به گزارش قدس خراسان، ماجرای پیرزن بی‌سوادی که هر هفته برای امانت گرفتن کتاب در صف کتابخانه سیار می‌ایستد یا آن دانش‌آموز سال دوم دبستان که ۴۰۰ جلد کتاب خوانده و دختر نوجوانی که در یک روستای دورافتاده در نقد «کودک‌همسری» رمان نوشته؛ داستان‌های واقعی این شهر و استان است که در گپ‌وگفت با حجت‌الاسلام سبزیان، مدیر کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی مطرح شد و در ادامه می‌خوانید.
پرسشم را از سرانه کتاب در مشهد آغاز می‌کنم. آیا آمار جدیدی اعلام شده یا خیر؟
آمار سرانه مطالعه مربوط به همان سال ۹۸ است که اعلام شد در کل کشور ۱۲ دقیقه و در خراسان رضوی ۱۶ دقیقه سرانه مطالعه داریم و این توقع نیز از مردم مشهد می‌رود که جلوتر و پیشرو باشند. در بحث کتاب هم معتقدم باید عینی بوده و آمارها گویا باشند. در دوره‌های گذشته یعنی ۱۰ تا ۱۲ سال پیش حتی خواندن پیامک یا قرآن هم جزو سرانه مطالعه لحاظ می‌شد. در سال‌های بعد شاخص‌ها تغییر می‌کنند و باید به تأثیرگذاری کتاب توجه شود.
منظورتان را از تأثیرگذاری بیشتر توضیح می‌دهید؟
باید شاخص تأثیرگذاری کتاب بر سبک زندگی مردم و زیست کتابی مردم را مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم وقتی مردم با کتاب مأنوس هستند، چه اتفاق‌هایی را رقم می‌زند، چقدر امید به زندگی را افزایش می‌دهد، چقدر مهارت کسب می‌کنند. آیا ناهنجاری‌ها و اختلاف‌های خانوادگی کم می‌شود؟
امروز مردم نیازهای جدی دارند؛ مانند امیدواری واقع‌بینانه نه امیدواری کاذب که وعده‌های کاذب موجب یأس و ناامیدی می‌شود. بسیاری از داستان‌ها و رمان‌ها می‌توانند در این گونه دسته‌بندی قرار گیرند و معرفی شوند؛ مثلاً خیلی از ما دنبال کسب مهارت صبر هستیم. آیا می‌شود آن را از طریق کتاب منتقل کرد؟ کتاب «دختر شینا» به شدت یک منبع خوب برای مهارت تاب‌آوری است و مشکلاتی که یک خانم با آن درگیر است و دست و پنجه نرم می‌کند. کسی که این کتاب را می‌خواند، همزادپنداری می‌کند و خودش را جای او قرار می‌دهد و مهارت صبر بر او مستولی می‌شود.
مردم در حال حاضر به نشاط اجتماعی، مهارت‌های زندگی، زندگی اجتماعی، فرهنگ آپارتمان‌نشینی، فرهنگ رانندگی و صداقت در گفتار نیاز دارند که این‌ها را می‌توان در قالب کتاب به مخاطب انتقال داد و سرانه مهم است؛ اما سرانه میزان تأثیرگذاری کتاب بر زندگی مردم مهم‌تر است.
مصادیقی از این تأثیرگذاری را در جمعیت مخاطبتان سراغ دارید که عنوان کنید؟
ما ۱۱ کتابخانه سیار در خراسان رضوی داریم و حائز رتبه اول در کشور هستیم. وقتی کتابخانه به یک منطقه روستایی می‌رود، زمانی که مسئول کتابخانه کارش را با جدیت انجام می‌دهد، گزارش‌هایی دریافت می‌کنیم که تأییدکننده تأثیر کتابخانه بر زیست مردم است. به عنوان مثال گزارش می‌دهند از زمانی که کتابخانه ایجاد شد، بچه‌ها کمتر به خیابان می‌آیند و در اوقات فراغت، بیشترین وقتشان را در کتابخانه می‌گذرانند. این‌ها موضوعاتی است که بر خلاف آمار سرانه، خیلی ملموس است. فرهنگ عمومی را باید دید و لمس کرد.
مسئول یکی از کتابخانه‌های سیار ما تعریف کرد روزی که به خاطر سرمای شدید هوا و سختی راه نتوانسته بود طبق برنامه به یکی از مناطق برود، تماس‌های زیادی از سوی اهالی با او گرفته شد و یک دخترخانم دانش‌آموز آن‌قدر اصرار کرد و مشتاق کتاب جدید بود که کتاب را هر طور شده برایش فرستاده بود.
مسئول یک کتابخانه سیار دیگر خاطره‌ای تعریف کرده بود از مادربزرگ بی‌سوادی که همیشه برای امانت گرفتن کتاب در صف کتابخانه سیار حضور داشت. وقتی از او پرسیده بودند که با وجود بی‌سوادی چرا کتاب امانت می‌گیرد، پاسخ داده بود من کتاب‌ها را می‌گیرم و از نوه‌هایم می‌خواهم برایم بخوانند. نکته جالب‌تری که این مسئول کتابخانه سیار بیان کرد، این بود که می‌گفت وقتی پس از یک سال به یک منطقه می‌روم، ادبیات و واژه‌های گفتاری و نحوه انتخاب کتاب افراد منطقه به خصوص بچه‌ها تغییر کرده است.
آیا این کتابخانه‌ها سبب کشف استعدادها هم شده‌اند؟
در یکی از روستاهای شهرستان بجستان، با همکاری دهیار خوش‌ذوق، حمام قدیمی تبدیل به کتابخانه شده بود و همه بچه‌های روستا عضو این کتابخانه بودند. آن‌ها زمانی که کتاب را برای تحویل می‌آوردند، باید درباره مطالبی که خوانده بودند و اینکه از مطالب آموخته شده چگونه در زندگیشان استفاده می‌کنند، توضیح می‌دادند تا بتوانند کتاب بعدی را به امانت بگیرند. روزی که آنجا بودم، دخترخانمی آمد و گفت رمانی نوشته درباره دختری که به تحصیل علاقه‌مند است؛ اما باید ازدواج کند. با تحقیقی که انجام دادم، متوجه شدم در آن منطقه موضوع کودک‌همسری وجود دارد؛ اما این دختر به خاطر کتابخانه‌ای که آنجا دایر شده و مطالعه‌هایی که انجام داده، درباره این موضوع رمان نوشته و در واقع مخالفت یا اعتراض خود را با این مسئله در قالب رمان بیان کرده است. این خروجی‌های ملموسی است که ما باید در سبک زندگی و فرهنگ افراد کتابخوان شاهد باشیم.
نهاد کتابخانه‌ها چه نظارتی بر محتوا و عنوان کتاب‌ها دارد؟
وزارت ارشاد استانداردهایی برای مجوز نشر دارد که رعایت می‌شود؛ اما استانداردهای کتابخانه‌های عمومی در بحث تأمین منابع، متفاوت با نشر است. ما در مجموعه نهاد کتابخانه‌ها، اداره کل منابع داریم و آن‌ها ارزیابی کلی را انجام می‌دهند. در استان هم ذیل معاونت امور کتابخانه‌ها کار بررسی و ارزیابی منابع در یک گروه کارشناسی انجام می‌شود. اگر کتابی از این فیلتر عبور کرد، در قفسه کتابخانه قرار می‌گیرد. مسئولان نهاد کتابخانه‌ها خود را موظف می‌دانند ذهن و فکر مردم را با محصولات سالم و پاک همراه کنند. در بحث روان‌شناسی زرد ممکن است کتابی وجود داشته باشد.
با توجه به جذابیت بالایی که روان‌شناسی زرد دارد، اگر کسی مراجعه کند و در کتابخانه کتاب مورد نظرش نباشد، چطور نیاز مطالعاتی‌اش برطرف می‌شود؟
یکی از ظرفیت‌های خوب کتابخانه‌های عمومی این است که کتابدارهای ما کارشناس حوزه اطلاعات و دانش‌شناسی هستند و می‌توانند به مراجعانی که دنبال کتاب‌های زرد و تأیید نشده می‌گردند، کتاب‌هایی با محتوای استاندارد و علمی معرفی کنند.
چند سالن مطالعه در مشهد داریم و وضعیت مجوز این سالن‌ها چگونه است؟
ساماندهی سالن‌های مطالعه نخستین بار در خراسان رضوی آغاز شد؛ چرا که این مراکز متولی نداشتند. در حال حاضر سالن‌های مطالعه خصوصی باید از نهاد کتابخانه‌ها مجوز بگیرند و زیر نظر ما فعالیت کنند. تاکنون ۲۴ سالن مطالعه در مشهد مجوز گرفته‌اند.
بیشتر شکایت‌ها و انتقادهای مردمی از سالن‌های مطالعه مربوط به بحث هزینه‌هاست که تذکرات لازم را داده‌ایم. همچنین افزون بر پیگیری گزارش‌های مردمی، نظارت را از طریق بازدیدهای دوره‌ای نیز انجام می‌دهیم. اگر مردم سالن مطالعه‌ای سراغ دارند که بدون مجوز فعالیت می‌کند، به ما اطلاع دهند تا اقدام‌های لازم انجام شود.
چند کتابخانه عمومی در استان داریم و چند عضو دارند؟
۲۵۰ کتابخانه عمومی اعم از نهادی مشارکتی و سالن‌های مطالعه در استان داریم. تعداد اعضا در دوره کرونا کاهش یافت؛ ولی بیش از ۲۷۰ هزار عضو داریم؛ اما این تعداد مبنای سنجش نیست؛ چرا که در کتابخانه‌های عمومی خدماتی مثل کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی و جلسات یا برنامه‌های متنوع در حوزه کودک و نوجوان به افراد غیر عضو هم داده می‌شود.
چه خبر خوبی برای مردم دارید؟
نهاد کتابخانه‌ها طرحی را برای عضویت سراسری همه شهروندان ایرانی در کتابخانه‌های عمومی در حال پیگیری دارد که عضویت افراد با کارت ملی و بر اساس همان سامانه ثبت احوال باشد و وقتی به کتابخانه‌ها مراجعه می‌کنند، فقط برای ارائه خدمات ویژه از آن‌ها وجه دریافت شود.
مسئول شهر امام رضا(ع) چه تفاوتی با مسئول دیگر شهرها دارد؟
وقتی وارد حرم مطهر رضوی می‌شویم، در اذن دخولی که می‌خوانیم، شهادت می‌دهیم که امام رضا(ع) سلام ما را می‌شنوند و پاسخ می‌دهند. با این اعتقاد بی‌شک در شهر امام رضا(ع) و کشور امام رضا(ع) باید به این شهادت پایبند باشیم. در حوزه فعالیت و مسئولیت ما این پایبندی باید بیشتر باشد؛ به این دلیل که امام رضا(ع) عالم آل محمد (ص) و امام دانایی هستند. بنابراین دستگاهی که متولی حوزه دانایی در شهر و استان دانایی است، مسئولیت بیشتری دارد. آن فرمایش حضرت رضا(ع) که می‌فرمایند: «اگر مردم با زیبایی‌های کلام اهل بیت(ع) آشنا شوند، قطعاً از آن‌ها تبعیت می‌کنند»، به نظرم یک مأموریت تاریخی تا لحظه ظهور امام زمان(عج) است که این یک اتفاق و مأموریت بی‌نظیر است که ما باید زیبایی‌های کلام اهل بیت(ع) را به مردم بشناسانیم.
خبرنگار: معصومه مؤمنیان
نظر شما