به گزارش قدس خراسان، دکتر محمود حسین‌زاده ملکی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد و رئیس بخش جراحی قلب بیمارستان رضوی، همان پزشکی است که سال پیش قلب نوزاد نارس ۳۳ هفته‌ای را در بیمارستان رضوی جراحی کرد و تیتر خبرها شد.
در گپ و گفتی که با او دارم، نخستین پرسشی که ذهنم را خیلی مشغول کرده، می‌پرسم: «چه شد که فوق‌تخصص خود را در رشته جراحی قلب کودکان گرفتید؟» همزمان که پرسش را مطرح می‌کنم، در ذهنم تمام تراژدی‌های تلخ بالیوودی مرور می‌شود؛ شاید در کودکی برادری زیبا با چشم‌های درشت عسلی داشته که بر اثر یک نارسایی قلبی جانش را از دست داده یا شاید هم خواهری سه چهار ساله با چتری‌های مشکی که به خاطر نبود جراح متخصص قلب اطفال، همان روز که قرار بود با هم برای گنجشک‌های بالکن آن خانه قدیمی دانه بپاشند، بیدار نشد!
دکتر حسین‌زاده ملکی اما پاسخش را با یک مقدمه کوتاه آغاز می‌کند و می‌گوید: تا پیش از سال‌های ۹۵-۹۴ ما در کشور رشته‌ای به عنوان رشته فوق‌تخصص جراحی قلب کودکان نداشتیم و چون همکاران متخصص قلب در دروس دانشگاهی با بیماری‌های مادرزادی قلب آشنا می‌شوند، جراحی قلب اطفال را هم انجام می‌دادند.
فهرست‌های بلندبالای انتظار برای جراحی قلب‌های کوچک
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر سه مرکز دانشگاهی، دو یا سه مرکز دولتی و سه مرکز خیریه خصوصی در مشهد جراحی قلب را انجام می‌دهند. من پس از دانش‌آموختگی به خراسان جنوبی رفتم و متوجه شدم تنوع بیماری‌های مادرزادی قلب در آنجا زیاد است. مجبور بودیم این افراد را به تهران بفرستیم و آنجا هم باید در نوبت‌های طولانی‌مدت قرار می‌گرفتند. از طرفی در مشهد هم تجهیزات و امکانات در این حد وجود نداشت. این موضوع موجب شد تصمیم بگیرم برای گذراندن دوره فوق‌تخصص قلب کودکان به مدت یک سال به تهران بروم. در واقع تعداد زیاد بیمار و پیچیده بودن بیماری‌های قلبی کودکان انگیزه‌ای بود که من را به سمت این تخصص سوق داد. همین الان کودکی که نیاز به عمل جراحی قلب دارد و بخواهد در تهران عمل شود، شاید حدود دو تا دو سال و نیم در نوبت می‌ماند.
تقویت بخش خصوصی درمان قلب با هدف افزایش خدمات دولتی برای اقشار ضعیف
این جراح فوق‌تخصص در ادامه عنوان می‌کند: از اواخر سال ۹۵ مجوز جراحی قلب اطفال را از استادان این رشته دریافت کردم و از سال ۹۸ که بخش جراحی قلب اطفال مشهد تخصصی‌تر و تعداد عمل‌ها بیشتر شد، لازم بود بیمارانی که تمکن مالی بهتری دارند، از امکانات دولتی کمتر استفاده کنند تا این امکانات به افراد بی‌بضاعت بیشتری برسد. بنابراین اواخر سال ۹۹ تصمیم گرفتیم بخش جراحی قلب اطفال را در بیمارستان رضوی پررنگ‌تر کنیم. در حال حاضر جراحی‌های بیشتر و پیچیده‌تری برای قلب کودکان در این بیمارستان انجام می‌شود. انواع جراحی‌های قلبی که در کشور چه برای بزرگسالان و چه برای اطفال انجام می‌دهیم، در بیمارستان رضوی هم قابل انجام است.
نخستین بار در سال ۹۱ قلب دختربچه ۶ ماهه‌ای را در بیمارستان بیرجند جراحی می‌کند. خودش در این باره می‌گوید: این دختربچه پس از عمل حدود هشت روز در آی‌سی‌یو تحت مراقبت بود و تمام این مدت من و همکارانم که یک تیم چهار پنج نفره پزشکی بودیم، به صورت شیفتی در آی‌سی‌یو ماندیم تا شرایط بیمار پایدار شود.
عوامل ایجاد ناهنجاری‌های مادرزادی قلب چیست؟
در ذهنم به ریحانه، همبازی دوران کودکی‌ام فکر می‌کنم. شاید آن زمان سه چهار سال بیشتر نداشتیم. پس از آنکه از محله ما رفتند، یک روز شنیدم ریحانه به خاطر ناراحتی قلبی فوت کرده است. در آن سن و سال نه تصوری از ناراحتی قلبی داشتم و نه حتی مرگ. فقط می‌دانستم همبازی لاغر، آرام و ساکتی که هیچ‌وقت داد نمی‌زد، نمی‌دوید و خوشحال نبود، دیگر نیست! بعدها که بزرگ‌تر شدم، فهمیدم او که حاصل یک ازدواج نزدیک فامیلی بوده، به خاطر یک بیماری قلبی مادرزادی جانش را از دست داده است.
رئیس بخش جراحی قلب بیمارستان رضوی در خصوص عواملی که سبب ایجاد ناهنجاری‌های قلبی مادرزادی می‌شود، بیان می‌کند: علل ایجاد این ناهنجاری‌ها و سهم هر کدام خیلی دقیق مشخص نیست. در واقع دانش ما در این خصوص خیلی کم است و در ۸۰ درصد موارد هیچ علتی را نمی‌توانیم تشخیص دهیم؛ چراکه ممکن است این بیماری بدون هیچ سابقه ژنتیکی و حاصل جهش ژنی در همان بچه باشد؛ اما نکته‌ای که واضح است در خانواده‌هایی که قبلاً سابقه بیماری‌های مادرزادی قلبی داشته‌اند یا مادر و پدری که خودشان به بیماری قلبی مبتلا بوده‌اند، احتمال ناهنجاری‌های قلبی مادرزادی بیشتر می‌شود. ازدواج‌های فامیلی خیلی مؤثر است. ناهنجاری‌های مادرزادی قلب در جنوب خراسان و استان سیستان و بلوچستان زیاد به چشم می‌خورد که شاید یک علتش ازدواج‌های فامیلی بیشتر در این مناطق است. نمی‌توان ادعا کرد سن مادر چقدر در بروز این بیماری‌ها مؤثر است؛ اما بی‌شک سن بالای ۴۰ سال در بارداری حتماً در بروز ناهنجاری‌های قلبی مؤثر خواهد بود. بازه سنی ۱۸-۱۹ تا ۳۰ سال بهترین سن برای باروری است.
درمان گلودردهای عفونی را جدی بگیرید
حسین‌زاده ملکی عنوان می‌کند: بیماری‌های مادرزادی قلب از دوره جنینی همراه بچه است و پس از تولد علائمش بروز می‌کند؛ اما یک‌سری از بیماری‌های قلبی در اثر عفونت‌ها ایجاد می‌شوند. به طور مثال فردی به گلودرد مبتلا می‌شود؛ اما به هر دلیلی آنتی‌بیوتیک استفاده نمی‌کند و همین موضوع سبب التهاب دریچه‌های قلبی‌اش می‌شود. موضوع عفونت گلو در بروز بیماری‌های قلبی غیر مادرزادی خیلی مهم است.
این پزشک فوق‌تخصص در پاسخ به پرسشم مبنی بر اینکه مهم‌ترین علائم هشداردهنده بیماری قلبی در کودکان چیست، می‌گوید: علائم اصلی که معمولاً در بدو تولد نوزاد با آن مواجه هستیم، در یک ماه نخست مشخص می‌شود که مهم‌ترینش سیاه شدن دور لب‌ها و ناخن‌ها به خاطر کم بودن اکسیژن خون است. تنفس سریع، بی‌قراری‌های بی‌علت یا بی‌حرکتی نوزاد، تعریق زیاد، لب‌های رنگ پریده و تپش قلب از دیگر علائمی است که خانواده‌ها را درباره بیماری قلبی فرزندشان مشکوک می‌کند. در سنین بالاتر مقایسه میزان فعالیت کودک با دیگر همسالانش و زود خسته شدن، درد در قفسه سینه و تنگی نفس مواردی است که خانواده‌ها باید در مورد آن حساس باشند.
نرخ شیوع بیماری‌های قلبی مادرزادی ۱۴ در هزار است
به گفته وی، نرخ شیوع بیماری‌های قلبی مادرزادی در دنیا بین ۱۰ تا ۱۴ مورد از هر هزار تولد زنده است. برخی از این بیماری‌ها کُشنده و پیچیده است و خیلی فوری نیاز به جراحی دارد و بعضی دیگر با درمان‌های دارویی و آنژیوگرافی قابل کنترل و اصلاح است. در خراسان رضوی آمار مشخصی وجود ندارد؛ اما میانگین کشوری مشابه میانگین شیوع جهانی است و حدود ۳۰ درصد کودکانی که با ناهنجاری‌های قلبی مادرزادی متولد می‌شوند، نیاز به عمل جراحی دارند.
رئیس بخش جراحی قلب بیمارستان رضوی ادامه می‌دهد: غیر از دو بیمارستان در مشهد(رضوی و امام رضا(ع)) سه بیمارستان در تهران، یک بیمارستان در اصفهان، دو مرکز در شیراز و یک مرکز در تبریز نیز بحث جراحی قلب کودکان را به صورت تخصصی انجام می‌دهند. در بقیه نقاط کشور این عمل‌ها به شکل تخصصی انجام نمی‌شود. به همین دلیل فهرست انتظار عمل‌های تخصصی قلب کودکان در این مراکز طولانی است.
عمل قلب سالانه ۱۱۰ کودک در بیمارستان رضوی
حسین‌زاده ملکی بیان می‌کند: امکانات ما در بخش جراحی قلب بیمارستان رضوی شامل ۱۴ تخت آی‌سی‌یو، دو تخت اتاق عمل و حدود ۴۴ تخت در بخش است. سالانه حدود هزار و ۳۰۰ تا هزار و ۴۰۰ عمل جراحی قلب باز انجام می‌شود که بیشتر آن‌ها مربوط به بیماری‌های دریچه‌ای و کرونری هستند که در بزرگسالان شایع است. در خصوص افراد زیر ۱۸ سال، ماهانه حدود ۵ تا ۱۰ عمل جراحی قلب اطفال در بیمارستان رضوی انجام می‌دهیم که میانگین سالانه آن بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ عمل است.
آیا غربالگری‌های دوره بارداری می‌تواند در پیشگیری از تولد نوزادان با بیماری قلبی مؤثر باشد؟ پرسشی که این جراح متخصص این‌گونه به آن پاسخ می‌دهد: باید بدانیم پاسخ این تست‌ها ۱۰۰ درصد نیست و ممکن است حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد خطا وجود داشته باشد. در بحث غربالگری‌ها، حمایت بیمه‌ای برداشته شده است. این طور نیست که حذف شده باشد؛ بلکه بیمه‌ها حمایتشان را در مورد این موضوع کم کرده‌اند و فقط تست‌های ضروری غربالگری را به عهده می‌گیرند.
چالش‌های قیمت دارو و تجهیزات برای بیماران قلبی
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص مشکلات دارویی و تجهیزاتی بیماران قلبی می‌گوید: بیماران در تهیه برخی داروهای قلبی چالش دارند که بیشتر مربوط به هزینه‌های بالای داروست؛ چرا که بیمه‌ها برخی داروها را پوشش نمی‌دهند. به تازگی در مورد قرص وارفارین هم دچار کمبود کشوری شده‌ایم و معمولاً با تأخیر به دست بیماران می‌رسد. مشکل جدی‌تر از دارو، لوازم و تجهیزات جراحی قلب است که تغییر قیمت روی آن‌ها خیلی تأثیر گذاشته و موجب توزیع محدود و با تأخیر این لوازم می‌شود. در زمینه باتری قلب هم همین مشکل وجود دارد. قیمت بالاست و تعدادی که با ارز دولتی توزیع می‌شود، کم است. بنابراین فهرست‌های انتظار طولانی می‌شود.
معجزه، اتفاقی بزرگ‌تر از حد توان بشر است؛ چیزی که حسین‌زاده ملکی درباره‌اش می‌گوید: ما هر روز از نزدیک فوت و زنده شدن بچه‌ها را می‌بینیم و در واقع با هر عمل قلب که انجام می‌دهیم، قلب را از کار می‌اندازیم و فرد تبدیل به یک جسد می‌شود که حیاتش وابسته به یک دستگاه است و پس از اتمام عمل، دوباره قلب شروع به تپیدن می‌کند. شاید جالب‌ترین خاطره در این مورد مربوط به دوره آموزشی فوق‌تخصص جراحی قلب کودکان بود که در تهران می‌گذراندم. نوزادی دو هفته‌ای که در یک مرکز دیگر تحت عمل جراحی قلب قرار گرفته بود و مشکلات زیادی داشت، قرار شد تحت عمل قرار بگیرد. در واقع می‌توان گفت هیچ امیدی به او نداشتیم. آخر عمل دیدیم وضعیت نوزاد اصلاً خوب نیست و امکان جدا کردن او از دستگاه‌ها وجود ندارد. تصمیم گرفتیم پس از یک عمل ۱۰ ساعته داروها را قطع کنیم و به عمل خاتمه دهیم. کاملاً ناامید بودیم که دیدیم قلب تپش خیلی خفیفی پیدا کرد. نیم ساعت بعد وضعیت بهتر شد و توانستیم او را به آی‌سی‌یو منتقل کنیم. از او سه ماه در این بخش مراقبت کردیم و پس از آن مرخص شد. این‌ها معجزاتی است که ما هر روز با آن مواجه هستیم. فکر می‌کنم هیچ‌کس به اندازه ما هر روز با چنین معجزه‌هایی در ارتباط نیست.
«به نام خدا» کد شروع جراحی‌های قلب
او می‌گوید: در جراحی قلب پیش از شروع کار یعنی زمانی که می‌خواهیم تپش قلب را متوقف و به پمپ متصل کنیم، بدون استثنا گفته می‌شود به نام خدا پمپ آن[یعنی پمپ روشن شد]. وقتی این دستگاه را متصل می‌کنیم، معتقدیم فقط خدا کمک می‌کند چون برگشتن ضربان به قلبی که در شروع جراحی از تپش ایستاده، کاری خارج از توان بشری است و ما خیلی دخیل نیستیم.
این جراح متخصص ادامه می‌دهد: مرگ بیماران چیزی نیست که عادی شود. بیشترین موضوعی که پس از مرگ بیمار ذهن یک پزشک را درگیر می‌کند، این است که آیا می‌توانستم کارهایم را به شکلی انجام دهم که یک انسان از مرگ نجات پیدا کند؟ آیا کم کاری نکردم؟
نقش پررنگ پرستاران در موفقیت عمل‌های قلب کودکان
رئیس بخش جراحی قلب بیمارستان رضوی با بیان اینکه دقت و وجدان کاری پرستاران در موفقیت این عمل‌ها خیلی مؤثر است، در خصوص نقش پرستاران در مراقبت‌های پس از عمل و موفقیت‌آمیز بودن جراحی‌های قلب کودکان عنوان می‌کند: همکاران پرستار ما دوره‌های ویژه برای کار در آی‌سی‌یو می‌بینند و زمانی که تجربه کافی را بدست بیاورند، به آی‌سی‌یو اطفال می‌آیند. برای کودکانی که تحت عمل جراحی قلب قرار می‌گیرند، ۸۰ درصد کار درمان در آی‌سی‌یو انجام می‌شود و اتاق عمل ۲۰ درصد کار است.
حسین‌زاده ملکی تلخ‌ترین خاطره‌اش را این‌طور روایت می‌کند: اتفاق مربوط به دوره کرونا می‌شود که قلب کودکی دو ساله را عمل کردیم؛ اما یک هفته پس از مرخص شدن با یک وضعیت ریوی بسیار بد و مبتلا به کرونا او را به بیمارستان آوردند و مشخص شد پدر و مادرش او را در آن شرایط همه‌گیری کرونا به میهمانی برده‌اند و در نهایت آن طفل فوت کرد.
نظر شما