در آستانه عید سعید غدیر خم و اعلام امامت امیرالمؤمنین علی(ع) پس از پیامبر(ص) هستیم. رسول مکرم اسلام(ص) در آخرین سفر حج و در شرایطی خاص این ابلاغ مهم را به انجام رساندند و دست علی(ع) را به عنوان امام و ولی پس از خود بلند کردند.

درباره مهمترین رخداد جهان اسلام پس از بعثت، با آیت‌الله سیدجمال‌الدین دین‌پرور، رئیس بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه به گفت‌وگو نشسته ایم.

آیت‌الله سیدجمال الدین دین‌پرور زاده 1317 تهران است؛ او دارای رتبه اجتهاد و شارح و مترجم نهج‌البلاغه است. این استاد حوزه، بیش از نیم قرن بر کلام حضرت امیر(ع) تحقیق و تدقیق کرده است و حاصل این کوشش علمی تألیف بیش از 150 عنوان کتاب و مقالات عربی و فارسی در این زمینه است. حاصل این گفت‌وگو با را هم می‌خوانیم و می‌بینیم:

درباره ارتباط غدیر و آیه سوم سوره مائده «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ...» و نسبت این دو با هم توضیح بفرمایید.

مسئله غدیر به اندازه‌ای روشن و مسلم است و منابع متعدد دارد که اگر کسی کمترین انصافی داشته باشد در آن تردیدی نخواهد کرد. غدیر مسئله‌ای قرآنی است و ما در قرآن دو آیه با عنوان آیات تبلیغ و اکمال داریم. آیه تبلیغ همان آیه 67 سوره مبارکه مائده است که خدای متعال فرموده است: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ؛ ای پیغمبر، آنچه از خدا بر تو نازل شد (به خلق) برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت و اداء وظیفه نکرده‌ای و خدا تو را از (شر) مردمان محفوظ خواهد داشت، (و دل قوی دار که) خدا کافران را (به هیچ راه موفقیتی) راهنمایی نخواهد کرد» ما در تفسیر شواهدی داریم که از منابع معتبر اهل تسنن نقل شده که این آیه اشاره به روز غدیر است که پیامبر(ص) پس از مراجعت از حج، مردم را در سرزمین غدیر که سرزمین بد آب و هوایی هم بود جمع کردند و یکی دو روز هم در آنجا ماندند و این آیه را در آنجا مورد تبلیغ قرار دادند. اصمعی می‌گوید آنجا آنقدر منطقه بد آب و هوایی بود که هرکس در آنجا متولد شد به حد بلوغ نرسید و از دنیا رفت. 

آیه اکمال هم آیه 3 سوره مائده است که خداوند فرموده است: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛ امروز (به عقیده امامیه و برخی اهل سنّت روز غدیر خم و خلافت علی (ع) است) دین شما را به حد کمال رسانیدم و بر شما نعمتم را تمام کردم و بهترین آیین را که اسلام است برایتان برگزیدم- پس هر گاه کسی در ایام قحطی و سختی از روی اضطرار نه به قصد گناه از آنچه حرام شده مرتکب شود، خدا بخشنده و مهربان است» بعد از اینکه پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین(ع) را به عنوان خلیفه و جانشین خود برگزیدند این آیه نازل شد. این آیه بسیار عجیبی است چون خداوند فرموده است امروز دین شما را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و راضی شدم که اسلام دین شما باشد یعنی خداوند راضی به اسلام بدون ولایت علوی نیست. 

بنده به اسم ده نفر از بزرگان اهل سنت اشاره می‌کنم که در کتاب‌های خود اشاره کرده‌اند منظور از «الیوم» همان واقعه غدیر است. این افراد شامل الحافظ ابوجعفر طبری، الحافظ ابونعیم اصفهانی، ابن مردویه، ابوبکر خطیب بغدادی، ابوسعید سجستانی، ابوالحسن ابن مغازلی شافعی، الحافظ ابوالقاسم حاکم حسکانی، الحافظ ابوالقاسم ابن عساکر شافعی و شیخ الاسلام حموینی حنفی هستند. بنابراین اگر کسی منصف باشد رابطه آیه سوم سوره مائده با غدیر برای وی روشن است چون خود علمای اهل سنت هم بر آن تأکید کرده‌اند.

مهمترین شبهات وارده به ماجرای غدیر چیست و چه پاسخی به آنها می‌توان داد؟

در هر موضوعی، انسان می‌تواند شبهه‌ای وارد کند. پیامبر(ص) برای فریضه حج که آخرین حج وی است می‌فرمایند عمر من به پایان رسیده است لذا همه مردم را به حج دعوت می‌کند و بنا بر برخی روایات 112 هزار نفر در این مراسم پیامبر را همراهی کردند یا در حج حضور داشتند. پیامبر(ص) در آنجا فرمودند که بعد از من علی(ع) ولی شماست اما برخی از اهل سنت گفته‌اند منظور این است که؛ ای مردم علی را دوست بدارید. این سخن همانند این است که در زمان خود ما حضرت امام(ره) دستور دهند همه ادارات و کسبه را تعطیل و همه مردم در میدان آزادی جمع شوند و سپس در میان جمع کثیری از حضار بگویند ای مردم درخواستم از شما این است که آیت‌الله خامنه‌ای را دوست داشته باشید. این سخن منطقی نیست چون مردم می‌گویند که امام می‌توانستند همین جمله را از تلویزیون بیان کنند بنابراین عقلا قبول نمی‌کنند که پیامبر این‌همه بر حضور مردم تأکید کنند و آن‌وقت بگویند علی(ع) را دوست داشته باشید بلکه مسئله ولایت و جانشینی پیامبر مطرح بوده است چون خداوند هم وی را تهدید کرده که اگر چنین کاری انجام ندهی انگار بیست و سه سال تبلیغ تو فایده‌ای نداشته است. لذا به نظرم این شبهه‌ای بسیار ضعیف است.

جالب است که بدانیم حدیث غدیر را عده زیادی از جمله یکصد و ده نفر از اصحاب پیامبر(ص) و هشتاد و چهار نفر از تابعین هم نقل کرده‌اند. از سوی دیگر سیصد و شصت نفر از علما در کتاب‌های حدیث به آن اشاره کرده‌اند و این می‌تواند نکته جالبی برای افرادی باشد که دنبال حق هستند.  

درس‌های خطبه غدیر برای امروز جوامع مسلمان و شیعه چیست؟

اساسا سؤال این است که دیدگاه ما نسبت به غدیر چیست؟ آیا غدیر را یک واقعه تاریخی می دانیم که در زمانی خاص توسط پیامبر(ص) رخ داد و تمام شد یا اینکه بنیانگذاری پروژه‌ای برای همیشه تاریخ اسلام تا آخر دنیاست. از آنجا که اداره جامعه بشری و برنامه‌ریزی و قانونگذاری برای بشریت توسط خدا و حجت خداست و از اول دنیا هم همین‌گونه بوده که نباید جامعه بدون مربی و حجت الهی باشد بنابراین این سنت برای قرن‌ها ادامه داشته تا هم قوانین و برنامه‌ها، صد درصد صحیح باشد و آورنده هم صد درصد موثق باشد. آیا بعد از پیامبر(ص)، دیگر بشریت نیازی به حجت ندارد یا اینکه این نیاز ادامه دارد؟ واقعیت این است که  امامت ادامه نبوت است و همان دلایلی که ایجاب می‌کند خداوند برای هدایت انسان‌ها پیامبر بفرستد باعث می‌شود که بشریت پس از ارتحال آخرین پیامبر از امامت برخوردار باشد تا سرپرستی جامعه از دست نرود که این بحثی مفصل است. به همین دلیل است که پیامبر اصرار دارند حضرت علی(ع) را به عنوان جانشین خودشان معرفی کنند. 

البته نه تنها در غدیر بلکه از روز اولی که پیامبر(ص) دعوت خود را شروع کردند جانشین خود را معرفی کردند و همان روزی که گفتند هر یک از شما اول به من ایمان بیاورد جانشین من است و علی سیزده ساله دعوت را قبول کرد، همان موقع بود که پیامبر فرمود ای مردم این شخص جانشین و ولی من است. 

در واقع مسئله غدیر آخرین مجمع عمومی بود که پیامبر، جانشین خود را معرفی کردند و ائمه بعد از ایشان نیز ادامه دهنده این رهبری الهی هستند تا اینکه امام زمان(عج) به عنوان حجت خدا در روی زمین ظهور می‌کند و سرپرستی ایشان تا روز قیامت ادامه دارد. امام عصر در مراحل مختلفی هم به کمک پیروان خود آمده‌اند که از جمله آنها همین پیروزی انقلاب اسلامی بود بنابراین غدیر مسئله‌ای جهانی است و در نهایت با وجود حجت خدا، عدالت مطلق برقرار می‌شود به گونه‌ای که در حدیث آمده است که در آن زمان اگر طَبَقی از جواهر بر سر زن جوانی باشد و از شرق به غرب عالم برود نه کسی مزاحم خودش و نه اموالش می‌شود. این وعده‌ای قطعی است که در زمانی که خداوند لازم بداند انجام می‌دهد.

ما معتقدیم جمهوری اسلامی ایران زمینه‌ساز آن حکومت است چون قبلا کسی تصور نمی‌کرد بتوان در مقابل آمریکا مقاومت کرد اما امروزه ما در مقابل آمریکا ایستاده‌ایم و آمریکا حتی توان سرنگونی بشار اسد را هم نداشت. در اخبار هم آمده است که انتظار فرج از همه عبادات بالاتر است لذا ما وظیفه داریم زمینه‌های ظهور را فراهم کنیم و از جمله آنها خودسازی، تهذیب، مقابله با ظلم و تلاش در راستای برقراری عدالت است.

مسئله دیگر اینکه غدیر مسئله مرجعیت علمی و دینی را حل کرده است یعنی پیامبر(ص) کسی را معرفی کرده که پاسخگوی مسائل علمی و دینی بشریت باشد. همچنین امیرالمؤمنین(ع) در دوران خلافت خودشان نشان دادند که مرجعیت سیاسی هم هستند. نکته مهمی که باید توجه داشته باشیم این است که مسئله غدیر باعث وحدت در همه جوامع اسلامی است. حتی اهل سنت هم خلافت ایشان را قبول دارند اما به عنوان خلیفه چهارم. بنابراین غدیر باعث وحدت است و اینکه عده‌ای دنبال کارشکنی هستند بحثی دیگر است.

ایکنا ـ چگونه می‌توان غدیر را محملی برای تقریب مذاهب قرار داد و از تفرقه جلوگیری کرد؟

این امری عقلایی است که رهبری جامعه باید دست افرادی عالم و خیرخواه باشد و ما این خصوصیات را در حضرت علی(ع) و خط ولایت می‌بینیم و این باعث می‌شود که اختلافات از بین برود. هر عاقلی در هر جای دنیا می‌گوید شخص عالم برای حکومت لایق‌تر است.

به نظر می‌رسد نسبت خطبه غدیر مقداری کم لطفی می‌شود که البته شاید به خاطر طولانی بودن آن باشد. وظیفه چه کسی است که نسبت به ترویج این خطبه اقدام کند؟

واقعیت این است که برخی کم‌کاری‌ها در این زمینه وجود دارد. حتی درباره قرآن هم اهتمام لازم صورت نمی‌گیرد. در این زمینه افراد مختلفی وظیفه دارند که از جمله آنها رسانه‌ها و هنرمندان هستند چون هنر نقش زیادی در تبلیغ و ارائه اصول و فرهنگ هر کشوری دارد و هنرمندان حجاب‌ها و موانع را کنار می‌زنند تا انسان آماده پذیرش شود. شعر هم چنین کاری انجام می‌دهد لذا باید ادبای ما و رسانه‌های دیداری و شنیداری و منابر در این زمینه به میزان بیشتری وارد شده و در دانشگاه‌ها هم در این زمینه کار شود.

خطبه غدیر همانند یک منبع است که باید به شکل کتاب درسی در بیاید اما چنین کاری صورت نگرفته است. باید در کتاب‌های درسی مدارس هم از این خطبه استفاده کرده و در قالب شعر و متن عربی در اختیار دانش‌آموزان قرار دهیم. مورخ مسعودی می‌گوید در زمان ما (یعنی در دوران خودش) چهارصد خطبه نهج البلاغه در جامعه جاری و رایج بود. این نشان می‌دهد زمانی میزان توجه به نهج‌البلاغه بسیار بالا بوده است اما امروزه بسیاری از افراد آشنایی زیادی با نهج البلاغه ندارند.