و سالروز شهادت ثامن‌الحجج(ع) است، برای بررسی آثار و برکات زیارت آن حضرت با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر غلامحسن محرمی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه تاریخ دانشنامه قرآن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی قم به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
یک پرسش مهم این است آیا برای بهره‌مندی از برکات زیارت امام هشتم(ع) حتماً باید به بارگاه مطهر آن حضرت مشرف شویم؟
زیارت در مفهوم معارف دینی ما عبارت است از بودن در محضر امام و این تشرف و بودن در محضر گاهی با جسم است که انسان به حرم امام رضا(ع) مشرف می‌شود و گاهی زیارت فقط مختص روح و جان است؛ ممکن است بدن انسان از حرم امام دور باشد اما روح و جان انسان معطوف به محضر امام معصوم(ع) است.
کتاب معتبر کامل‌الزیارات اثر ابن‌قولویه قمی دارای ابواب مختلفی از زیارت ائمه است و باب ۹۶ آن به ثواب و برکات زیارت از راه دور اختصاص دارد. مؤلف در این باب روایتی از قول محمد بن ابی‌عمیر نقل می‌کند که امام صادق(ع) فرمودند: اگر خانه شما از محلی که ما زندگی می‌کنیم یا از قبور ما دور است، به نقطه بلندی که در خانه دارید (مثلاً پشت‌بام یا جایی از منزل که از بقیه بلندتر است) بروید و دو رکعت نماز بخوانید و بعد با سلام کردن به سمت قبور ما اشاره کنید و این سلام و زیارت به ما می‌رسد. پس زیارت فقط این نیست انسان خودش را به قبر امام برساند؛ از هر کجا برایش مقدور باشد حتی منزلش، این زیارت به ما می‌رسد.
مرحوم سید طاووس در کتاب الاقبال بالاعمال فی الحسنه، درباره آداب روز زیارتی امام هشتم(ع) در روز ۲۳ ذی‌القعده می‌گوید: زیارت امام رضا(ع) در این روز از نزدیک یا دور، مستحب است.
زیارت با معرفت بارگاه مطهر امام رضا(ع) چه برکات و فضائلی برای زائران دارد؟
در روایات ائمه معصومین(ع) فضائل و برکات زیادی برای زیارت امام رضا(ع) ذکر شده؛ برای نمونه زیارت با معرفت آن حضرت را سبب نجات از آتش، استجابت دعا، آمرزش گناهان و شفاعت و فریادرسی امام رضا(ع) در دنیا و آخرت دانسته‌اند. امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) نیز پاداش زیارت حضرت رضا(ع) را بهشت دانسته‌اند.
در روایتی دیگر از قول امام نهم(ع) آمده است: اگر زیارت پدرم علی بن موسی الرضا(ع) با توجه و معرفت باشد بیشتر از هزار حج ثواب دارد. اما بیشترین و مهم‌ترین برکت زیارت امام رضا(ع)، ازدیاد ایمان و تقرب و نزدیکی به خداوند است؛ زیرا وقتی شیعیان امام از راه‌های دور و نزدیک به زیارت ایشان می‌آیند و از گناهان توبه می‌کنند، ایمانشان زیاد می‌شود. اصلاً با آمدن به زیارت، ایمان می‌آورند. یکی دیگر از مهم‌ترین برکات زیارت حرم امام رضا(ع)، برآورده شدن حاجت‌هاست؛ زیرا خدا این حرم را مکانی برای برآورده شدن حوائج قرار داده است. چه بسیار درماندگانی که پس از زیارت امام، حاجت‌روا شدند و چه بیماران بی‌شماری که در این حرم شفا یافتند. همه برکات برای این است که مردم امامشان را بشناسند، ایمانشان زیاد شود و بدانند این امام نزد خدا احترام دارد و عزیز است و خدا به حرمت ایشان حوائج مردم را برآورده می‌کند.
چرا در برخی احادیث و روایات، زیارت امام هشتم(ع) افضل زیارات اهل بیت(ع) دانسته شده است؟
روایات زیادی درباره ثواب زیارت امام رضا(ع) وارد شده و حتی در برخی روایات، زیارت آن حضرت از زیارت مرقد مطهر امام حسین(ع) برتر دانسته شده است. این مسئله دلایل مختلفی دارد؛ امام رضا(ع) هم یکی از اولیای خدا و اوصیای پیامبر(ص) و امام هشتم ما شیعیان است. زیارت ایشان همچون زیارت دیگر امامان مهم است اما یکی از ویژگی‌های امام رضا(ع)، متصف بودن ایشان به صفت غریب است. البته امروز امام رضا(ع) غریب نیست و در میان ائمه اطهار(ع) بین بیشترین شیعیانش است ولی در قدیم این‌گونه نبود و بارگاه امام رضا(ع) در دوردست واقع شده بود و شیعیان بیشتر در عراق و حجاز بودند.
مسافرت به خراسان هم کار آسانی نبود و مشقات فراوان داشت و تنها خواص شیعیان رنج چنین سفری را به جان می‌خریدند و راهی خراسان می‌شدند. در روایتی از علی بن مهزیار آمده است: از امام جواد(ع) دلیل افضل بودن زیارت امام رضا(ع) از زیارت امام حسین(ع) را پرسیدم. ایشان فرمودند: برتری زیارت پدرم از زیارت امام حسین(ع) از آن رو است که امام حسین(ع) را همه مردم زیارت می‌کنند ولی پدرم را جز خواص شیعیان زیارت نمی‌کنند. این روایت را مرحوم شیخ کلینی در کتاب کافی آورده و مرحوم علامه مجلسی نیز ۳۹ سند صحیح برای آن ذکر کرده است.
در روایات معصومین(ع) چند روز در سال به نام روز زیارتی حضرت رضا(ع) نامیده شده است. دلیل فضیلت این ایام برای زیارت امام هشتم(ع) چیست؟
زیارت امام رضا(ع) در کل طول سال فضیلت دارد اما در برخی روزها ثواب این زیارت بیشتر است. همچنان‌که ثواب زیارت امام حسین(ع) در روز عاشورا بیشتر است؛ زیرا برخی از روزها و مکان‌ها نسبت به روزها و مکان‌های دیگر شرف دارند. مثلاً خداوند، مکه را حرم خود و رمضان را ماه خود نامیده است.
معصومین(ع) این قواعد را می‌دانستند و به دلیل شرافت بیشتر این ایام یا تناسب بیشتری که با یک امام دارند، این روزها را روز زیارتی آن امام نامیده‌اند. یکی از روزهای زیارتی امام هشتم(ع) روز ولادت ایشان یعنی یازدهم ذی‌القعده است. مرحوم مجلسی نیز ۱۱ذی‌القعده و همچنین روز آخر صفر که سالروز شهادت آن حضرت است را روز زیارتی ایشان دانسته است.
۲۳ ذی‌القعده که به روایتی سالروز شهادت حضرت رضا(ع) است نیز روز زیارتی ایشان نامیده شده، همچنین ۲۵ ذی‌القعده یعنی روز دحوالارض، زیارت امام هشتم(ع) ثواب فراوان دارد. یکی دیگر از روزهای زیارتی امام رضا(ع)، اول ماه رجب است که در کتاب‌های مختلف شیعه به آن تأکید بسیار شده است. از دیگر روزهای زیارتی امام هشتم(ع) اول یا ششم رمضان یعنی سالروز ولایتعهدی حضرت رضا(ع) است. مرحوم مجلسی یکی از آداب این روز را بجا آوردن دو رکعت نماز در روضه مقدس امام هشتم(ع) دانسته است. به‌طور کلی این روزها سبب می‌شوند یاد امام و مثلاً روز ولادت، شهادت و ولایتعهدی آن حضرت به شیعیان یادآوری شود. ضمن اینکه با اجتماع شیعیان امام در یک روز خاص در حرم آن حضرت، علاوه بر تقویت ایمان، برادری و همبستگی دینی آن‌ها افزایش می‌یابد. در واقع این روزها، ایام الله هستند و باید آن‌ها را گرامی داشت.
خبرنگار: زهرا دلپذیر
نظر شما