افسانه پدرامی فر- خبرنگار تحریریه جوان : دنیای کار دائما در حال پیشرفت است اما نه به سرعت سال‌های گذشته. این بدین معناست که استاندارهای مورد اندازه‌گیری هم نیاز به بروزرسانی دارند. به درستی که با اندازه‌گیری دنیای کار، ما می‌توانیم آن را اتقاء دهیم و این دلیلی است که "کنفرانس بین‌المللی کارشناسان آمار کار (ICLS)" از سال 1923 و هر 5 سال برگزار می‌شود تا درخصوص موضوعات کلیدی مربوط به کار گفتگو کنند و در مورد استانداردهای بین‌المللی در آمارهای حوزه کار تصمیم بگیرند.

بیست و یکمین نشست ICLS در حالی به پایان رسید که کارشناسان آماری از کشورهای مختلف دنیا یک صدا راه‌حلی جدید برای بهبود اندازه‌گیری اقتصاد غیررسمی اتخاذ کردند.

مشاغل غیررسمی یک نگرانی اسساسی از دستورالعمل کار شایسته و 2030 دستورکار برای توسعه پایدار باقی گذاشت. نرخ مشاغل غیررسمی یک بخش از شاخص‌های انتخاب شده برای اندازه‌گیری پیشرفت به سمت اهداف توسعه پایدار است. همچنین پرداختن به مشاغل غیررسمی برای به چالش کشیدن توانمندسازی اقتصاد زنان و برابری جنسیتی به‌شمار می‌رود.

انتظار می‌رود استانداردهای جدید، سودمندی و مقایسه آمارهای غیررسمی را پوشش داده و بهبود ببخشد؛ همچنین شرایط کار در اقتصادهای غیررسمی که 2 میلیارد نفر (حدود 60 درصد) از جمعیت شاغل دنیا را تشکیل می‌دهد، مشخص کند.

بهبود تنظیم استانداردها در مشاغل غیررسمی

اولین استاندارد بین‌المللی در اندازه‌گیری مشاغل غیررسمی در سال 1933 تصویب و بر روی اشتغال بخش غیررسمی متمرکز شد. همچنین در سال 2003، با شناسایی مشاغل غیررسمی خارج از حوزه کارهای غیررسمی، راهکارهایی جهت سنجش مشاغل غیررسمی معرفی شد.

به واسطه پیشرفت ماهیت دنیای کار، در سال 2013 و در نوزدهمین کنفرانس ICLS، قطعنامه‌ای تصویب شد که در آن بهبود استانداردهای آمار کار پایه‌گذاری شد. این قطعنامه اولین تعریف آماری بین‌المللی کار و چارچوب اشکال مختلف کار را ایجاد کرد و پنج گونه از مشاغل را از لحاظ اهداف موردنظر کار و ماهیت آن متمایز کرد؛ مشاغل خویش‌فرما، مشاغل استخدامی، کارآموزی، کار داوطلبانه و سایر فعالیت‌های کاری. انتظار می‌رود این استانداردهای مصوبه توسط نشست بعدی ICLS در مرکز این قطعنامه و در الویت قرار بگیرند. در واقع، بیستمین نشست ICLS بر روی بروزرسانی طبقه‌بندی وضعیت شغلی برای همسویی با استانداردهای نوزدهمین کنفرانس ICLS متمرکز بوده و روابط کاری متنوع و متغیر (پیمانکاری به‌عنوان مرز بین کارکنان و کارفرمایان) را بهتر تعیین می‌کند.

از این رو، یک نیاز قوی برای بروزرسانی استانداردهای اندازه‌گیری در اقتصادهای غیررسمی، تنها انعکاس آخرین تحولات در دنیای کار نیست، بلکه برای هم ردیف کردن آنها مطابق استانداردهای اخیر، برای اندازه‌گیری انواع مختلف مشاغل (نه فقط کامندی) و روابط کاری است.

تعریف اقتصاد غیررسمی

جدیدترین استانداردها برای اقتصاد غیررسمی، به رسمیت شناخته نشدن مشاغل را گسترده و فراگیر می‌کند: مشاغل غیررسمی (بدون توجه به رده درآمدی و  و پیشرفت) در واحدهای اقتصادی همه کشورها، در بخش غیررسمی، همانند بخش رسمی و مشاغل خانگی وجود دارد. به عبارتی دیگر، استانداردهای جدید، تعریفی عملی را در زمینه اقتصاد رسمی، غیررسمی، مشاغل خانگی و بخش انجمن بر پایه وضعیت رسمی در واحدهای اقتصادی را فراهم می‌کند و هدف تولید را مدنظر قرار می‌دهد.

استانداردهای جدید مفهوم "فعالیت‌های تولیدی غیررسمی" را معرفی می‌کنند که انجام همه فعالیت‌های تولیدی را توسط افراد یا واحدهای اقتصادی (چه قانونی و چه مشاغل خانگی یا خانوادگی) تعیین می‌کند که تحت پوشش قراردادهای رسمی نیست. بنابراین فعالیت‌های تولیدی غیررسمی می‌توانند بدون وجود مشاغل رسمی، بخش غیررسمی و مشاغل خانگی خویش‌فرما و انجمن‌ها تشکیل شوند؛ بدون وجود واحدهای اقتصادی، ساعت کاری و فعالیت‌هایی که بصورت رسمی اعلام شده‌اند. در حقیقت، تشخیص اینکه فعالیت‌های تولیدی بتوانند تا حدی غیررسمی شوند (وقتی با افراد مشاغل رسمی انجام شوند) یک استاندارد آماری تازه است.

بطور خلاصه، اقتصاد غیررسمی شامل همه فعالیت‌های تولیدی غیررسمی افراد و ارگان‌های مختلف اقتصادی است.

تأثیر تعریف محدودتر اشتغال بر غیررسمی

وقتی این تصمیم در نوزدهمین نشست ICLS در سال 2013 شد، به تعریف 5 شکل از مشاغل پرداخت و همچنین تعریف اشتغال را (برای شکل خاصی از کار انجام شده برای دستمزد یا سود) اتخاذ کرد، به آن یک تقسیم بندی محدودتر می‌دهد که مستقیماً با حقوق آن مرتبط است. برخی از کارگران مانند کشاورزان روزمزد و سایر تولیدکنندگان کالاهای مصرفی که قبلا اشتغال محسوب می‌شدند دیگر شامل تعریف اشتغال در سال 2013 نمی‌شوند و در حال حاضر در اشکال جداگانه اندازه‌گیری و تعریف می‌شوند. جزئی شدن در تعریف اشتغال بر شاخص کلیدی کار تاثیر داشته است؛ مانند نسبت اشتغال به جمعیت و نرخ بیکاری و همچنین نرخ غیررسمی. در واقع، داده های موجود درILOSTAT برای 79 کشور نشان می‌دهد افرادی که طبق استانداردهای پیشین شاغل در نظر گرفته می‌شدند و دیگر طبق استانداردهای نوزدهمین نشست ICLS شاغل تلقی نمی‌شوند، تمایل به استخدام غیررسمی دارند. از این رو، محدود کردن تعریف اشتغال منجر به کاهش سهم اشتغال غیررسمی شد. وسعت این تعریف به گستره‌های جغرافیایی بستگی دارد اما برای 41 کشور با اطلاعات موجود، نرخ مشاغل غیررسمی طبق استانداردهای اندازه‌گیری اشتغال قبلی بالاتر از تعریف اشتغال در نوزدهمین نشست ICLS بود. با داده‌های موجود با 38 کشور باقی‌مانده، محدود کردن تعریف اشتغال تأثیری بر آمار اشتغال یا آمار اشتغال غیررسمی نداشت (زیرا تصور می‌شود که این کشورها در موقعیت‌هایی که قبلاً استخدام در نظر گرفته می‌شدند و دیگر چنین نیست).

مشاغل غیررسمی در اشتغال و انواع کار

تعریف مفهوم کار و انواع اشتغال (مشاغل خویش‌فرما، مشاغل استخدامی، کارآموزی، کار داوطلبانه و سایر فعالیت‌های کاری) در سال 2013 دامنه آمار نیروی کار را گسترش داد. جدیدترین استانداردهای مشاغل غیررسمی که در بیست و یکمین نشست ICLS تصویب شد، با تعریف اشتغال غیررسمی نه تنها در حوزه اشتغال، بلکه در سایر اشکال کار همراستا شد.

"کار غیررسمی" همه فعالیت‌های تولیدی که توسط افراد انجام می‌شود را در برمی‌گیرد که چه در قانون و چه در عمل، تحت پوشش مصوبات رسمی نیستند و فعالیت‌های تولیدی که با هدفی متفاوت از پرداخت حقوق یا دستمزد انجام می‌شوند را شامل می‌شود. در واقع سایر حوزه‌های اشتغال (مشاغل خویش‌فرما، مشاغل استخدامی، کارآموزی، کار داوطلبانه و سایر فعالیت‌های کاری) تحت پوشش قوانین رسمی نیستند. مفهوم کار غیررسمی قرار است به عنوان یک مفهوم مرجع فراگیر عمل کند که قرار نیست در کلیت سنجیده شود (زیرا بسیار پر زحمت و کاربرد عملی کمی خواهد بود).

"اشتغال غیررسمی" در حال حاضر به‌عنوان هر فعالیت فردی برای تولید کالا یا فراهم کردن خدمات برای دریافت دستمزد یا سود تعریف می‌شود که بصورت اثرگذار با قوانین رسمی مانند قانون تجارت، فرآیند گزارش فعالیت‌های اقتصادی، درآمدهای مالیاتی، قانون کار و قانون تامین اجتماعی و مقرراتی که محافظت در برابر خطرات اقتصادی و فردی را فراهم می‌کند.

این مصوبات، کشورها را برای جمع‌آوری منظم و انتشار داده‌ها در خصوص انواع کار غیررسمی بدون مزد، به‌عنوان اشتغال غیررسمی تشویق می‌کند. با این وجود، مشاغل غیررسمی قرار نیست بصورت کامل مورد بررسی قرار بگیرند چرا که گروه‌هایی هستند که کارهای غیررسمی را در رابطه با انواع کار خارج از اشتغال انجام می‌دهند که برای سیاست‌گذاران از جمله تولیدکنندگان مواد غذایی و کارآموزان بدون مزد مورد توجه ویژه قرار دارد. در گذشته، این دو گروه ضروری از مشاغل غیررسمی بدون مزد، جزء اشتغال غیررسمی محسوب می‌شوند؛ درنتیجه آمار آنها تکمیل کننده آمار اشتغال غیررسمی اصلاح شده برای ارائه تصویری کامل‌تر از ساختارهای غیررسمی است.

غیررسمی بودن و وضعیت اشتغال

بواسطه تعریف مجدد از اشتغال در سال 2013 و معرفی مفهوم آماری کار، ضروری است که طبقه‌بندی بین‌المللی از وضعیت اشتغال در سال 1993 و تصویب آن در سال 2018 در نشست ICLS بروزرسانی شود. همچنین با این بروزرسانی، پاسخ به تحولات بازار کار و دنیای کار، با ظهور و رشد روابط کاری جدید در طول زمان و روابط موجود با روش‌های قابل توجهی تغییر می‌کند. یکی از تغییرات اساسی در این طبقه‌بندی، معرفی پیمانکاران بود که یک دسته‌بندی جدید از وضعیت شغلی برای انعکاس مرزی مبهم بین کارمندان و کارفرمایان محسوب می‌شود. استانداردهایی که اخیراً تصویب شده‌اند، با نشست سال 2018 ICLS در حوزه اقتصاد غیررسمی همراستا بوده و امکان اندازه‌گیری غیررسمی را در همه وضعیت‌های فعلی مورد استفاده در اشتغال فراهم می‌کند.

برای کارگران مستقل، ماهیت غیررسمی و رسمی شغل آنها به ویژگی‌های واحد اقتصادی که در آن فعالیت می‌کنند، بستگی دارد. کارگران مستقل در صورتی شغل رسمی دارند که شرکت آنها یک واحد اقتصادی رسمی باشد، یعنی ثبت شده یا دارای حسابرسی باشد.

کارکنان وابسته (کارمندان، پیمانکاران و کارگران مشاغل خانگی) زمانی شغل غیررسمی دارند که واحد اقتصادی که در آن کار می‌کنند در بخش غیررسمی باشد، اما ممکن است بر اساس دسترسی آنها به قوانین رسمی مانند بیمه اجتماعی، مرخصی سالانه با حقوق و مرخصی استعلاجی استحقاقی، مشاغل غیررسمی یا رسمی در بخش رسمی قرار بگیرند. علاوه بر این، کارگران همچنین می‌توانند (در مشاغل خانوادگی که در یک خانواده کار می‌کنند) شغل غیررسمی یا رسمی داشته باشند. پیمانکاران ذیل واحد اقتصادی که به آن وابسته هستند، طبقه‌بندی نمی‌شوند، بلکه جزء مشاغل خویش‌فرما محسوب می‌شوند. پیمانکارانی که مالک و اداره یک شرکت رسمی هستند، یا برای مالیات بر سود ثبت شده‌اند، بخشی از مشاغل رسمی هستند. کارکنان مشاغل خانوادگی عموماً شغل غیررسمی دارند، اما جنبه جدیدی از استانداردها این است که آنها می‌توانند کار رسمی در کشورهایی با قوانین مصوب داشته باشند. در چنین کشورهایی، کارکنان خانواده‌ای که در یک کسب و کار رسمی خانوادگی استخدام شده‌اند و ثبت‌نام شده و تحت پوشش بیمه‌های اجتماعی هستند، می‌تواند به عنوان داشتن مشاغل رسمی در نظر گرفته شود. در کشورهایی که چنین مقرراتی وجود ندارد (اکثر کشورها)، مشاغلی که افراد خانواده در آن مشارکت دارند می‌توانند به طور پیش فرض غیررسمی در نظر گرفته شوند.

برای 6 کشوری که در هجدهمین نشست ICLS را با داده‌های موجود در ILOSTAT انجام شد، ما با تعداد بسیار زیادی پیمانکار وابسته به مشاغل غیررسمی مواجه هستیم. در تمام این موارد، اکثریت قریب به اتفاق پیمانکاران جز، استخدام غیررسمی هستند و میزان غیررسمی بودن آنها بسیار بیشتر از کارکنان دائمی و رسمی است.

منبع: سازمان بین‌المللی کار ILO