حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، شامگاه 8 شهریور ماه در جلسه پرسش و پاسخ با موضوع «بررسی آثار تربیتی پیاده‌روی سفر اربعین»، گفت: اربعین پدیده صرفاً امروزی نیست بلکه بعد از واقعه عاشورا آغاز شد و جابر اولین کسی بود که در اربعین به زیارت قبر مطهر امام حسین(ع) رفت تا به دوره امام عسکری(ع) می‌رسیم که ایشان روایتی را در این باره فرمودند: عَلاَمَاتُ اَلْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلاَةُ اَلْإِحْدَی وَ اَلْخَمْسِینَ وَ زِیَارَةُ اَلْأَرْبَعِینَ وَ اَلتَّخَتُّمُ بِالْیَمِینِ وَ تَعْفِیرُ اَلْجَبِینِ وَ اَلْجَهْرُ بِ‍بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِیمِ. این روایت در منابع متعدد از جمله جلد دهم صفحه 373 وسائل‌الشیعه بیان شده که فرموده است مؤمن، 5 علامت دارد و یکی از آن‌ها، زیارت اربعین است.

وی افزود: منظور از زیارت اربعین هم این است که انسان از نزدیک به زیارت کربلا برود. بنابراین برنامه پیاده‌روی اربعین منشأ باسابقه و روایی دارد و جزء سیره ثابت ائمه(ع) و علما در طول قرون گذشته بوده است. در 200 _ 300 سال اخیر هم علمای نجف اهتمام ویژه به آن داشته‌اند و مسیری به نام مسیر علما برای زیارت اربعین معروف شده است. در روایت بیان شده است که هر گام به سمت زیارت امام حسین(ع) باعث بخشش گناهان می‌شود.

آذربایجانی با بیان اینکه این شبهه ایجاد شده است که پیاده‌روی اربعین، موضوعی سیاسی است و برخی افراد از خودشان اختراع کرده‌اند، اظهار کرد: این روایت و سیره ائمه و علما نشان می‌دهد منشأ اربعین واقعی است و نه موضوعی صرفاً سیاسی که بعد از انقلاب ایجاد شده باشد ولی در یک دهه اخیر پرشور شده است.

اربعین، معنویت در برابر دنیازدگی است

وی با اشاره به نگاه تربیتی به اربعین با طرح این پرسش که چرا حتی پیروان ادیان دیگر وارد این ماجرا می‌شوند، تصریح کرد: زیارت اربعین اقتدا به یک الگوی کامل معنوی و مقتدای عدالت‌پیشگان و حق‌پرستان است و این مبنای معنوی و فطری دارد که باعث جذب و جلب انسان‌ها می‌شود و اربعین، تقابل با نگاه‌های ماده‌پرستی و دنیازدگی است. بنده نمی‌گویم دین‌زدگی در برخی ابعاد ایجاد نشده است اما در کنار آن باید این معنویت و گرایش به دین در اربعین را هم ملاحظه کنیم زیرا 20 میلیون نفر در این اجتماع عظیم حضور دارند و نشان می‌دهند مسائل معنوی همیشه پویایی دارد و می‌تواند طرفداران خود را داشته باشد.

آذربایجانی در پاسخ به این پرسش که آثار اربعین برای شیعیان چیست؟ تصریح کرد: اولین مسئله اعلام حضور شیعه به عنوان یک مذهب اسلامی پویا و زنده است. دوم اینکه می‌تواند اختلافات نژادی، فرقه‌ای و کشوری و ... را تبدیل به الفت و موالات کند و به تعبیری «حب الحسین یجمعنا؛ این الفت وانس، قلبی است و نه صرفا تجمع بدنی. بنده به زعم خودم با توجه به اینکه هشت سال جنگ هم وجود داشته است زیارت اربعین در شرایط کنونی را یک معجزه می‌دانم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اضافه کرد: مردم عراق با جان و دل از زائران پذیرایی می‌کنند و حتی زن و بچه خود را در حیاط منزل می‌خوابانند تا به زائران جا بدهند و این در حالی است که جنگ هشت ساله بین این دو ملت وجود داشت و این معجزه محبت و عشق به امام حسین(ع) است و ما هم باید به جای نگاه به مسائل اختلافی به وحدت بیندیشیم.

پیاده‌روی اربعین؛ تمرینی برای ظهور

وی با بیان اینکه پیاده‌روی اربعین تمرین آمادگی برای ظهور است به نقش تربیتی اربعین برای نسل جوان اشاره کرد و افزود: قرآن کریم فرموده است: وَإِذَا سَمِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَی الرَّسُولِ تَرَیٰ أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ ۖ یَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِینَ؛ و چون آیاتی را که به رسول فرستاده شده استماع کنند می‌بینی اشک از دیده آن‌ها جاری می‌شود، زیرا حقانیت آن را شناخته‌اند؛ گویند: بارالها، ما ایمان آوردیم، پس نام ما را در زمره گواهان صدق (او) بنویس.»؛ آیه فرموده است برخی از رهبانان و قسیسین وقتی سخنان بر حق پیامبر را شنیدند اشک از چشمانشان جاری شد و به حقانیت پیامبر پی بردند و از خدا تقاضا دارند که ما را به مقام شاهدان برسان.

وی تأکید کرد: این سفر سبب افزایش صبر و استقامت بیشتر می‌شود. الفت و وحدت و محبت و پذیرایی بی ‌منتی که در این مسیر وجود دارد باعث نشاط روحی و معنوی زائران اربعین است. نسل جوان هم به این سفر آمده‌اند تا جزء شاهدین باشند و با علم‌الیقین این مسیر را تجربه کنند، اگر قبلاً از قاب رسانه این شکوه را می‌دید امروز خودش به صورت عینی و واقعی تجربه می‌کند. در سفرهای دیگر ممکن است انسان انگیزه تفریح و تجارت و ... داشته باشد ولی این سفر هیچ‌کدام از این انگیزه‌ها را ندارد و کاملاً خالصانه است و این تأثیرگذاری در نسل جوان بیشتر است. در تحقیقاتی که صورت گرفته است، نشان می‌دهد مهم‌ترین تحولات دینی در سنین 15 تا 20 سالگی است و می‌تواند به سمت دوری از دین و یا عمق‌یابی ارتباط با دین رخ دهد.

اربعین فرصتی برای مرور نامه اعمال

استاد حوزه و دانشگاه با توصیه به زائران برای اینکه همه اوقات خود را در جمع سپری نکنند، اظهار کرد: در پیاده‌روی‌ها مقداری بازگشت به درون و مراقبه هم توجه کنیم یعنی بین فواید سفر جمعی و در عین حال فردی توجه شود. سفر گروهی باشد ولو حداقل دو نفر ولی این مانع خلوت و بازیابی روحی و معنوی نشود. اربعین فرصت خوبی برای تفکر و مرور کارنامه گذشته است و می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ زندگی برای جبران اشتباهات است. قرآن کریم فرموده است: اقرأ کتابک. پس چه بهتر اینکه انسان درهمین فرصت دنیا کتاب اعمالش را مرور کند و توبه داشته باشد.

آذربایجانی با تأکید بر اینکه باید شأن سفر اربعین به خوبی رعایت شود، ادامه داد: اگر کسی اخلاق معاشرت و مهمان‌بودن را رعایت نکند یکسری آسیب‌ها ایجاد می‌شود؛ زائران ایرانی نباید توقعات بیش از حد داشته باشند و بدانند که امکانات با همه زحمت و تلاشی که کشیده می‌شود، کم است و نباید توقع زیاد داشته باشیم.

صبورانه با کاستی‌ها مواجه شویم

وی افزود: خودمان را برای محدودیت‌ها آماده کنیم، برخی اوقات پیاده‌روی بیشتری خواهیم داشت یا ممکن است اتومبیل برای بازگشت و طی مسیر وجود نداشته باشد. بدانیم سفر فقط آن لحظه‌ای نیست که انسان در درون مراقد مطهر است بلکه از وقتی که انسان از خانه قدم بیرون گذاشت، زیارت حساب می‌شود. امیدواریم آسیب‌ها و کاستی‌ها و سوءمدیریت‌ها به حداقل برسد ولی باید در کمبودها صبور باشیم و بدانیم همه این تحمل‌ها و سختی‌ها در دستگاه امام حسین(ع) محاسبه خواهد شد.   

آذربایجانی افزود: یکی از زمینه‌های تفکر در این ایام، تصور موقعیت یاران امام حسین(ع) است و اینکه اگر ما در موقعیت آنان بودیم آیا همانند آن‌ها عمل می‌کردیم؟ انسان وقتی فردی مانند سعیدبن عبدالله حنفی را تصور می‌کند، احساس حقارت به انسان دست می‌دهد؛ امام حسین(ع) در شب عاشورا فرمودند من اصحابی با وفاتر و بهتر از شما سراغ ندارم و شواهد این مسئله در روز عاشورا روشن شد زیرا سعیدبن عبدالله حنفی در نماز ظهر روز عاشورا به محافظت از امام پرداختند و 13 تیر خوردند و وقتی حضرت بر بالین او حاضر شد، می‌گوید آیا من به عهد خودم وفا کردم؟ و حضرت فرمودند که تو در بهشت کنار من هستی. ما باید ببینیم چند گام حاضریم در مسیر اباعبدالله برداریم و چقدر حاضریم تیرهایی را که قرار است به امام زمان ما بخورد ما بر بدن خود تحمل کنیم. اگر سعید یار امام حسین(ع) است ما چه کاره‌ایم؟

آذربایجانی افزود: ما در مواجهه با برادران عراقی که میزبان ما هستند باید آداب مهمانی را رعایت کنیم و سبب دلخوری و ناراحتی آنان نشویم؛ فرض کنید افرادی به منزل ما می‌آیند و ما میزبان آن‌ها هستیم و چه انتظاراتی از مهمانان داریم؟؛ در مواجهه با میزبانان اربعین هم خودمان را جای آن‌ها بگذاریم و رعایت حالشان را بکنیم. سعی کنیم توقعات خودمان را کم کنیم و بدانیم آن‌ها با تمام وجود در خدمت زائران حسینی(ع) هستند.

طاعون تنهایی در غرب

وی با بیان اینکه یکی از مشکلات بشر در دنیای امروز، معضل تنهایی است، گفت: یک جامعه‌شناس آمریکایی کتابی را با عنوان «موج سوم» نوشته است و یکی از فصول آن بحث «طاعون تنهایی» است؛ او می‌گوید الان مؤسسات زیادی در آمریکا کارشان این است که تلاش می‌کنند تنهایی دیگران را کاهش دهند یعنی فقط می‌نشینند و با افرادی که تنها هستند صحبت می‌کنند ولی ما چنین مناسکی داریم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: الان در برخی کشورها وزارتخانه تنهایی و وزیر تنهایی درست کرده‌اند زیرا مشکلات زیادی در این زمینه دارند و به نظر بنده سفر پیاده‌روی زیارت اربعین بهترین فرصت برای نجات ما از تنهایی است و امام حسین(ع) نعم‌الرفیق و بهترین دوست انسان است. وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسولَ فَأُولٰئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنعَمَ اللَّهُ عَلَیهِم مِنَ النَّبِیّینَ وَالصِّدّیقینَ وَالشُّهَداءِ وَالصّالِحینَ ۚ وَحَسُنَ أُولٰئِکَ رَفیقًا؛ و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز،) همنشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده؛ از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان؛ و آن‌ها رفیق‌های خوبی هستند» و ما این رفاقت با امام حسین(ع) را در این سفر تجربه کنیم.

علی فرج زاده