روز عرفه در نگاه بسیاری از ما شاید روزی باشد که صرفاً مؤمنین و مسلمانان باید به دعا و راز و نیایش بپردازند؛ اما وجه تمایز فرد مؤمنی که شیعه دوازده‌امامی است با سایر مذاهب اسلامی در مسئلۀ «عرفه» چه نکته‌ای است که از آن غفلت صورت گرفته؟ مضاف بر اینکه شیعه معمولاً در سطح اعتقاد و ایمان قلبی به اهل بیت وحی علیهم‌السلام حرکت می‌کند، اما در سطح عمل و کیفیت عمل سعی نمی‌کند خود را همسو با معارف عترت کند؛ لذا مشاهده می‌کنیم کیفیت عبادات ما از حج و نماز و روزه و ... گرفته تا آیین‌های مسلمین، تفاوتی با سایر مذاهب اسلامی از جهت کیفیت عمل ندارد.

اکنون خیل عظیمی از حجاج ما و مبلغان ما در سفر معنوی حج سپری می‌کنند، اما تا چه حد نسبت به این نکته معرفت دارند که تمام مناسک حج، تمرینی برای تقویت همسویی با موضوع امامت و همسویی با برنامۀ تمدنی خداوند به‌سوی ظهور امام زمان عجل‌الله تعالی فرجه است؟ در شرایطی که اهل بیت وحی علیهم‌السلام از این زاویه نیز به مسئلۀ حج نگریستند، ما از این معرفت غفلت کردیم. بخشی از این نگرش به حج، از آن روست که تحت امامت اهل بیت وحی است که اختلافات برداشته می‌شود و اتحاد شکل می‌گیرد، همچنان که فرمودند «طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّةِ وَ إِمَامَتَنَا أَمَاناً لِلْفُرْقَةِ»؛ یعنی اطاعت ما سبب نظام دادن به ملت و امامت ما سبب امان ماندن از اختلاف است.  

اما روز عرفه نیز از این قاعده مستثنی نیست. ما در حدیث داریم که «مَنْ مَاتَ وَ لَمْ‏ یَعْرِفْ‏ إِمَامَ‏ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّة»؛ یعنی هرکه بمیرد و نسبت به امام زمانش خود معرفت نداشته باشد، به موت جاهلیت مرده است. عرفه هم با معرفت هم‌ریشه‌اند و  عرفه به معنای فهم و شناختن چیزی همراه با تفکر و تدبر در آثار آن است.

حال در روز عرفه چه عملی مهم‌تر از پرداختن به معرفت امام است؟ به این تناسب باید دید چه نسبتی با موقف عرفات در مناسک حج دارد و چرا طبق حدیث، امام زمان عجل‌الله تعالی فرجه هر ساله در آن مکان حضور می‌یابند. جالب است که سیرۀ عترت در برخورد با عرفه و عرفات نیز به همین شکل، یعنی پرداختن به معرفت ائمه بود؛  فردی به نام عمرو بن ابی مقدام می‌گوید امام صادق علیه‌السلام را در روز عرفه و موقف عرفات دیدم که با صوت بلند می‌فرمود «أَیُّهَا النَّاسُ، إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَانَ الْإِمَامَ، ثُمَّ کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ، ثُمَّ الْحَسَنُ، ثُمَّ الْحُسَیْنُ، ثُمَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ، ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ، ثُمَّ هَهْ؛ فَیُنَادِی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لِمَنْ بَیْنَ یَدَیْهِ، وَ عَنْ یَمِینِهِ، وَ عَنْ یَسَارِهِ، وَ مِنْ خَلْفِهِ اثْنَیْ عَشَرَ صَوْتاً.» یعنی ای مردم پیامبر صلّی الله علیه و آله امام مردم بود. پس از او، علی بن ابی طالب، بعد حسن و بعد حسین، پس از ایشان علی بن الحسین و بعد محمد بن علی؛ بعد از ایشان من هستم. بیایید هر سؤالی دارید بکنید. از هر طرف سه مرتبه این جملات را تکرار می‌کرد چپ و راست، عقب، جلو و مجموعاً دوازده مرتبه فرمود.

سعید شیری