ارج نهادن به مساجد همیشه در سیره و گفتار ائمه معصومین(ع) نیز بوده است، چنان‌که امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرمایند: «نشستن در مسجد برای من بهتر است از نشستن در بهشت؛ زیرا در بهشت خشنودی خودم و در مسجد خشنودی پروردگارم در پی است».
با هدف توجه بیشتر به جایگاه مساجد، به پیشنهاد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و با تصویب وزیران امور خارجه کشورهای اسلامی در اجلاس تهران، روز ۳۰ مرداد ماه برابر با ۲۱آگوست، همزمان با سالگرد آتش زدن مسجدالاقصی توسط رژیم صهیونیستی «روز جهانی مسجد» اعلام شد. در این اجلاس از کشورهای عضو خواسته شد با هدف ارج نهادن به نقش مساجد و صیانت از آن‌ها به عنوان مکان‌های مقدس، در گرامیداشت این روز تلاش کنند. به همین بهانه ما نیز مروری کوتاه بر هشت مسجد قدیمی در مشهد مقدس، شهر امام هشتم(ع) داریم.

مسجد گوهرشاد
یکی از قدیمی‌ترین مسجدهای شهر مقدس مشهد است که با قدمتی بیش از ۶قرن در جوار حرم امام رضا(ع) ساخته شده است. این مسجد ۹هزار مترمربعی به عنوان بزرگ‌ترین مسجد در مجموعه بناهای آستان قدس رضوی شناخته می‌شود و امروزه با گسترش فضای حرم مطهر رضوی، جزئی از مجموعه حرم مطهر به حساب می‌آید. این مسجد چهار ایوانی که به عنوان یک شاهکار کم‌نظیر نقطه‌ درخشانی از هنر و معماری عصر تیموری به شمار می‌آید، در سال ۸۲۱هجری قمری به دستور شاهرخ تیموری و به همت همسرش‌ گوهرشادبانو دختر امیر غیاث‌الدین ترخانی ساخته شده است. این بانوی مسلمان، در آن زمان موقوفات ارزشمندی را هم برای اداره امور مسجد در آینده، به جا گذاشته است. قوام‌الدین شیرازی هم که معروف‌ترین معمار وقت بوده، کلاف پرشکوه مسجد را در طول ۱۲سال در هم‌ تنیده و امضای او در قسمت پایین ایوان جنوبی ثبت شده است. نام بانی این مسجد در دو نقطه از مسجد حک شده است.
این بنای باشکوه و زیبا در زمان‌های مختلف به دلیل عوامل انسانی و طبیعی صدمات بسیار زیادی دیده و بارها مرمت و بازسازی شده است.

مسجد ملاهاشم
مسجد نائب، معروف به حاج ملا هاشم، یکی از نزدیک‌ترین مساجد به بارگاه منور رضوی است که توسط حاج‌نائب علی‌اکبرخان در دوره قاجاریه ساخته شده است. این مسجد میان مردم با نام ملاهاشم معروف است و برگرفته از نام امام جماعت معروف آن، یعنی حاج ملا محمدهاشم خراسانی است که از عالمان و صاحبنظران دینی اواخر دوره قاجار و پهلوی در مشهد بوده است.
تخریب و ساخت بنای جدید مسجد در سال ۱۳۳۰ توسط کسبه اطراف مسجد و بالا خیابان انجام می‌شود و حدود سه دهه بعد نیز تغییراتی در معماری بنا صورت می‌گیرد. مرحله نهایی تغییر بنای این مسجد هزارو۵۱۶ متری هم در سال ۱۳۷۶ و با دستور تولیت وقت آستان قدس رضوی مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی رقم می‌خورد.
این مسجد قدیمی و زیبا که از نظر ظاهری متفاوت از سایر مساجد شهر و با سبک معماری خاصی ساخته شده، در ابتدای خیابان آیت‌الله شیرازی واقع شده است. اگر از حرم مطهر به سمت چهارراه شهدا حرکت کنید در سمت راست شما قرار می‌گیرد.

مسجد هفتاد و دو تن 
مسجد شاه از نظر جغرافیایی در امتداد بازار زنجیر سابق و جنب ورودی باب‌الهادی حرم رضوی قرار دارد. سنگ بنای این مسجد باشکوه نیز در دوره شاهرخ تیموری گذاشته شده و پنج سال پس از فوت او پایان پذیرفته است. بعضی معتقدند این بنا که از آن چهارطاقی، دو مناره سرشکسته و یک ایوان باقی ‌مانده، مقبره غیاث‌الدین ملک‌شاه است و علت نام‌گذاری آن به «مسجد شاه» را نیز همین موضوع دانسته‌اند.
هویت این بنای ۶۶۰‌متری نیز که شباهت زیادی به مسجد مظفریه تبریز دارد، هنوز مشخص نیست. مسجد شاه که بعدها نام هفتادودوتن به خود گرفت، علامت سؤالی در ذهن مورخان است که بسیاری از وجوه آن پوشیده مانده است.
 امروزه موزه مردم‌شناسی در این مسجد دایر شده و بازدید آن صبح‌ها شنبه تا پنجشنبه برای عموم آزاد است.

مسجد بناها
مسجد بناها با نام قدیمی «مسجد آقا حسین» در حدفاصل دو محله قدیمی سراب و ارگ واقع شده که پس از ایجاد خیابان خسروی در سال ۱۳۱۰، در حاشیه این خیابان قرار گرفته است. این مسجد که فاصله کمی با حرم مطهر دارد، به دلیل تعمیر و مرمت آن توسط صنف بناها، طبق رسم قدیمی به مسجد بناها معروف شد.
مسجد بناها از اصلی‌ترین پایگاه‌های مردم در سال ۱۳۵۷ به شمار می‌رفت و افرادی چون آیت‌الله واعظ طبسی، شهید هاشمی‌نژاد و ابوالحسن شیرازی برای سخنرانی به آنجا می‌آمدند. در زمان دفاع مقدس نیز این مسجد برای نخستین‌بار میزبان پیکر شهدا برای تشییع بود و پس از آن، مسجد بناها با نام شهدا پیوند خورد و نزد مردم به این نام نیز مشهور شد.

مسجد میرحوا
براساس گمانه‌زنی‌ها مسجد میرحوا که امروزه با نام مسجد حضرت زهرا(س) شناخته می‌شود، مقبره میرهمام، یکی از سادات زیدی بوده است. روایت‌ها حاکی از آن است ۴۸‌نفر از سادات زیدی ازجمله میرهمام، پیش ‌از حضور امام رضا(ع) در مشهد به‌خاطر ایستادگی دربرابر ‌هارون کشته و در همین محل مدفون شده‌اند.
این مسجد قدیمی که در کوچه فروغ واقع شده، تا پیش‌از سال‌۱۳۳۰ به شکل مقبره بوده، اما اکنون فضای بیرونی مسجد، نشانی از قدمت و کهنگی ندارد، چرا که سال ۱۳۸۰ تخریب و به شکل کنونی بازسازی شد.

مسجد نظریافته
مسجد سهله در چند قدمی مسجدالزهرا(س) یا همان مسجد میرحوا قرار دارد. نام کنونی این مسجد «نظریافته» است و علت آن شاید به‌ دلیل اعتقادات مردم باشد که از همان ابتدا در آن بیتوته کرده و حاجت می‌گرفتند و مهم‌تر از همه اینکه در ‌جریان بازسازی، با مقبره‌ای در زمین مسجد روبه‌رو شدند که جسدی سالم از آن کشف شد. بنا به استناد سنگ‌نوشته کشف شده در زمان حفاری و بازسازی این مکان، تاریخ ساخت بنا به سال ۹۲۷ می‌رسد و ظاهراً آرامگاه ‌زنی سیده یعنی بی‌بی سیده‌رقیه‌خاتون فرزند شاه‌کریم بوده است.
مهم‌ترین سندی که از مسجد مانده، همان سنگی است که در قسمت ورودی زنانه نصب شده و متن کوتاه مندرج روی آن به‌نوعی شناسنامه مسجد و معرفی کوتاهی از تاریخ پیچیده این بنا به شمار می‌آید؛ «این مسجد در تاریخ ۹۲۷هجری‌قمری توسط بی‌بی سیده‌رقیه‌خاتون فرزند شاه‌کریم بنا گردید و در تاریخ ۱۴۰۰هجری‌قمری مطابق ۱۳۵۹ شمسی به‌ همت حاج‌حبیب برادران حسینی و به معماری حاج رمضانعلی جاودانی‌پور تجدید بنا و وقف اهالی گردید».
براساس تاریخ شفاهی نقل شده، این مسجد در گذشته به نام ازبک‌ها شناخته می‌شده و محل رفت‌وآمد آن‌ها بوده تا اینکه سال۱۳۵۹ پس از پایان بازسازی آن توسط حاج حبیب، به سبب ارادت فراوان او به امام حسین(ع) و بنا به وصیتش نام مسجد به «سهله» برگرفته از نام مسجدی در کوفه، تغییر پیدا می‌کند.

مسجد محراب خان
در قلب محله نوغان مسجدی با قدمت ۴۰۰سال به نام «محراب خان» وجود دارد. محراب خان از والیان یا بزرگان دوران صفوی و یکی از مشهورترین واقفان تاریخ مشهدالرضا(ع) بوده است.
طبق معماری مرسوم آن دوره، این مسجد در ابتدای ساخت دارای پنج گنبد بوده که گنبدهایش پیش از رسیدن به دروازه شهر خودنمایی می‌کرده و نشان مسافران برای رسیدن به مشهد بوده است. اما این گنبدها امروزه خراب شده و به جای آن، سقف شیروانی ساخته شده است. مسجد محراب‌خان تاکنون چندبار بازسازی شده که آخرین آن ۴۹سال پیش بوده است.
این مسجد در نزدیکی دروازه نوغان، جزو فعال‌ترین و مؤثرترین مساجد در مبارزات انقلاب بوده و در زمان هشت سال دفاع مقدس نیز بالاترین مشارکت را در اعزام رزمنده‌ها به جبهه داشته است.

مسجد حوض معجردار
مسجد حوض معجردار یا مسجد صاحب‌الزمان(عج)، مسجدی تاریخی مربوط به دوره صفوی تا دوره قاجار در مشهد بود. مسجد آب انبار در تاریخ یکم اسفند ۱۳۹۴ با شماره ثبت ۳۱۴۳۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. نام دیگر آن «مسجد رباط» یا «مسجد حوض رباط» بوده است.
این مسجد از ابنیه دوره صفویه به حساب می‌آمد و روی آب انباری نزدیک به دروازه پایین خیابان در ضلع جنوبی خیابان صفوی بنا شده بود. کتیبه‌ای به خط ثلث بر ازاره ایوان مسجد به خط علیرضا عباسی نوشته شده بود که نشان‌دهنده ساخت بنا در عهد شاه عباس ثانی و به امر خواجه بیک وزیر بود.
اما متأسفانه این بنای تاریخی با وجود قدمت و ویژگی‌های منحصر به‌فرد معماری اسلامی، زمستان سال۱۳۹۶ به موجب طرح نوسازی و بهسازی شهرداری مشهد و باوجود هشدار مکرر فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی، توسط شهردار مشهد تخریب و از شمار آثار ملی این شهرستان خارج شد.