زائران خانه خدا بعد از انجام مراسم عمره راهی مراسم حج می شوند و نخستین مرحله همان وقوف در عرفات است که از نیمه روز نهم ذی الحجه(1) یعنی روز عرفه، که روزی بسیار بافضیلت است(2) تا غروب آفتاب در آنجا توقف می نمایند سپس از آنجا به سوی مشعر الحرام حرکت می کنند.(3)

امام صادق علیه السلام فرمود: «الْحاجُّ اذَا دَخَلَ مَکَّهَ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکَیْنِ یَحْفِظَانِ عَلَیْهِ طَوافَهُ وَ صَلاتَهُ وَ سَعْیَهُ، فَاذَا وَقَفَ بِعَرَفَهَ ضَرَبا عَلَی مِنْکَبِهِ الْأَیْمَنِ، ثُمَّ قَالا: امَّا مَا مَضی فَقَد کُفیتَهُ فَانْظُرْ کَیفَ تَکُونَ فِیَما تَسْتَقْبِلْ؛(4) هنگامی که حاجی وارد مکه می شود خدا دو فرشته محافظ بر وی می گمارد، که از طواف و نماز طواف و سعی وی محافظت کنند. زمانی که به عرفات رفته، و در آنجا وقوف می کند، آن دو فرشته به وی می گویند: نسبت به گذشته ات نگران نباش، بخشیده شد؛ اما مواظب اعمال و کردار آینده ات باش».(5)

در حدیثی دیگر آمده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «خداوند یک دری در آسمان دنیا گشوده که درب رحمت و توبه و نیازها و مهربانی و نیکی و سخاوت و بخشندگی و عفو نامند، کسی نمی آید عرفات مگر آنکه همه ابواب نصیبش بشود و هرکه در این وقت در عرفات جمع آید مستحق این صفات گردد».(6)

از اسرار توقّف در عرفات این است که: انسان به معارف و آموزه های دینی آگاه شده و از اسرار الهی در نظام آفرینش با خبر شود و بداند که خداوند به همه نیازهای او داناست و برای برآوردن همه آنها توانا می باشد. خود را به خدا بسپارد و فقط او را اطاعت کند که طاعت او سرمایه و وسیله هر بی نیازی است.

از این رو امام سجّاد علیه السلام به نیازمندی که در روز عرفه گدایی می کرد، فرمود: «وای بر تو! آیا در چنین روزی دست نیاز به سوی غیر خدا دراز می کنی، در چنین روزی برای کودکان در رحم امید سعادت می رود». (7) کسی که در آن جا از غیر خدا طلب کند، زیان کرده است.

حاجی باید بر این نکته عارف شود که خدای سبحان به نهان و آشکار و صحیفه قلب او و رازهای آن، حتی آنچه برای خود او روشن نیست و در زوایای روح او می گذرد آگاه است. اگر بداند که قلبش در محضر حق است، خود را به گناهان جوارحی و جوانحی آلوده نمی سازد و دل را از خاطرات آلوده، تنزیه می کند.

خدای متعال در غروب عرفه به وسیله اهل عرفه و زائران خانه خود بر فرشتگان مباهات می کند، با اینکه عزّت و فخر انسان در بندگی برای خدا و پرورده او بودن است، اسرار حج به صورت انسان واقعی در سرزمین عرفان و منی ظهور می کنند و خدای سبحان در مقام تجلّی به آنان فخر می ورزد.

پیامبر خدا (ص) می فرماید: «خداوند بر اهل عرفات، نعمت داده، به وسیله آنان بر اهل آسمان فخر می ورزد و می فرماید: ای فرشتگان من! به بندگانم بنگرید، ژولیده و غبارآلوده از هر راه دوری آمده اند. شما را گواه می گیرم که دعایشان را مستجاب کرده و خواسته ایشان را برآورده سازم، خطاکارشان را به خاطر نیکوکارشان بخشیدم و به نیکوکارشان هرچه را که از من خواستند، عطا کردم جز گناهانی (حق الناس) را که میان خودشان دارند. (8) و نیز فرمود: «حق تعالی در هیچ روزی به اندازه روز عرفه ، بندگان را از آتش دوزخ آزاد نمی کند و خداوند به فرشتگان نظر می افکند و افتخار می کند» و می فرماید: اینها چه می خواهند؟! (9) از امیرمؤمنان امام علی علیه السلام درباره راز وقوف در عرفات پرسیده شد، فرمود: «عرفات بیرون از مرز حرم است و مهمان خدا باید بیرون دروازه، آن قدر تضرّع و التماس کند تا سزاوار ورود به حرم شود». (10) از این رو، شب و روز عرفه دعاهای مخصوصی دارد که جزء فضایل برجسته و وظایف مهم روز عرفه است. روز عرفه روز دعا و نیایش است، اگرچه روزه آن روز مستحب است ولی چنانچه سبب ضعف شود؛ دعا بر روزه آن روز مقدّم است.

وقوف در بیابان عرفات در کنار دیگر اعمال حج از قبیل احرام بستن و از تمام لباس و زر و زیورها به دو قطعه پارچه ندوخته قناعت نمودن و طواف خانه خدا و سعی صفا و مروه و و مشعر و منی و رمی جمرات و تراشیدن سر، همه اعمالی است متواضعانه که در برابر عظمت پروردگار انجام می گیرد و به راستی غرور و تکبر و نخوت هر انسانی را در هم می شکند.(11)

پی نوشت:

[1] تفسیر نمونه ؛ ج 2 ؛ ص59.

[2] کلیات مفاتیح نوین ؛ ص835.

[3] تفسیر نمونه ؛ ج 2 ؛ ص59.

[4] سفینه البحار؛ ج 2؛ ص 69.

[5] همراه زائر ؛ ص45.

[6] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 14/6/1394

7) من لایحضره الفقیه: 2/ 211، حدیث 2182؛ وسائل الشیعه: 13/ 555، باب 21، حدیث 18431

8) کنزالعمال: 5/ 70، حدیث 12098؛ الدرّ المنثور: 1/ 230.

9)کنزالعمال: 5/ 65، حدیث 12072؛ الدرّ المنثور: 1/ 227.

10) الکافی: 4/ 224، حدیث 1؛ وسائل الشیعه: 11/ 225، باب 2، حدیث 14661.

11) پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج 1، ص 256

منابع:

دارالعرفان

پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی