سال ۹۸ برای نخستین بار طرح ساماندهی صنعت خودرو در مجلس به تصویب رسید؛ طرحی که حالا تعرفه واردات خودروهای برقی را صفر کرده و وزیر صمت هم خودروسازان را ملزم کرده از سال آینده یک خودرو برقی در سبد محصولات خود داشته باشند.

موافقان این طرح ادعا می‌کنند واردات آزادانه خودروهای برقی می‌تواند منجر به کاهش آلودگی هوای کلانشهرها شود؛ ادعایی که بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد فرسنگ‌ها با واقعیت فاصله دارد.

با وجود این، حالا که به نظر می‌رسد آینده صنعت خودرو به پیشرانه‌های الکتریکی گره خورد، اما برخی خودروسازان رغبت چندانی به تولید خودروهای برقی ندارند و دولت‌ها و سیاست‌گذاران کشورهای مختلف با تدوین قوانین جدید، سعی در هدایت آن‌ها به این سمت دارند.

کارشناسان محیط زیست معتقدند خودروهای برقی با دور کردن آثار مخرب زیست محیطی از جلو چشم ما، آن را به مکان دیگری منتقل کرده‌اند و این خودروها نه‌ تنها ناجی محیط زیست و زمین نخواهند بود بلکه کاملاً برعکس، اوضاع را بدتر کرده و موجب آسیب‌های بیشتر می‌شوند.

امروزه بیشتر خودروهای الکتریکی از باتری‌هایی استفاده می‌کنند که معمولاً برپایه فلزاتی چون نیکل، کبالت و لیتیوم تولید شده‌اند و فرایند استخراج این فلزات به‌شدت محیط زیست را تخریب می‌کند؛ به‌گونه‌ای که دربرخی روش‌ها برای رسیدن به مواد مورد نظر، خاک با مواد اسیدی شسته می‌شود تا مواد اضافی آن جدا شود و فلز مورد نظر باقی بماند؛ این عملیات صدمات جبران‌ناپذیری به محیط زیست وارد می‌کند.

حالا اما مدتی است که تحقیقات روی نسل تازه‌ای از باتری‌ها انجام می‌شود که بر پایه «فلزهوا» ساخته می‌شوند و هیچ کدام از فلزات کمیاب و گرانقیمت را درخود ندارند و آلودگی زیست محیطی آن‌ها نسبت به باتری‌های لیتیومی بسیار کمتر است.

انرژی پنج برابر با باتری‌های فلزهوا

سرپرست مرکز فناوری‌های راهبردی ریاست جمهوری در خصوص مزیت‌های باتری فلزهوا نسبت به باتری‌های لیتیومی می‌گوید: توان تولید انرژی بیشتر تا پنج برابر نسبت به باتری‌های لیتیومی و تا ۴۰برابر نسبت به باتری‌های سرب اسیدی، ایمنی بالا، مخرب نبودن برای محیط زیست، شارژ شدن سریع و قابلیت انعطاف در طراحی از مزایای نسل جدید باتری‌ها برای خودروهای برقی است.

این باتری‌ها لیتیوم ندارند و به دلیل مشکل کمبود لیتیوم در دنیا از این بابت دارای مزیت هستند، ضمن اینکه فلزاتی مثل کبالت و... که بسیار گرانقیمت هستند در آن‌ها به کار نرفته است.

وی ادامه می‌دهد: مواد به‌کار رفته در این نسل از باتری‌ها مثل آلومینیوم در همه جا پیدا می‌شود و نیاز چندانی به فلزات کمیاب و گرانقیمت ندارند، اما اینکه بخواهد این محصول تجاری‌سازی شود و قابلیت تکرار ذیری داشته باشد و سیکل‌های دوام و عمر طولانی مدت را پاس کرده باشد این اتفاق هنوز نیفتاده است.

میثم فرج‌اللهی در گفت‌وگو با قدس با تأکید بر اینکه این محصول در مراحل تحقیقاتی است و هنوز تجاری‌سازی نشده، ادامه می‌دهد: ما در معاونت علمی ریاست جمهوری درحال تعریف پروژه‌ای با یکی از خودروسازان در این خصوص هستیم تا روی این موضوع تحقیقات مفصل انجام دهند، هرچند در ابعاد آزمایشگاهی کارهایی در دنیا و حتی در کشور خودمان انجام و نتایجی هم گرفته شده، ولی هنوز به مرحله تجاری‌سازی نرسیده و اینکه بگوییم چه زمانی می‌توانیم از این باتری‌ها استفاده کنیم، مشخص نیست.

عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت اضافه می‌کند: اینکه گفته می‌شود نسل آینده باتری‌ها در دنیا همین باتری‌ها خواهد بود هنوز به اثبات کامل نرسیده است.

وی می گوید: در ساخت باتری‌های فلزهوا و الکترولیت آن‌ها از موادی کاملاً سازگار با محیط زیست استفاده شده و از این رو آلودگی زیست محیطی ندارند و همین مسئله سبب می‌شود استفاده از این باتری‌ها در خودروهای برقی، به نوبه خود به شکل قابل توجهی در کاهش آلودگی‌های محیط زیستی نقش داشته باشد.

در صورت تجاری‌سازی باتری‌های فلزهوا بزرگ‌ترین چالش خودروهای برقی در دنیا که مسئله شارژ و مداومت انرژی است، برطرف خواهد شد و شرایط ورود این فناوری به کشور آسان‌تر می‌شود. درحال حاضر شرکت‌های بزرگی در دنیا مشغول تحقیق و توسعه این باتری‌ها هستند و خوشبختانه در ایران نیز به همت دانشمندان جوان کشورمان فناوری باتری‌های فلزهوا بومی‌سازی شده است.

باتری‌های قابل بازیافت

سرپرست مرکز فناوری‌های راهبردی ریاست جمهوری درخصوص انطباق این باتری‌ها با محیط زیست و اینکه آلایندگی این باتری‌ها و ضایعات آن‌ها به چه شکلی خواهد بود، می‌افزاید: هرکدام از باتری‌ها برای ساخت الکترود و الکترولیت‌هایشان فرایندهایی را طی می‌کنند که خواه ناخواه دی اکسید کربن را منتشر می‌کنند، اما چون قابلیت بازیافت دارند، برای طبیعت بسیار مناسب‌تر از باتری‌های لیتیومی هستند.

فرج‌اللهی یکی از موضوعات مهمی را که درباره خودروهای برقی وجود دارد مسئله محیط زیست می‌داند و می‌گوید: درحال حاضر این خودروها از باتری‌های لیتیومی بهره می‌برند که دارای آلودگی‌های محیطی بسیار هستند و آسیب جدی به محیط زیست وارد می‌کنند.

وی ادامه می‌دهد: درحال حاضر یکی از مطرح‌ترین پروژه‌ها در دنیا، بازیافت این باتری‌ها برای کاهش آلودگی آن‌هاست؛ باتری‌های لیتیومی به دلیل داشتن کبالت، خیلی قابلیت بازیافت ندارند و بازیافت آن‌ها مقرون به‌صرفه نیست و انجام نمی‌شود، اما باتری‌های فلزهوا به دلیل اینکه سرب و کبالت ندارند و می‌شود عملیات بازیافت مقرون به‌صرفه‌تری را انجام داد به‌طور نسبی از باتری‌های لیتیومی بهتر خواهند بود.

وی با تأکید براینکه اگر این تحقیقات جواب دهد پنجره علمی بسیارخوبی در این زمینه بازخواهد شد، می‌افزاید: به عنوان مثال یک باتری لیتیومی یونی با وزن حدود ۲۵۰کیلوگرم، درصورت شارژ معمولی به حدود ۲۴ساعت و در موقعیت‌های شارژ سریع، دست‌کم به هشت ساعت زمان برای شارژ شدن نیاز دارد؛ اما این موضوع درخصوص باتری فلزهوا به مقیاس چند دقیقه کاهش پیدا کرده است.

آلایندگی خودروهای برقی

استاد دانشکده خودرو دانشکده علم وصنعت هم در خصوص استفاده از خودروهای برقی برای کاهش آلودگی هوا با اشاره به اینکه خودروهای الکتریکی در کاهش آلایندگی تفاوت معناداری نسبت به خودروهای احتراقی نخواهند داشت، می‌گوید: خودروبرقی هنگام حرکت به خودی خود، آلایندگی به آن شکل ندارد و مثل خودرو بنزینی شاهد خروج آلاینده‌های مختلف از اگزوز خودرو نخواهیم بود؛ اما اینکه در چرخه تولید خودروهای برقی چقدر انرژی هدر رفته و یا چقدر آلایندگی وجود داشته به جای خود باقی است.

بهروز مشهدی در گفت‌وگو با قدس می‌افزاید: وقتی خودرو بنزینی استفاده می‌کنیم تمام این آلاینده‌ها را در شهر رها می‌کنیم، اما خودروهای برقی تمام این آلاینده‌ها را در بیابان خرج می‌کنند و با دور کردن آثار مخربشان از جلو چشم ما، آن را به مکان دیگری منتقل می‌کنند و تنها هوای شهرها تمیزتر می‌ماند که آن هم درحدی نیست که بگوییم خودروهای برقی اصلاً آسیبی ندارد و خیلی پاک هستند.

وی به باتری‌های لیتیومی مورد استفاده در خودروهای‌های برقی حال حاضر اشاره می‌کند و می‌گوید: این باتری‌ها ممکن است پاک باشند و آلایندگی نداشته باشند، اما درپشت صحنه و با توجه به انرژی‌های کمیاب و گرانقیمتی که برای تولید آن‌ها هدر می‌رود، نمی‌توان گفت این خودروها خیلی عالی‌اند و خودروهای بنزینی خیلی بد هستند.

مشهدی با اشاره به اینکه در تولید باتری‌های این خودروها انرژی‌هایی مصرف و به نوعی در طبیعت رها می‌شود که می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری به محیط زیست وارد کند، می‌گوید: از همه این‌ها که بگذریم بازیافت باتری‌ها پس از تمام شدن چرخه عمر آن‌ها، خودش بحث‌هایی دارد که باز هم باید متخصصان درباره آن اظهارنظر کنند.

خودروهای برقی در کشور بازده خوبی ندارند

استاد دانشکده خودرو دانشکده علم و صنعت ادامه می‌دهد: زیرساخت‌ها در کشور درحد و اندازه‌ای نیست که خودروهای برقی در مجموع دارای بازده خوبی باشند و یا برای اینکه بتوانیم به این سمت حرکت کنیم، کفایت کند. باید ببینیم در زمان تولید همین باتری‌ها برای تولید لیتیوم چه عناصری به صورت ضایعات در طبیعت ریخته شده و یا اینکه برای استخراج این مواد چقدر انرژی صرف می‌شود، چقدر آلایندگی ایجاد می‌کند و چقدر ضایعات معدنی در طبیعت رها می‌شود.

وی با بیان اینکه خودروهای الکتریکی خودروهایی با آلایندگی صفر نیستند، می‌گوید: باتری این این خودرو باید شارژ شود تا به حرکت درآید، این برق از کجا آمده، در تولید این برق چه مراحل و فرایندهایی طی شده و آیا این برق از سوخت‌های فسیلی تولید شده یا خیر؟ همه این‌ها پرسش‌هایی هستند که پاسخ آن‌ها قطعاً نمی‌تواند آلایندگی نداشتن این خودروها را توجیه کند.

مشهدی با بیان اینکه بدون شک برقی‌سازی صنعت خودرو کشور با چالش‌های متعددی روبه‌ رو است، ادامه می‌دهد: نبود زیرساخت جامع و گسترده، راه‌اندازی شبکه‌های برق‌رسانی قوی و نصب ایستگاه‌های شارژ عمومی و خانگی تنها بخش از این مشکلات است.

وی با طرح چند پرسش می‌افزاید: پرسش اینجاست که آیا تولید برق در کشور یک تولید و مصرف به‌صرفه است؟ آیا آلایندگی تولیدی نیروگاه‌های کشور برای تولید برق و انتقال و ذخیره‌سازی آن‌ها برای تعداد قابل توجهی خودرو الکتریکی به نفع کشور است؟ آیا محاسبه شده اگر خودروها به تعداد قابل توجهی برسند، برق آن‌ها از چه طریقی تأمین می‌شود؟

مشهدی ادامه می‌دهد: اینکه خودروهای برقی خوب هستند، درست است، اما در کشور برای همه خودروها این امکان فراهم نیست و مثلاً می‌توانیم تاکسی‌ها و خودروهای عمومی و موتورسیکلت‌ها را که آلایندگی بسیار بالایی دارند برقی کنیم.

این عضو هیئت علمی دانشگاه چالش دیگر در خصوص خودروهای برقی را فناوری‌ موتورها و باتری‌های این نوع محصولات می‌داند که همگی وارداتی خواهد بود و ادامه می‌دهد: این به معنای وابستگی شدید به کشورهایی است که این فناوری در انحصار آن‌هاست؛ امروزه کشورهایی مانند آمریکا، چین و ژاپن و برخی از کشورهای خاص اروپایی روی این موضوع درحال رقابت شدید هستند و فناوری‌ها را به‌طور انحصاری توسعه می‌دهند.

وی تأکید می‌کند: حتی در مواردی هم که فناوری‌ها توسعه می‌یابد، منابع معدنی لازم که معمولاً در انحصار آمریکا و چند کشور خاص است، موجب می‌شود این کالاها و به‌طورخاص باتری‌های مربوط به آن انحصاری شده و در نتیجه در صورت لزوم دوباره به عنوان یک عامل فشار برای کشورهای مصرف کننده تبدیل شود.