رقابت تاریخی قهوه و چای
به گزارش قدس آنلاین: اگر امروز صرف «چای» جزو جدایی ناپذیر میهمانی‌ها و حتی دورهمی‌های خانوادگی ایرانی‌هاست، روزگاری «قهوه»، محبوب‌ترین نوشیدنی در میان مردم ایران بود. در دوره صفویه، قهوه به قدری در کشور طرفدار پیدا کرد که در خانه بزرگان قهوه و قلیان حتماً پیدا می شد و کم کم وارد طبقه عام شد.
تا زمان آقامحمدخان قاجار هیچ شهر دیگری به جز اصفهان و قزوین قهوه‌خانه نداشت. بعد از ظهور قاجارها؛ تهران به عنوان پایتخت، سومین شهری بود که صاحب قهوه‌خانه شد. با گسترش قهوه نوشی در این سه شهر، قهوه‌خانه های دیگری هم در شهرهای دیگر گشایش یافت. تا جایی که تهران با 250هزارنفر جمعیت در زمان ناصرالدین شاه، 4500 باب قهوه‌خانه داشت.
چای جایگزین قهوه
با کشت«چای» در گیلان با تلاش‌های کاشف‌السلطنه چایکار، در زمان مظفرالدین شاه قاجار، کم‌کم طبخ چای هم در قهوه‌خانه ها باب شد. تا جایی که بعد مدتی از قهوه‌خانه‌ها فقط تابلویی باقی ماند و در آنها فقط چای طبخ می‌شد.
با توسعه کشت چای و ازدیاد کارخانه‌های چای خشک کنی؛ چای، مهمترین نوشیدنی برای پذیرایی در بین مردم شد. در تمامی مجالس رسمی و غیر رسمی اعم از مذهبی، شادی و عزا، نوشیدن چای جزو جدایی‌ناپذیر از ملزومات پذیرایی شد تا جایی که چای بعنوان نذری بین عزاداران و یا زوار مکان‌های مذهبی جایگاه ویژه‌ای یافت.
پذیرایی در حرم مطهر رضوی
مطبخ دوره صفوی، کارخانه مبارکه عهد قاجار یا میهمان‌خانه حضرتی عصر پهلوی، نام‌های دیگری از میهمانسرای امام مهربانی‌هاست که بیشتر از 500 سال قدمت دارد. مکانی که از آن سال‌های دور تا به امروز سفره‌های بهشتی در آن پهن می‌شود و زائران با طعام الوان و اشربه گوارا پذیرایی می‌شوند و معتقدند یک لقمه از این غذا و حتی یک جرعه از این آب، شفا می‌دهد.
هر چند که میهمانسرای حرم مطهر رضوی، روزانه هزاران وعده غذایی طبخ و توزیع می‌کند اما باز هم حتماً عده بسیاری از هزاران هزار زائر درگاهش امکان بهره‌مندی از آن سفره و تبرک جستن به آن را ندارند. شاید به همین خاطر است که در قدیم کاسه‌های برنجی طلایی رنگ آویزان شده از شیرهای آب سقاخانه اسماعیل طلا و حالا لیوان‌های یک بار مصرف در صحن عتیق حرم امام رضا(ع)، درست رو به روی پنجره فولاد پر از جرعه‌های شفابخش شده و بعد از گفتن بسم‌الله به نیت تبرک و شفا سر کشیده می‌شوند.
چای در حرم
بی‌راه نیست که بگوییم نیت دست خالی نرفتن زائران از حرم سلطان خراسان سبب شد که خادمان رضوی در این سال‌ها با نوشیدنی دلچسب دیگری در صحن‌ها از زائران پذیرایی کنند. حتماً شما هم وقتی خسته از کارهای روزانه یا تحمل رنج سفر، دو رکعت نماز زیارت خوانده‌اید و بعد از خواندن زیارت‌نامه‌ای سبکبال شده‌اید، دوست دارید گلویی تازه کنید و چه نوشیدنی بهتر از یک استکان چای داغ و خوش عطر آن هم با میزبانی بهترین بندگان خدا. حتی اگر اهل چای هم نباشید، شک نداریم که پاهایتان برای نوشیدن جرعه‌ای از خوان رحمت رضوی سست می‌شود. چای‌هایی که تهیه آن مثل گرفتن غذای حضرتی نیاز به طی مقدماتی ندارد. فقط کافی است چند دقیقه‌ای در کنار خیمه‌های سفید رنگ گوشه دنج یکی از صحن‌های کوثر، غدیر، باغ رضوان یا امام حسن مجتبی(ع) در چهار گوشه حرم مطهر، منتظر بمانید تا نوبت به شما شود و آرامش را سر بکشید.
اولین چایخانه در صحن کوثر
26بهمن ماه 1398 همزمان با سالروز میلاد حضرت فاطمه(س)، همین استقبال‌ها و اشتیاق‌ها سبب شد با دستور تولیت آستان قدس رضوی و تأکیدشان بر میزبانی شایسته از زائران و مجاوران حرم مطهر غریب الغربا، اولین چایخانه حضرتی در بارگاه منور رضوی راه اندازی شود. در اندک زمانی خیمه‌ای سفید رنگ با سازه‌ای مدرن و در عین حال سنتی، مشابه آنچه در روزهای عزاداری آخر ماه صفر در صحن‌های قدس و هدایت بر پا می‌شد، به نماد اصلی چایخانه دائمی بین صحن کوثر و صحن پیامبر اعظم(ص) تبدیل شد. چای‌خانه‌ای که پای کار آن تشکل‌های مردمی و خیران بودند و تمام هزینه‌های آن مثل سازه، سماورها، انواع چای و دمنوش و شکر، با کمک و مشارکت خیران و بانیان تأمین می‌شود .
دومین و سومین و چهارمین چایخانه دائمی
هر چند که کرونا سبب شد سماورهای تنها چایخانه حرم مطهر تنها چند ماه بعد از افتتاحش از قل قل بیفتد، اما همزمان با دهه کرامت سال 1399 وقتی با کمک پروتکل‌های بهداشتی موج‌های سرکشش مهار شد، مجدد آغاز به کار کرد. البته این فعالیت طولی نکشید و با شیوع موج جدید بار دیگر تعطیل شد.
همان ایام کرونا خدمتگزاران زائران بیکار ننشستند و در صحن غدیر و باغ رضوان مقدمات ساختن دو چایخانه دیگر را آماده کردند. روزهای آخر سال 1399 دومین چایخانه حرم مطهر افتتاح شد و آبان ماه سال بعدش، همزمان با میلاد با سعادت امام حسن عسکری(ع)، سومین چایخانه دائمی حرم مطهر رضوی در باغ رضوان افتتاح گردید. چهارمین چایخانه هم در صحن امام حسن‌مجتبی(ع) همزمان با عید بزرگ نیمه شعبان و ولادت حضرت قائم(عج) در روزهای پایانی سال گذشته کار خود را برای پذیرایی از زائران رضوی و شیرین کردن کامشان آغاز کرد.
چای قند پهلو در حرم حضرت دوست
تمام چای‌هایی که در استکان‌ها به زائران تعارف شده و طعم دل‌چسبش برای زائران ماندگار شده، به دست خیران و از محل نذورات مردمی تهیه می‌شود. نذرهایی که همگی از شکر و چای گرفته تا دمنوش و هل و گلاب و زعفران، از طریق دفتر نذورات و وقفیات حرم مطهر به چایخانه می‌رسد و هیچ وجه یا کالایی حضوری دریافت نمی‌شود. سر و سامان دادن و رسیدگی به این حجم از چای چای‌خانه‌ها را هم نیروهای مردمی که همه از تشکل‌های فعال فرهنگی و مذهبی هستند، اداره می‌کنند و در حال حاضر هشت کشیک چای‌خانه‌ها را می‌گردانند.
پذیرایی با ۲۰ هزار استکان و نعلبکی
تا کنون بیشتر از۲۴۰ میلیون تومان برای چایخانه حضرت هزینه شده است. رقمی که پیش‌بینی ناپذیر است. این هزینه برای خرید استکان و نعلبکی، قاشق چای‌خوری، سبدهای جمع‌آوری و شست‌وشوی لیوان‌ها و همچنین سماورها بوده است. برای آغاز کار هم ۱۰ هزار استکان و نعلبکی خریداری شد که ۸۰ میلیون تومان برای تأمین استکان و نعلبکی و ۳۰ میلیون تومان هم برای خرید سماورها هزینه شده است.
در هر چایخانه روزانه ۶ سماور، ۵۰ عدد سینی پذیرایی، 30 عدد کتری استیل و ۱۰۰ تا سبد پلاستیکی برای جمع‌آوری استکان‌ها به کار گرفته می‌شوند.
شکستن 800 استکان و نعلبکی در یک روز
چایخانه حضرت ریخت و ریز زیادی هم دارد و این میان روزانه به دلایل مختلفی مثل سردی هوا و گرم شدن استکان‌ها موقع ریختن چای، بیشتر از 800 استکان شکسته می‌شود. البته در این عدد استکان‌هایی هم که از دست زائران می‌افتد و می‌شکند هم لحاظ شده است. همینطور امکان شکستن 100 نعلبکی هم در یک روز هست. علاوه بر این شکستن‌ها، بعضی از زائران استکان‌ها را به نیت نذر و شفا با خود می‌برند. شاید آنها نمی‌دانند که این استکان‌ها نذری نیست و فقط خود چای به نیت شفا و حاجت است.
دو چایخانه، 800 کیلو شکر
برای شیرین شدن کام زائران با چای‌های حضرتی، روزانه حدود 800 کیلو شکر در دو چایخانه مصرف می‌شود. البته این مقدار هم متغیر است و معمولا در ایام پیک و بیشتر شدن حضور زائران مصرف آن هم بیشتر می‌شود. ناگفته نماند که تا همین چند ماه پیش چای‌های حضرتی با نبات شیرین می‌شد اما حالا شکر جایگزین آن شده و کام میهمانان امام مهربان با آن شیرین می‌شود.
40 کیلو چای و 20 کیلو دمنوش در یک روز
مصرف چای و دم‌نوش‌های خاص هم در روز رقم چشمگیری است. در هر روز بسته به ایام پیک یا غیرپیک 40 تا 45 کیلو چای مصرف می‌شود. این در حالی است که مصرف دمنوش آرامش و به‌لیمو در هر روز باز هم بسته به شرایط حدود 20 کیلو است. گفته می‌شود این میزان چای و دمنوش را دو خیر شیرازی که تاجر چای هستند، تأمین می‌کنند. برای دم کردن و آماده کردن این چای‌ها و دمنوش‌ها 120 خادم روزانه مشغول خدمت به زائران هستند.
پذیرایی از 50 هزار نفر در یک روز
تا الان میلیون‌ها میلیون استکان چای تبرکی خوش طعم و عطر از چایخانه حضرت به دست زائران امام مهربان رسیده و طعم دلچسب‌شان ماندگار شده است. چای‌هایی که داشتن آمار دقیق شان خیلی راحت نیست اما به طور معمول در روزهای خلوت حدود 50 هزار نفر و در روزهای شلوغ زائران بیشتری از چایخانه حضرت چای شیرین تبرکی می‌نوشند و ۱۵۰۰ عدد استکان و نعلبکی در گردش کار برای پذیرایی از میهمانان امام رئوف هستند.
برای زائران خسته‌ای که سنی بر آنها گذشته و راه رفتن در صحن و سرا برایشان آسان نیست هم فکری شده و در اطراف خیمه‌ها میز و صندلی تدارک دیده شده تا بتوانند دقایقی کوتاه برای صرف نوشیدنی گوارای بهشتی بنشینند، لبی تر کنند، دمی بگیرند و جانی تازه کنند. حتماً نوشیدن یک استکان چای در قطعه‌ای از بهشت طعمی متفاوت دارد. این چای طعم شفا می‌دهد.
نظر شما