به گزارش قدس آنلاین به نقل از تسنیم، پیدایش مفهوم موشک کروز به عنوان یک سلاح رزمی به دوران جنگ جهانی دوم و موشک آلمانی وی-۱ باز می‌گردد که پس از پایان جنگ، دو قطب شکل گرفته آن دوران یعنی شوروی و آمریکا طراحی و توسعه نمونه‌های مدنظر خود از این نوع سلاح را آغاز کردند.

موشک‌های کروز با پیشرفت علوم مواد و سامانه‌های هدایت و کنترل و ناوبری جدید و موتورهای کوچک و پرقدرت، رنگ و بوی امروزی خود را در اواخر دوران جنگ سرد پیدا کردند.

اغلب موشک‌های کروز -چه انواع ضدکشتی و چه انواع حمله به اهداف زمینی- سرعتی کمتر از سرعت صوت (یک ماخ) داشتند و باید گفت بیشتر نمونه‌های امروزی هم اینچنین هستند. اما پیدا بود که در صورت امکان رسیدن به سرعت‌های بالاتر از صوت، مزیت‌های متعددی از نظر نظامی در عملکرد این سلاح‌ها ایجاد خواهد شد. در نتیجه سودای ساخت چنین موشک‌هایی یعنی کروزهای فراصوت (سوپرسونیک) در همان دوران جنگ سرد شکل گرفت.

موشک کروز چیست؟

موشک‌های کروز به علت اینکه بخش اعظم مسیر پروازی آنها در فاز پیمایشی (کروز) طی می‌شود، به این نام مشهور شده‌اند. این موشک‌ها در نمونه‌های دوربرد، عمدتاً ساختار و پیکربندی شبیه به هواپیماها دارند در نتیجه قابلیت پرواز در مسیرهای مختلف و غیر مستقیم در این دسته از موشک‌های کروز به راحتی ایجاد می‌شود.

قابلیت پرواز در ارتفاع چند متری سطح آب برای نمونه‌های ضد کشتی و پرواز در فاصله کمتر از ۲۰ متری عوارض زمینی از ویژگی‌های موشک‌های کروز است که به پنهان ماندن آنها از دید انواع حسگرهای دشمن کمک می‌کند.

برای موشک‌های کروز زمینی که نیاز به شناسایی عوارض زمینی، تعیین ارتفاع و مسیریابی یا همان ناوبری دارند سامانه‌های خاصی ساخته شده که در گزارش‌های قبلی تسنیم به آنها پرداخته شده است.

در موشک‌های کروز ضد کشتی، حسگر ارتفاع یاب برای تنظیم دقیق ارتفاع از سطح آب در بخشی از بدنه و رادار فعال یا حسگر تصویری برای شناسایی و قفل روی هدف شناور در دماغه آنها به کارگرفته می‌شود.

موشک فروصوت آمریکایی مشهور «تاماهاوک» که به نمادی برای موشک کروز تبدیل شده است

در زمینه سرعت پروازی موشک‌ها به عنوان نکته تکمیلی باید ذکر کرد که محدوده سرعت تا زیر یک ماخ فروصوت (ساب سونیک)، از ماخ یک تا پنج فراصوت (سوپرسونیک) و از ماخ پنج به بالا ابرصوت یا هایپرسونیک نامیده می شود که این مورد آخر این روزها در ایران هم بسیار شناخته شده است.

در برخی منابع، در یک تقسیم بندی زیرشاخه‌ای از سرعت ۰.۸ تا ۱.۲ سرعت صوت را نیز محدوده گذرصوتی یا ترنسونیک می نامند.

به طور کلی به علت رژیم خاص جریان گذرصوت و پدیده‌های حاکم در آن تلاش می‌شود تا موشک‌ها برای این محدوده سرعتی طراحی نشوند که توضیح آن مجال دیگری طلب می‌کند.

کروزهای فراصوت

در طی دهه ۱۹۹۰ و بازتعریف مفاهیم دفاعی در دنیای پس از جنگ سرد تا به امروز، کشورهای پیشرو در عرصه موشکی بخشی از فعالیت‌های توسعه‌ای خود را معطوف به عملیاتی کردن موشک‌های کروز فراصوت (مافوق صوت) کرده‌اند و باشگاه کوچک دارندگان فناوری تولید این نوع موشک کمتر از ۱۰ کشور شامل فرانسه، روسیه (شوروی)، آمریکا، چین، هند، تایوان، ژاپن و با ارفاق، کره جنوبی است.

در این فهرست محصولات روسیه دارای بیشترین تنوع است که هم در انواع ضدکشتی و هم ضد اهداف زمینی بوده و باید گفت برخی موشک‌های فراصوت چین و هند هم مستقیماً به نمونه‌های روسی مربوط هستند.

موشک ضد کشتی روسی فراصوت «اونیکس» (یاخونت) که می‌تواند از ابتدای پرواز سرعت فراصوت داشته باشد

نمونه‌ای از موشک کروز «کالیبر» روسی که در فازنهایی به سرعت فراصوت می‌رسد

ارزش عملیاتی این موشک‌ها یعنی کروزهای فراصوت آنجا آشکار می‌شود که بدانیم در زمینه مقابله با موشک‌های کروز به واسطه قابلیت‌های پنهان کاری آنها، زمان، عاملی حیاتی است.

در موشک‌های کروز فروصوت که به طور معمول سرعتی در حدود ۰.۶ تا ۰.۹ ماخ یعنی معادل ۲۰۸ تا ۳۱۱ متر بر ثانیه در دمای هوای ۲۵ درجه سلسیوس دارند، طی مسافتی معادل ۳۰ کیلومتر در حدود ۱۴۴ تا ۹۶ ثانیه طول می‌کشد که این زمان بر اساس مسافت قابل رویت بودن یک موشک کروز ضدکشتی برای هدف شناور بر اساس میزان کروی بودن سطح زمین محاسبه شده است.

حال در نظر بگیرید که موشک کروزی با سرعت فراصوت به اندازه مثلاً دو برابر صوت در اختیار باشد، در این صورت زمان پرواز در فاز ۳۰ کیلومتری نهایی در شرایط جوی مشابه به ۴۳ ثانیه کاهش می‌یابد و برای موشکی با سرعت ۳.۵ ماخ به ۲۵ ثانیه!

از این رو می‌توان درک کرد که چرا نیروی دریایی آمریکا در سال‌های دهه ۱۹۹۰ تا اوایل هزاره جدید تهدید شماره یک خود را در حوزه موشکی را محصولات روسی فراصوت با سرعت ۳ ماخ معرفی می‌کرد.

موشک ضدکشتی کروز فراصوت هندی «براهموس» که توسعه مشترکی با روسیه از روی موشک یاخونت بوده است

امروزه و با توسعه موشک‌های کروز ضد کشتی فراصوت، در صورت گسترش فروش این موشک‌ها به کشورهایی که خود توسعه دهنده آن نیستند، دیگر در نبردهای رو در روی شناورهای رزمی با یکدیگر، دارندگان موشک کروز فراصوت یا سوپرسونیک دست بالا را در نبرد خواهند داشت و می‌توانند فرصت شلیک کافی به شناور دشمن برای بیش از یکبار ندهند.

موشک کروز فراصوت ژاپنی ASM-۳ به رنگ زرد و قرمز زیر بال جنگنده اف۱۶ این کشور

موشک چینی فراصوت YJ-۱۸ که توسعه‌ای از نمونه‌های روسی است

اولین نشانه‌های کروز فراصوت ایرانی

برای اولین بار وزیر وقت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در روز صنعت دفاعی در ۳۱ مرداد ۱۳۹۵ از در دست توسعه بودن موشک کروز فراصوت در ایران خبر داد.

وی کاربرد این موشک را دریایی اعلام کرد که نشان می‌دهد ایران در ادامه روند افزایش برد کروزهای دریایی خود به فکر افزایش سرعت آنها هم بوده است.

اینکه محصول مورد نظر برای رسیدن به چه سرعتی تعریف شده بوده و اینکه از ابتدای پرواز امکان رسیدن به سرعت فراصوت را داشته یا مانند برخی نمونه‌های کروز ضدکشتی ساخت چین برای فاز نهایی نزدیک هدف به سرعت فراصوت می‌رسیده تا امروز نامشخص مانده است.

موشک کروز ضدکشتی چینی C-۸۰۳ که در فاز نهایی به سرعت فراصوت می‌رسد؛ موشک‌های ایرانی نور/قادر/قدیر با این موشک ریشه مشترک دارند

در تیرماه ۱۳۹۴ دریابان شمخانی که در بازه سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ وزیر دفاع و در تاریخ مورد ذکر دبیر شورای عالی امنیت ملی بود، در گفتگویی از بومی‌سازی موشک روسی «سان‌برن» در ایران خبر داد.

در زمان تعاملات نظامی ایران و روسیه در زمان وزارت دریابان شمخانی یکی از موضوعاتی که توسط رسانه‌های غربی در حوالی سال‌های ۱۳۸۲ به بعد به آن پرداخته شد، معامله‌ای بین ایران و روسیه برای دریافت تعدادی از موشک مذکور برای ساخت داخلی آن بود.

خبرهای پیرامون موشک سان‌برن توسط مسئولان دیگر نه تأیید و نه تکذیب نشده است. موشک معروف به سان برن، همان پی-۲۷۰ موسکیت است (که نمونه هواپرتاب آن خا-۴۱ نامیده شده) که برد آن بین ۱۲۰ تا ۲۵۰ کیلومتر، جرم سرجنگی آن ۳۲۰ کیلوگرم و سرعت بیشینه آن ۳ ماخ است.

موشک پی-۲۷۰ معروف به «سان برن»

در اسفند ۱۴۰۱ سرلشکر سلامی فرمانده کل سپاه هم از توسعه موشک‌های کروز برای سرعت‌های فراصوت (مافوق صوت) خبر داد. وی به نوع کاربرد این موشک‌ها یعنی ضدکشتی یا ضد اهداف زمینی بودن آنها اشاره‌ای نکرد.

پس از مراسم تحویل عملیاتی موشک‌های کروز «ابومهدی» به نیروهای دریایی ارتش و سپاه، سردار طلائی نیک معاون وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح اعلام کرد که افزایش سرعت این موشک در آینده یکی از محورهای توسعه آن خواهد بود.

البته در گفته ایشان مشخصاً در مورد رسیدن به سرعت فراصوت مطلبی بیان نشده اما به طور کلی نشان می‌دهد که افزایش سرعت محصولات کروز به دلایل پیش گفته مدنظر صنعت دفاعی است.

اما در روزهای اخیر و نزدیک به سالروز گرامیداشت صنعت دفاعی، در خبری اعلام شد که متخصصان کشور فناوری موشک‌های کروز فراصوت را بومی سازی کرده و محصول این فناوری هم اکنون در حال گذراندن آزمایش های خود است.

بر اساس اخبار ارائه شده از گذشته، به نظر می‌رسد که اولین موشک ایران در این حوزه از نوع ضد کشتی باشد اما اینکه ساختار موشک مذکور بر اساس نمونه های خارجی مورد اشاره یا غیر آن بوده، مشخص نیست.

در هر صورت در آینده‌ای نچندان دور و شاید حتی نزدیک و با رونمایی از این موشک، جمهوری اسلامی ایران به باشگاه کوچک دارندگان فناوری تولید موشک‌های کروز فراصوت خواهد پیوست تا در نبردهای آتی همچنان دستی قدرتمند را در میدان داشته باشد.