برنامه ای برای مدیریت پسماند نداریم

مسعود تجریشی؛ معاون پیشین محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در این خصوص به "قدس آنلاین" می گوید: کالاهایی که به صورت روزانه مصرف می کنیم در خانه جمع آوری می شود و تاثیر نحوه جمع آوری آن در محیط پیرامون ما از وضعیت کوچه و خیابان ها گرفته تا داخل نهرها و جوی های آب  دیده می شود و هنگامی که در حاشیه شهرها زباله مشاهده می شود حکایت از آن دارد که ما در رابطه با مدیریت پسماند مشکل داریم، که البته دولت های مختلف از جمله دولت سیزدهم در برنامه چهار ساله خود به اهمیت موضوع پسماند اشاره کردند.

این استاد دانشکده عمران دانشگاه صنعتی شریف ادامه می دهد: هدف گذاری های جهانی این است که تا حد ممکن زباله یا پسماند کمتری تولید شود و جمع آوری آن به حداقل ممکن برسد. این درحالی است که در شهرهای کشور ما ۸۵ درصد هزینه های پسماند مربوط به جمع آوری است که با توجه به این هزینه، هرچه پسماند کمتری تولید کنیم از یک سو هزینه ای که بر شهرها تحمیل می شود کاهش می یابد و از سویی دیگر فضای کمتری برای تلنبار شدن پسماندها در خارج از شهرها اشغال می شود. پس پایه و اساس مدیریت پسماند این است که پسماند کمتری در مبدا تولید کنیم.

تجریشی با بیان اینکه برخی کشورها توفیقات خوبی در مدیریت پسماند داشته اند، می گوید: کشورهای همسایه مثل ترکیه برنامه خوبی در تفکیک و جدا سازی پسماند داشته اند، اما متاسفانه ما به جز چند برنامه ناقص در رابطه با پسماند، در این زمینه هیچ توفیقی نداشته ایم. ضمن آنکه در لایحه برنامه هفتم توسعه حتی کلمه ای از پسماند نیامده و مشخص نیست دولت چه برنامه و هدف گذاری برای مدیریت پسماند دارد. بنابراین می توان گفت تاکنون هیچ یک از دولت های ما برنامه ای برای مدیریت پسماند نداشته اند.

این کارشناس محیط زیست ادامه می دهد: اینکه ایران رتبه ۱۷ تولید زباله در بین کشور ها را دارد در کوچه و پس کوچه های خیابان های شهر ها و روستاها ملموس است، با این حال برنامه ای برای مدیریت پسماند نداریم. بنابراین نخستین کاری که می توان برای بهبود این وضعیت داشت برنامه ریزی صحیح و هدف گذاری است تا مشخص شود هر یک از شهرهای کشور طی چند سال آینده باید چه بخشی از پسماند خود را جدا سازی کنند. چرا که جدا سازی در مبدا مهمترین اقدامی است که باید انجام شود تا پسماندی که به سوی محل دفنگاه می رود کاهش یابد و هزینه های کمتری به مدیریت شهرها تحمیل و این امکان فراهم شود که آن بخش از پسماندهایی که قابل بازیافت هستند، بار دیگر به این چرخه باز گردند. از این رو باید روی بسته بندی و پوشش محصولات، قوانین و مقرراتی وضع شود و مسئولیت اجتماعی تولید کنندگان پسماند را به همراه داشته باشد که البته تا حدودی رد پای قانونی برای آن وجود دارد اما باید اجرایی شود.

ضرورت مشارکت تولیدکنندگان در بازیافت پسماند 

تجریشی با اشاره با اینکه در برخی از سازمان های مردم نهاد، باتری ها از سطح مغازه ها جمع آوری می شوند که این موضوع هم به لحاظ اقتصادی برای این مجموعه کمک کننده است و ایجاد کسب و کار جدید می کند، می افزاید: با این اقدام هنگامی که پسماند به محل دفن زباله می رود، شیرابه ناشی از تولید آن حاوی فلزات سنگین نیست و اگر قبل از دفن به کمپوست تبدیل می شود، این کمپوست آلوده به فلزات سنگین نیست. بنابراین ضرورت دارد پسماندهای خطرناک شهری مانند روغن ماشین توسط تولید کنندگان جمع آوری شود.البته روغن ماشین به دلیل اینکه ارزش اقتصادی پیدا کرده است توسط مراکز تعویض روغن جمع آوری و برای پردازش مجدد به پالایشگاه ها منتقل می شود. بنابراین اگر بتوان سایر مواد حاوی زباله های خطرناک را به طور مجزا جمع آوری کرد کمک زیادی به کاهش خطرات محیط زیستی خواهد شد که همه این موارد نیازمند برنامه ریزی برای جداسازی پسماند از مبدا است و تا زمانی که مشخص نشود مسئولیت مدیریت پسماند بر عهده کدام نهاد یا وزارتخانه است این مهم تحقق نخواهد یافت. زیرا سازمان حفاظت از محیط زیست مسئولیت اجرایی ندارد و مسئولیت نظارت و پایش بر عهده نهاد حاکمیتی است، به همین دلیل هنگامی که محیط زیست اعلام می کند محل دفنگاه شهری استاندارد نیست و به شهرداری اعتراض می کند؛ شهرداری پاسخگو نیست و در صورت فشار از جمع آوری زباله های مردم خودداری می کند. بنابراین تا زمانی که وزارت کشور به عنوان سیاسی ترین وزارتخانه - نه وزارتخانه عمرانی - مدیریت پسماند کشور را عهده دار باشد، وضعیت کشور در این حوزه به همین روال خواهد بود و به رغم آنکه دولت سیزدهم اراده کرده است پسماند کشور را طی دوره چهارساله مدیریت کند، متاسفانه با گذشت دو سال از شروع به کار این دولت و همچنین در لایحه برنامه هفتم توسعه ردپایی از مدیریت پسماند مشاهده نمی شود و نمی توان امیدوار بود طی سال های آتی وضعیت تولید زباله در کشور کاهش یابد. زیرا تا زمانی که برنامه ای برای مدیریت پسماند نداشته باشیم نمی توانیم از مردم انتظار داشته باشیم در این حوزه همکاری کنند.

کاهش پسماند در گرو افزایش کیفیت محصولات است

این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که چرا تولید زباله توسط ما ایرانیان بالاست، می گوید: اینگونه نیست. زیرا سرانه تولید زباله در مناطق شهری کشور ۷۶۰ گرم گزارش شده در حالی که در آمریکا سرانه زباله هر شهروند ۲ کیلوگرم است. اما تفاوت ما با دیگر کشور ها در این است که آن ها مدیریت پسماند دارند، اما در کشور ما این مهم به طور کامل و جامع مدیریت نمی شود. به عنوان نمونه بیشتر ظروف شیر، نوشابه و آب معدنی در کشور ما پت و پلاستیک است. در حالی که بسیاری از کشورها به چند سال پیش برگشته اند و از ظروف شیشه ای برای شیر و انواع نوشیدنی بسته بندی استفاده می کنند و تولیدکنندگان را موظف کرده اند در جمع آوری این ظروف مشارکت داشته باشد. یا وقتی محصولاتی مثل باتری، تایر ماشین و امثال آن ها تولید می شود باید کیفیت بیشتر و عمر طولانی تری برای آن ها در نظر گرفته شود تا مردم نیاز کمتری به تعویض پیدا کنند و پسماند کمتری تولید شود. در نتیجه مردم ما نقشی در تولید بخش قابل توجهی از پسماندها ندارند و نداشتن برنامه و احکام قانونی برای مدیریت پسماند را نمی توان به گردن مردم انداخت.