فاطمه علی آبادی: «شرح شیدایی» تلاشی است برای گفتگوی صمیمانه با پیر غلامان و پیشکسوتان عرصه ستایشگری اهل‌بیت علیهم السلام که در منزل پنجم شرح شیدایی سراغی از ستایشگر باسابقه و محترم حسینی، علیرضا زنگی از استان قم گرفته است بر همین اساس پای خاطرات و دغدغه‌های او نشسته ایم که در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:

*ابتدا لطفاً خودتان را معرفی بفرمائید و از دوران کودکی خود برای ما بگویید.

بسم الله الرحمن الرحیم بنده حقیر علیرضا زنگی و در شناسنامه ذاکری رئوف هستم. در سال ۱۳۳۱ در یک خانواده معتقد و مذهبی متولد شده‌ام و از کودکی توسط خانواده در مجالس اهل بیت علیهم السلام شرکت می‌کردیم و زمزمه کشتی شکست خورده ز طوفان کربلا در گوش ما تکرار می‌شد.

تا اینکه به دبستان رفتیم و آنجا کم کم در قرآن می‌خواندیم در برخی مناسبت‌ها اشعاری را می‌خواندیم البته در آن ایام معمولاً خیلی زمینه‌ای برای کودکان ایجاد نمی‌کردند اما بنده به واسطه تشویق یکی از معلمان و همینطور مدیر مدرسه که از متدینین بودند وارد این وادی شدم تا حدود ۱۷ یا ۱۸ سالگی که رسماً با خواندن در هیئات آشنا شدیم که انشاالله مورد قبول اهل بیت قرار بگیرد.

*آیا نخستین مرتبه‌ای که مداحی کردید یا روضه خواندید را به خاطر دارید؟

بله.

مسجد کوچکی روبروی بیت آیت الله گلپایگانی بود نوجوان‌ها مجلسی گرفته بودند و ما را دعوت کردند بنده که سابقه خواندن روضه در حضور این جمعیت را نداشتم با لرزش زیادی از اضطراب شروع به خواندن کردم که البته آن اشعار را به خاطر ندارم و بعدها هم در مسجد محل‌مان در چهارمردان قم بعضاً می‌خواندم.

*آقای ذاکری از اساتید خودتان در این عرصه بفرمائید.

مرحوم حجت الاسلام حاج آقا حسین تکیه‌ای در قم جلساتی را داشتند که ما هم به همراه شهید حاج محمد تقی زنگی در این جلسات شرکت می‌کردیم به گونه‌ای که آخرین نفراتی بودیم که از آن جلسات خارج می‌شدیم و استاد را تا در خانه همراهی می‌کردیم حتی در شب‌های سرد زمستان. و ابتدای آشنایی ما با قرائت ادعیه‌ای از جمله دعای کمیل و دعای توسل در آن جلسات بود.

بعد هم البته جلسات مجمع ذاکرین بخش ۲ بود که استاد حاج آقا ستایشگر آن جلسات پربار را اداره می‌کردند به این صورت که همه اشعاری که خوانده می‌شد ایشان به دقت غلط‌گیری می‌کردند و نظر می‌دادند. بعد از آن هم جلساتی یکشنبه شب‌ها بود که حاج ابوالقاسم خاکی پیر غلام اهل بیت و حاج حسین آقای محمودی شاعر و مداح اهل بیت آن جلسات را اداره می‌کردند.

در شب‌های جمعه هم به منزل شاعر اهل بیت پدر شعر آئینی حاج آقای مجاهدی می‌رفتیم که جلسه‌ای بسیار وزین بود و علما و ادبا در این جلسه شرکت می‌کردند. ایشان از اساتید بسیار ویژه‌ای بودند که در مقابل تنزل اشعار آئینی ایستادگی کردند.

*انگیزه شما از اینکه مداح شدید چه بود؟

گاهی اوقات اخلاص پدران و مادران فرزند را در مسیری خاص قرار می‌دهد بنده خودم هم به شخصه فکر می‌کنم که آنها دست مرا در دستان امام حسین علیه السلام قرار دادند وگرنه من که عقلم به این چیزها نمی‌رسید.

مرحوم والده ما نقل می‌کردند که زمانی که بنده شیرخواره بودم یک شب ایشان در روضه خیلی تحت تأثیر قرار گرفته بودند و و توسل پیدا می‌کنند به حضرت سیدالشهدا می‌گویند می‌شود فرزند من هم مداح بشود؟ شب با همان حالت حزن و تأثر به خواب می‌روند و در خواب می‌بینند که از آسمان یک نوشته‌ای به دست ایشان می‌دهند و می‌گویند این را به دست رضا (مادرم من را رضا صدا می‌کردند) بدهید.

از همان کودکی منزل اقوام که می‌رفتیم از ما می‌خواستند که بنشینیم و شعر بخوانیم و به ما در ازای آن خوراکی‌های مختلفی می‌دادند.

در طول این سالیان هم بنده بارها طبق توصیه استاد مرحوم‌مان حاج آقای مولوی تلاش کردم تا کسب و کاری راه بیندازم اما متأسفانه هر بار به طریقی به شکست منجر شد یکی از بندگان متدین و با اخلاص خداوند که الان مرحوم شده‌اند بعد از این شکست‌ها به من فرمودند گوش شما را گرفته‌اند تا فقط در این خانه بمانید.

لذا بنده معتقدم که همان پدر و مادر ما بوده‌اند که دست ما را در دست اهل بیت قرار داده‌اند. حالا ما آمده‌ایم و اما نمی‌توانیم آنطور که در شأن اهل بیت است نوکری کنیم و انجام وظیفه کنیم و از این بابت از آنها عذر خواه و شرمنده‌ایم.

*لطفاً از روش خودتان در مداحی بفرمائید بیشتر از چه شعرهایی استفاده می‌کنید؟

یکی از افرادی که از اشعار ایشان استفاده می‌کردیم مرحوم حاج سید مهدی حرمی بودند همینطور بعد از ایشان از اشعار آقای محمودی و بعد هم از اشعار حاج آقای فلاح که الحمدالله در مناسبت‌های مختلف دینی جزواتی را برای مداحان آماده می‌کردند استفاده می‌کردیم.

از دیگر شعرا می‌توانم به آقای حیات بخش و آقای موحدیان اشاره کنم البته به لطف خدا چون ما در قم بودیم همیشه روزی فراوان بود و شعرای زیادی در اینجا حضور داشتند.

در اینجا جا دارد که عرض کنم مداح بدون استاد به هیچ جایی نمی‌رسد البته این قانون در همه حرفه‌ها مطرح است. اینکه بداند چه بخواند و از کجا بخواند بسیار موضوع مهمی است اگر مداح استاد نداشته باشد و خودرو بالا بیاید هم خودش لطمه می‌بیند و هم لطمه می‌زند.

خوب است مداح زبان عربی کار کند و به مقاتل دست اول رجوع کند چرا که خود جملات و نکات اهل بیت به صورت مستقیم نورانیت ویژه‌ای را دارند که لازم است مداح با آنها سر و کار داشته باشد.

* حاج آقای زنگی اگر خاطرتان هست از حال و هوای زمان جنگ و جبهه و جایگاه مداحی و روضه‌خوانی در آن ایام بفرمائید.

یکی از عواملی که تحرک ایجاد می‌کرد برای رزمندگان همین مداحی بود که برجسته‌ترین شخص در این زمینه در آن زمان آقای آهنگران بودند که بسیار ویژه عمل می‌کردند. قمی‌ها هم از این قافله عقب نبودند و مداحان به نوبت به جبهه‌ها اعزام می‌شدند. یکی از همین افراد شهید حسین مالکی نژاد بود که در سنین نوجوانی به جبهه اعزام می‌شد و برای رزمندگان مداحی می‌کرد.

خود ما هم به اتفاق حاج آقای شمس روز دوم پیروزی خرمشهر برای مراسم دعای کمیل به منطقه اعزام شدیم.

به هر حال هر کسی در هر حرفه‌ای به نوبه خود انجام وظیفه می‌کرد و در جبهه‌ها حاضر می‌شد و همین‌ها بودند که به لطف خدا اجازه ندادند یک وجب از خاک این کشور به دست بیگانگان بیفتد.

* حاج آقا لطفاً از مجالسی که در آنها روضه خوانی کرده‌اید بگویید مخصوصاً در رابطه با اینکه سالیانی که موفق هستید و در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها مداحی می‌کنید.

سالیانی پیش از انقلاب توفیق داشتیم هنگام نماز ظهر و عصر به امامت آیت الله مرعشی نجفی در حرم مطهر چند دقیقه‌ای هر روز بعد از نماز و بیان احکام روضه‌خوانی می‌کردیم. در همان ایام هم اتفاقاً در یکی از مراسمات شب قدر که بنده برای زندانیان بی گناه در حکومت شاهنشاهی دعا کردم بنده را دستگیر کردند و به بازداشتگاه بردند که البته ختم بخیر شد.

به هر حال توفیق داشتیم در آن ایام در مجالسی که شرکت می‌کردیم اشعار انقلابی را می‌خواندیم.

بعد از آن هم در شهرهای مختلف در مجالس اهل بیت خدمت می‌کردیم بیش از ۱۰ سال در کاشان بیش از ۱۰ سال در تهران و سالیان درازی در شهر سنندج روضه خوانی می‌کردیم که امیدواریم مورد قبول حضرت حق و اهل بیت علیهم السلام واقع شده باشد.

*شما به عنوان ذاکر و مداح اهل چه اندوخته‌ای در زندگی دارید؟

ما یک زمانی خدمت مرحوم حاج شیخ جعفر مجتهدی که از عرفا بودند رسیدیم. خدمت ایشان عرض کردیم آقا جان ما در مجالسی که برای خواندن می‌رویم پیش می‌آید در یک مجلس پاکتی بیشتر از مجلس دیگر به ما می‌دهند و خوب من احساس می‌کردم که اشکالی وجود دارد که در درون خودم به آن مجلس اهمیت بیشتری می‌دهد. از شما می‌خواهم که من را از این ورطه نجات دهید ایشان فرمودند که شما این‌ها را اصلاً نبینید شما صاحب کار را ببینید و کاری به این چیزها نداشته باشید. آنها نوکرشان را رها نمی‌کنند هم در دنیا و هم در آخرت.

من خواهشی برادرانه دارم خدمت رفقای مداح که خودتان را ارزان نفروشید. دعبل که خدمت اهل بیت می‌خواند توقعی از ایشان نداشت ما باید به این مرحله برسیم. ما بسیاری از بزرگان را دیده‌ایم که تنها در حد ضرورت زندگی خود از این مبالغ استفاده کرده و مابقی را در راه خیر صرف می‌کردند. نسل جدید مداحان مراقب باشند خیلی درگیر مادیات نشوند البته برگزارکنندگان مجالس هم باید به این نکته توجه داشته باشند که مداحان هم مخارجی در سنین مختلف و در موقعیت‌های مختلف زندگی دارند که باید تأمین شوند.

مرحوم استاد ما حاج آقای ملأ حسین مولوی رضوان الله تعالی علیه توصیه همیشگی شأن به مداحان این بود که خودتان کاسب باشید و چشمتان به مال روضه نباشد.

خلاصه که با این توصیه مرحوم شیخ جعفر مجتهدی دل ما آرام شد و فهمیدیم ارباب حواسش به نوکرش هست و اگر کوتاهی هست از جانب ماست مگر می‌شود ارباب نوکرش را رها کند در حالی که خود ما از غذا دادن به پرنده‌ای که در خانه داریم غافل نمی‌مانیم.

*از شما می‌خواهیم که در رابطه با وضعیت مداحی حال حاضر و مسیری که به جلو می‌رود اگر توصیه‌ای دارید بفرمائید.

بنده کوچک‌تر از آن هستم که بخواهم در این زمینه نظری بدهم به حمدالله فضای جامعه با حضور مداحان شاخص که در رأس آنها حاج منصور ارضی حاج علی انسانی آقای مطیعی اخوان طاهری و آقای سماواتی آقای بنی فاطمه آقای حاج محمود کریمی که مخصوصاً ایشان برای جذب نسل جوان بسیار خوب فعالیت می‌کنند خصوصاً در آن سال کرونا که ایشان به محله‌ها می‌رفتند، در کوره پس خانه‌ها و همینطور در محله مسیحیان روضه خوانی می‌کردند و قلب‌ها را متوجه می‌کردند خیلی ارزشمند هستند.

فقط لازم به ذکر است که برخی از اشعار خیلی مناسب نیستند و لازم است برخی عزیزان توجه بیشتری داشته باشند به مقام اهل بیت که البته هیچکس غیر از خدا به مقام آنها واقف نیست. ما در رابطه با افرادی سخن می‌گوئیم که کسی در این هستی در اندازه آنها وجود ندارد لازم است برای امام شناسی زیارت جامعه کبیره را با دقت بخوانیم و همینطور به مضامین حدیث کسا توجه ویژه‌تری داشته باشیم تا بدانیم برای چه افرادی روضه‌خوانی می‌کنیم.

اصلاً چرا ما خوراک معمولی به مستمع ارائه کنیم چرا معرفت آنها را بالا نیاوریم ما می‌توانیم با اشعار خوب و محکم، امام شناسی مخاطب را ارتقا بدهیم.

بنده خاطرم هست در یکی از جلساتی که خدمت مقام معظم رهبری بودیم ایشان می‌فرمودند که اشعار نصیحتی در نوحه‌ها بخوانید که صائب در این موضوع شاخص است

در مطلع بلند به سختی توان رسید

در کوه پیچ و خم خورد راه بیشتر

به هر حال مداح باید از هر جهت الگو و نمونه باشد و همانطور که در اشعار و محتوا الگو هست از جهت اخلاق کوشش نشست و برخاست هم باید الگو بوده و وزن مداحی را حفظ کند.