حجت‌الاسلام رضا برنجکار، استاد دانشگاه تهران، شامگاه یکم شهریورماه در مراسم سخنرانی به مناسبت ماه صفر در حرم مطهر حضرت عبدالعظیم(ع) با بیان اینکه برخی فلاسفه غربی معتقدند انسان در زندگی با یکسری مسائل مواجه است که می‌تواند آن را حل کند، گفت: همین فلاسفه معتقدند که انسان در عین حال با رازهایی مانند شرور، ایمان و اختیار و امید، عشق، معنای زندگی، قسمت و قضا و قدر و ... هم سر و کار دارد که وجود او را فراگرفته است که حل نمی‌شود و انسان هم هیچ وقت از آن جدا نمی‌شود که به آن مسائل و رازهای انسانی می‌گویند.

وی با بیان اینکه خداوند خالق ما و به مخلوقاتش آگاه است، افزود: آلکسیس کارل، انسان‌شناس معروف غربی در کتاب انسان، موجود ناشناخته گفته است که تحقیقات و علوم مختلف فقط برخی از زوایای انسان را کشف کرده است و در حقیقت شبهی از انسان به ما معرفی شده است. ما از خداوند، قرآن و معارف اهل بیت(ع) کمک می‌گیریم تا بیشتر حقیقت انسان را بشناسیم و تفاوت او را موجودات دیگر درک کنیم.

استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: امیرالمؤمنین(ع) در مقایسه فرشته، انسان و حیوان آورده است: ان الله رکب فی الملائکه عقلا بلا شهوت ...؛ عقل به تعبیر روایات چیزی که انسان را به عبودیت می‌کشاند است(ما عبد به الرحمان). البته گاهی مردم در تعریف عقل خطا می‌کنند و می‌گویند مثلا معاویه فرد عاقل و زیرکی بود و خدا را هم عبودیت نمی‌کرد و حضرت جواب دادند که کار معاویه، شبیه به عقل و در حقیقت، نکرا و شیطنت است وگرنه عقل می‌گوید از خدا و دین پیروی کند و کسی که امامت را کنار می‌زند عاقل نیست.

برنجکار با بیان اینکه ملائکه اصلاً میل و شهوتی به گناه ندارند و تفاوت درجه آنها به شدت و کمی عبادت آنها برگشت دارد، تصریح کرد: بعد فرمودند: رکب فی البهائم ...؛ در حیوانات فقط شهوات را قرار داد و عقل ندارند؛ و رکب فی بنی آدم عقلا و شهوة؛ در انسان عقل و شهوت را با هم قرار داد و کسی که عقل او بر شهوتش غلبه کند از ملائکه برتر خواهد شد؛ وقتی از ائمه(ع) پرسیدند که ملائکه برتر هستند یا پیامبران؛ جواب دادند که پیامبران که هیچ، مؤمنین هم از ملائکه بالاتر هستند.

عفت مسئله‌ای عقلانی است

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران با بیان اینکه مثلاً در بحث عفت، 2500 سال پیش افلاطون و ارسطو چند فضیلت اصلی برای انسان مانند شجاعت، عدالت، حکمت و عفت برشمرده‌اند، اظهار کرد: عفت به معنای تقوا و اعتدال است و عقل می‌گوید انسان باید عفیف باشد یعنی فقط دستور دینی نیست؛ البته عفت مرد یک نوع و عفت زن نوع دیگر است و یکی از مصادیق آن حجاب است و خدا فرموده است من خالق تو هستم و می‌گویم این مقدار از رعایت حجاب لازم است و این مقدار لازم نیست و عقل انسان هم دقت کند می‌فهمد برای حفظ خانواده و جامعه و برای پاکی خود انسان و جلوگیری از عواقب بعدی عفت لازم است.

برنجکار ادامه داد: عقل می‌گوید این حجاب و عفت لازم است ولی شهوت می‌گوید «ول کن، حالش را ببر» و همین تعبیر حالش را ببر یعنی غلبه شهوت. اگر عقل انسان بر شهوت غلبه کرد انسان از ملائکه بالاتر خواهد رفت زیرا ملائکه فقط عقل داشتند و شهوت نداشتند. اگر در دوراهی عقل و شهوت، شهوت مقدم شد انسان از حیوانات هم پایین‌تر خواهد رفت زیرا حیوان فقط شهوت دارد و طبق آن عمل می‌کند.

وی با بیان اینکه فلاسفه متدین غربی می‌گویند ماهیت همه موجودات مقدم بر وجود آنهاست ولی انسان وجودش بر ماهیت او مقدم است، گفت: منظور این است که مقام همه موجودات مشخص است یعنی حیوان، حیوان است و طبق شهوت عمل می‌کند لذا گرگ، درنده است و ملائکه هم چون فقط عقل است فقط عبودیت دارد ولی انسان خودش تعیین می‌کند که چه کسی باشد و چگونه باشد؛ آیا بالاتر از ملائکه باشد یا پایین‌تر از ملائکه؛ خدا به انسان وجود داده است و شخصیت و مقام و ماهیتش را خودش تعیین می‌کند لذا انسان بین بی‌نهایت مثبت و منفی در دوَران است.  

انسان و تعیین سرنوشت

وی اضافه کرد: ممکن است در یک آن، انسان از جهنم به بهشت برود و برعکس کمااینکه حر قبل از عاشورا و توبه و بازگشت به لشکر امام(ع) در قعر جهنم و از حیوانات پست‌تر بود زیرا آب را بر امام حسین(ع) بست ولی در یک لحظه به سمت امام حسین(ع) آمد و از پایین‌ترین مقام به بالاترین مقام رسید. عقل و شهوت دوراهی است و انسان در بین دو راهی است یعنی حقیقت سومی را باید دارا باشد و آن اختیار و قدرت و اراده است تا بتواند بین این دو تصمیم بگیرد.

برنجکار با بیان اینکه انسان مرکب از شهوت و عقل و اختیار است، اظهار کرد: در برخی روایات به جای شهوت، جهل را به کار برده‌اند ولی این جهل، عدم علم به موضوع نیست بلکه همان شهوت است زیرا جهل مانند عقل جنودی برای خود دارد؛ نیکی و خوبی و عدالت و شجاعت و خیرخواهی و پاکی و ... جنود عقل و دروغ و تهمت و بدی هم جنود جهل هستند و یکی از جنود شهوت هم خود جهل است. دائما از درون انسان، تقوا و فجور یعنی همان شهوات و عقل فعال است و انسان باید بین این دو انتخاب کند.

وی ادامه داد: خداوند برای این دو کمک هم قرار داده است؛ 124 هزار پیامبر(ص) و کتب آسمانی و ائمه(ع) همه کمک عقل هستند تا به انسان تأکید کنند دزدی و خیانت نکن و تهمت نزن؛ البته پیامبران مطالب اضافه‌تری هم می‌گویند که عقل نمی‌فهمد مثلا اینکه تو در روز چند بار باید نماز بخوانی، چگونه باید روزه بگیری و خمس و زکات بدهی و جهاد کنی و ...؛ عقل عمدتا کلیات مسائل و خوبی‌ها را می‌فهمد و پیامبران به عنوان عقل خارج کمک‌کار عقل هستند. در کافی روایت داریم که خدا دو حجت باطنی و بیرونی برای انسان قرار داده است که پیامبران و ائمه حجت‌های بیرونی هستند و اینها دو بال انسان برای پرواز به سوی کمال و انسانیت هستند.

جنود شهوت و عقل

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه کمکی شهوت هم شیاطین هستند، تصریح کرد: قرآن تعبیر شیاطین جنی و انس را به کار برده است؛ شیاطین هم دو دسته هستند؛ شیاطین جن همان ابلیس و جنود او هستند و کارشان وسوسه است زیرا انسان اختیار دارد و آنها نمی‌توانند ما را به کاری مجبور کنند و شیاطین انسی هم رفیق ناباب و بد است که ما را به دزدی و فساد و فحشا دعوت می‌کند.

وی افزود: در یک جلسه پرسش و پاسخ با دانشجویان دانشجویی از بنده پرسید که شما می‌گویید انسان مختار است و ما بین دو راهی‌ها باید انتخاب کنیم ولی به نظر من همه چیز مانند رفیق ناباب و فضای مجازی و وضعیت عفاف جامعه طوری است که ما را به سمت بدی سوق می‌دهد و ما بیچاره شده‌ایم و خدا کِی به داد ما خواهد رسید؛ جواب بنده این است که اینطور نیست زیرا ما می‌توانیم به مسجد و هیئت برویم و رفیق خوب و نمازخوان داشته باشیم ولی خودمان به سمت رفیق بد و نگاه به نامحرم می‌رویم و خودمان، خودمان را به فضای گناه می‌بریم.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران اظهار کرد: بنابراین انسان باید خودش به داد خودش برسد و در مسیر زیارت و دوستان خوب گام بردارد، در جلسات قرائت قرآن و روضه شرکت کند و حتی در فضای مجازی هم گروه‌ها و برنامه‌ها و دوستان خوب وجود دارد و خدا انسان را طوری آفریده است که بتواند با تصمیم و انتخاب درست خود را به مقام فرشته برساند و از او بالاتر برود.