به گزارش قدس آنلاین، مسجد گوهرشاد یکی از شاهکارهای دوران تیموری است که در گذشته‌های دور به دستور بانو گوهرشاد در جوارحرم مطهر رضوی ساخته شد.

    گردنبند ‌الماس هزینه ساخت‌ بزرگترین مسجد ‌ایران

گوهرشاد آغا بیش از ۶۰۰ سال پیش، زمانی که ۳۲ ساله بود هوای زیارت مشهد به دلش افتاد.

او نذر کرده بود گردنبند الماس نشانش را خرج مسجدی کند که در سایه امام رضا (ع) بنا شود.

 گوهرشادآغا  این گردنبند را به بازرگانی ایرانی فروخت تا هزینه ساخت مسجد را از دارایی خود فراهم کند.

چند هفته بعد کلنگ مسجد در ضلع جنوبی حرم علی بن موسی الرضا (ع) به زمین زده شد، این مسجد در سال ۸۱۲ هـجری قمری در زمینی به مساحت هشت هزارو۷۹۸ متر مربع ساخته شد تا هم نام گوهرشاد بیگم در تاریخ ماندگار شود و هم به همت او مسجد گوهرشاد افتخار معماری اسلامی باشد که قرن هاست پابرجا مانده.

     امیرزاده نیکوکار و هنرپرور

گوهرشادآغا یا گوهر شاد بیگم امیرزاده ای بود که در دوران تیموری زندگی می کرد.

گوهرشاد آغا پس از ازدواج با شاهرخ میرزا پسر تیمور گورکانی یکی از زنان قدرتمند و با نفوذ و ثروتمند ایران بود. با این حال همه کمالات گوهرشاد در ثروت و قدرت خانواده اش خلاصه نمی شد.

گوهرشاد را زنی ادب دوست، هنرپرور و خیر می دانستند که به تاریخ و ادبیات علاقه داشت، فرزندان هنرمندی تربیت کرد و دارایی اش را همیشه صرف کار خیر کرد.

    بهترین معماران برای بهترین بنا

گوهرشاد وقتی تصمیم گرفت ماندگارترین میراث خود را به یادگار بگذارد، قوام الدین شیرازی سرشناس ترین معمار ایرانی را استخدام کرد تا ساخت مسجد گوهرشاد را به او بسپارد. قوام الدین هم حاصل سال ها تجربه و دانش خود را در بند این مسجد به یادگار گذاشت تا نظم و تقارن و ظرافت این بنا را قرنها به رخ بکشد،   در این مسجد اسم گوهرشاد در دو محل با کاشی معرق نگاشته شده است یکی در قسمت بالای در نقره ای که به "دارالسیاده" می رود و دیگری بر کتیبه ایوان مقصوره که به خط زیبای پسر وی شاهزاده بایسنقر است.

مسجد گوهرشاد یک مسجد کلاسیک محسوب میشود و مساحت صحن آن در مجموع دو هزار و ۸۷۳ متر مربع است.

این مسجد به سبک مساجد چهار ایوانی ساخته شده است و نکتۀ حائز اهمیت دیگر آن ساخته شدن قرینه‌ای ایوان‌های مجلل و مرتفع در اضلاع مسجد است.

مهمترین ایوان مسجد ایوان مقصورۀ جنوبی است. این ایوان از این رو مهم و مورد توجه قلمداد می‌شود که انواع هنرهای گوناگون معماری در آن به کار رفته است.

بایسنقر، یا بایسنقر میرزا که در خط و کتابت یگانۀ عصر خویش بوده است و هم چنان هم آثار او از بهترین آثار خط و کتابت محسوب می‌گردد، فرزند گوهرشاد است.

کتیبۀ بایسنقر در همین ایوان نصب و بر روی کتیبه تاریخ بنای مسجد بر کاشی معرق نگاشته شده است. محراب مسجد نیز در میان این ایوان جای گرفته است.

از دیگر اجزای ایوان که بسیار زیبا و دیدنی است منبری است که امروزه به نام صاحب الزمان خوانده می‌شود. این منبر دیدنی از چوب گردو و گلابی ساخته شده است. همچنین هنرهایی از قبیل منبت‌کاری در آن به کار گرفته شده است. این منبر زیبا و چشم‌نواز را محمد، نجار خراسانی از هنرمندان ناشناس عصر فتحعلی شاه قاجار طراحی و ساخته است.

گنبد مسجد گوهرشاد ۴۱ متر بلندا دارد. این گنبد بلند در بالای ایوان مقصوره قرار گرفته است. گنبدی که امروزه بر فراز ایوان مقصوره دیده می‌شود با مصالح جدید دوباره ساخته و تزیین شده است.

شبستان‌های مسجد گوهرشاد به طور قرینه در اطراف ایوان‌ها با پایه‌های قطور و سقف ضربی و به سبک معماری سنتی مساجد ایران کلاف شده‌اند و بارها مورد مرمت قرار گرفته‌اند، اما اکنون همان سبک و سیاق قدیمی را در خود محفوظ دارند.

این شبستان‌های هفت‌گانه که در دوران‌های مختلف با نام‌های گوناگونی مانند شبستان‌های گرم، سبزواری، تبریزی، نهاوندی، میلانی، نجف‌آبادی و علوی نامیده می‌شوند، محل برگزاری جلسات قرآن، آموزش، سخنرانی، تدریس علوم قرآنی و دینی، مراسم جشن و عزاداری، اعتکاف، نماز جماعت و مراسم دعای کمیل، دعای ندبه و دعای توسل است.  

    مرمت‌های مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد در طول زمان بر اثر عوامل طیبعی و انسانی صدمات زیادی دیده است، از جمله در عهد صفویه که مسجد از حمله ازبکان سخت آسیب دیده بود، در دوران شاه عباس صفوی تعمیر شد. در زمین لرزه سال ۱۰۸۴ هم ایوان مقصوره صدماتی دید که مورد بازسازی قرار گرفت.

از دیگر مرمت‌های این مسجد، پس از گلوله باران روس‌ها در سال ۱۳۳۰هجری قمری بود که به صدمه دیدن گنبد و ایوان‌های مسجد انجامید و گنبد و ایوان مقصوره و ایوان‌های شرقی و غربی مسجد نیز در سال ۱۳۳۹ قمری مورد بازسازی اساسی قرار گرفت.

گنبد ایوان مقصوره که به واسطه وسعت دهانه در زلزله‌های شدید و با گذشت زمان آسیب دیده و چندین بار مرمت شده بود، در سال ۱۳۳۹ شمسی به منظور مرمت اساسی تخریب شد و معماران ایرانی دوباره آن را زیر نظر عباس آفرنده در سال ۱۳۴۱ شمسی ساختند.

همزمان سنگ‌های  داخل ایوان مقصوره تعویض شد و کف ایوان با سنگ‌های مرمر مفروش گردید و در سال ۱۳۴۵ شمسی دور گنبد با کاشی معرق کتیبه‌ای مزین شد، همچنین خرابی‌های ناشی از تهاجم افغان‌ها و شورش ملک محمود سیستانی نیز در عهد افشاریه و قاجاریه را برطرف کردند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مرمت‌هایی در بخش‌های گوناگون مسجد جامع گوهرشاد مشهد صورت گرفته است و با مجموعه‌ای از آب‌نما و آب‌خوری در وسط صحن زینت یافت که بر زیبایی و شکوه مسجد بیش از پیش افزوده است.

به دنبال ساخت این مسجد گوهرشاد بیگم موقوفات بسیاری را در این مسجد ماندگار کرد.

گوهرشاد بیگم همچنین آثار و ابنیه زیادی از خود به جا گذاشته است که می توان به غیر از مسجد گوهر شاد مشهد از مسجد جامع، مدرسه و خانقاه شهر هرات نام برد که هر دو این مساجد از شاهکارهای هنر و معماری و کاشیکاری قرن نهم هجری به شمار می رود.

همچنین آثار ارزنده ای در حرم امام رضا (ع) و اطراف آن پدید آورد از جمله دو رواق "دارالحفاظ" و "دارالسیاده" را بنا کرد که معمار این دو رواق و دو مسجد در هرات و مشهد قوام الدین شیرازی بود، مدرسه و خانقاهی که گوهرشاد دستور ساخت آن را صادر کرد محلی برای تحصیل علمای برجسته ای از خراسان بود.

    پسران هنرمند گوهرشاد بیگم

پسران گوهرشاد بیگم نیز هر دو هنرمند بخصوص در زمینه خط بودند، یکی از پسران او به نام میرزا بایسنقر خوش طبع و هنرپرور بود و در خط ثلث سرآمد دیگر خطاطان زمان خودش به حساب می آمد؛ به طوری که کتیبه پیش طاق مسجد گوهرشاد هم که به خط ثلث نوشته شده، از هنرهای بایسنقر است. بزرگ ترین قرآن موجود در ایران هم که طول هر صفحه آن دو زرع و نیم است با هنر دست بایسنقر ماندگار شده که اگر سری به موزه آستان قدس رضوی بزنید، می بینید که هنوز هم برخی صفحات آن در این موزه موجود است.

میرزا سلطان ابراهیم پسر دیگر گوهر شاد هم مانند برادرش هنرمند بود و قرآنی به خط نسخ بسیار عالی از او در کتابخانه رضوی به یادگار مانده است. کتبیه های بسیاری هم به خط او در بناهای تاریخی شیراز وجود دارد که از جمله دارالصفا و کتیبه موجود در بقعه ظهیری است.

    قتل، پایان زندگی گوهرشاد آغا

و اما پرونده زندگی گوهرشاد آغا با قتلش به پایان رسید. او وقتی ۸۱ ساله بود، بر اثر وسوسه جمعی به دستور میرزا سلطان ابوسعید تیموری، برادرزاده همسرش در هرات به قتل رسید و پیکرش در هرات و در مدرسه گوهرشاد که خود آن را ساخته بود، کنار مزار شوهرش به خاک سپرده شد. بعدها پسرش، میرزا بایسنقر هم در این مدرسه دفن شد تا در کنار پدر و مادرش آرام بگیرد.

مسجد گوهرشاد یادگار گوهرشاد آغا به عنوان شاخصه معماری و هنر اسلامی عهد تیموری، قدیمی‌ترین مسجد شیعه در مشهد است که پس از گذشت ۶۰۰ سال همچنان مستحکم و ماندگار عظمت و قدمت معماری و هنر اسلامی را به نمایش می‌گذارد.

منبع: صداوسیما

انتهای پیام/