در روند تکامل و تربیت انسان، تهدیدهایی چالش‌برانگیز وجود دارد که خاستگاه آن‌ها شیطان است. او دشمن قسم خورده و پیوسته در کمین انسان است تا آدمی را از رسیدن به هدف متعالی خود که همان قرب الهی است، دور کند. رهایی از شیطان دشوار و پس از چیرگی بسیار دشوارتر بوده و نجات از دست این دشمن مستلزم شناخت است.
گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام حسین شهامت، استاد باسابقه سطح عالی حوزه علمیه درباره دام‌های شیطان و راه‌هایی برای مقابله و نجات از آن‌هاست.
انسان و وسوسه‌های شیطان
حجت‌الاسلام شهامت با بیان اینکه در قرآن و احادیث در مورد شیطان بارها هشدار داده شده است، می‌گوید: از آیات ۱۶۸ سوره بقره، ۱۴۲ سوره انعام، ۲۱ سوره نور و همین طور روایت‌های گوناگون درمی‌یابیم آفریده‌ای به نام شیطان وجود دارد. تقریباً تمام مسلمانان به وجود شیطان باور دارند اما کمتر کسی او را جدی می‌گیرد در حالی که سرنوشت، سعادت و شقاوت، بهشتی و یا دوزخی شدن انسان با شیطان ارتباطی نزدیک دارد و رسیدن به مقامات والای انسانیت در گرو ولایت نپذیرفتن از شیطان است.
ایشان ادامه می‌دهد: شیطان پیوسته در تلاش است با حیله‌های متنوع انسان را به دام انداخته و او را به انجام گناه تشویق کند. او از طریق نفوذ در عواطف، احساسات و افکار انسان و با به کار گرفتن ابزار ادراکی، حقایق را وارونه جلوه می‌دهد تا جایی که به نظر انسان گناه زیبا شده و انسان کم‌کم ابزار دست شیطان می‌شود. بر اساس آنچه در آیه ۶۲ سوره اسراء آمده شیطان به انسان لجام می‌زند. «لَئِنْ أَخَرْتَنِ إِلی یَوْمِ الْقِیامَهِ لَأَحْتَنِکُنْ ذُرِّیَّتَهُ إلا قلیلا» این لجام زدن یعنی شیطان با در دست گرفتن اراده انسان بر او چیره می‌شود.
این استاد اخلاق یادآور می‌شود: ابزارهای رهایی از این دشمن سرسخت را قرآن و عترت به ما آموخته است. یکی از این راه‌ها غلبه بر وسوسه‌های شیطان است؛ چرا که شیطان انسان را رها نکرده و پیوسته در پی وسوسه است، «الَّذِی یُوَسوِسُ فِی صُدُورِ الناس». وسوسه‌ها و وعده‌های شیطان مختلف است و هر کسی را با وعده‌ای می‌فریبد. یکی با وسوسه رسیدن به مال، یکی با شهوت، یکی با مقام و... قدم در مسیر او می‌گذارد.
راه‌های شیطان برای فریب انسان‌ها
این کارشناس دینی به راه‌های دیگر نفوذ شیطان در انسان‌ها اشاره کرده و بیان می‌کند: انسان به طور طبیعی به مال، مقام، همسر، فرزند و... علاقه‌مند بوده و این موارد برای او خوشایند است اما شیطان انسان را برای رسیدن به آنان به آرزوهای دراز می‌کشاند. همچنان که در آیه ۱۲۰ سوره نساء آمده است «ایشان را در آرزوها می‌افکند». ایجاد آرزوهای تمام‌نشدنی دنیوی سبب می‌شود ذهن و دل افراد به دنیای زودگذر مشغول شده و از یاد خدا غافل شوند. یکی دیگر از شگردهای شیطان، زیبا ساختن و آراستن گناهان است. وقتی گناه جذاب، لذتبخش و زیبا جلوه داده شد انسان فریفته او شده و با اشتیاق از آن استقبال کرده و با این کار هدف شیطان محقق می‌شود.
حجت‌الاسلام شهامت تأکید می‌کند: شیطان با وسوسه تلاش می‌کند عقل را زایل کند و به همین دلیل است که در روایت نبوی آمده هر که گناهی مرتکب شود عقلی از او جدا می‌شود که به هیچ وجه بازنمی‌گردد. شیطان انسان‌ها را از حقیقت می‌ترساند. او انسان را از کمال، جهاد، لقاءخدا، شهادت و... ترسانده و جهاد، انفاق، نماز و... را در نگاه آدم سخت جلوه می‌دهد. افرادی که دچار بی‌نمازی یا کسالت در نماز می‌شوند، به خاطر این است که مغلوب شیطان شده و روحیه کسالت، تنبلی و ناتوانی در آنان ایجاد شده است. روحیه بی‌عاری و ناسپاسی هم روحیه شیطان است؛ چرا که شیطان ناسپاس بود. او از عبادت نکردن و سجده نکردن، ضربه خورد و از درگاه خداوند رانده شد و قسم خورد که بنی‌آدم را به همین بلا مبتلا کند. البته با همین روحیه برای برخی افراد موفق هم می‌شود. کسانی که نماز صبحشان به راحتی قضا می‌شود یا افرادی که ادای دین واجبشان به زمین میماند یا افرادی که به راحتی گناه کرده و واجب را ترک می‌کنند، همه پیرو فرامین شیطان هستند.
دام‌های شیطانی منتهی به ظلمات
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه می‌دهد: شیطان از راه غضب و عصبانیت نیز وارد می‌شود تا آدم را از تعادل خارج کند. وقتی انسان تعادل نداشت به افراط یا تفریط کشیده می‌شود. عصبانیت ریشه بسیاری از بلاهای خانوادگی و اجتماعی است. شیطان اعمال زشت را زینت می‌دهد. او همچون آرایشگری است که برعکس عمل کرده و خوبی‌ها را بد و بدی‌ها را خوب جلوه می‌دهد. وقتی حق باطل و باطل حق شد، دیگر انسان احساس گناه نکرده و به فکر توبه هم نمی‌افتد. شیطان آهسته آهسته پیش می‌رود. عمل صالح را کمرنگ و ایجاد شبهه کرده و کم‌کم حجاب، نماز، روزه و... را سبک می‌کند. وعده دادن، ترساندن، ناامید کردن، غمگین کردن، آراستن گناهان، اضلال و اغوا، غره و غرور، خدعه و مکر نیز بخشی دیگر از ترفندهای شیطان است.
حجت‌الاسلام شهامت در پایان به راهکارهایی برای مقابله با دام‌های شیطانی اشاره کرده و می‌گوید: برای رویارویی با شیطان پیش از هر چیز باید با تقوا پیشه کردن و کنترل اعضا و جوارح و محاسبه و جبران ضعف‌ها به نگهبانی و مراقبت از خود بپردازیم. باید با دام‌های شیطان آشنا شویم. دنیادوستی، خواسته‌های نفسانی، غضب و... از این دام‌ها هستند. در آیات، روایات و احادیث و در سخن بزرگان دین برای رهایی از شیطان راهکارهایی بیان شده است. به طور نمونه انجام یکسری مستحبات مانند همیشه باوضو بودن و زبان را به ذکر «لاحول و لا قوه الاّ بالله العلی العظیم» عادت دادن یا دوری از بیکاری و تنهایی و عوامل وسوسه‌انگیز، مطالعه و تفکر درباره خدای بزرگ و قیامت و شرکت در مراسم دینی، فعالیت جدی در مسائل اجتماعی، با حضور قلب و توجه خواندن نماز و... از کارهایی است که کمک می‌کند هر چه بیشتر از شیطان دور و به خدای رحمان و رحیم نزدیک شویم.
نظر شما