نشستِ تخصصی «بررسی آخرین دستاوردهای نشر قرآن کریم به خط بریل» به مناسبت سی و یکمین دوره هفته کتاب با حضور عصمت مؤمنی معاون کتابخانه ملّی ایران، محمد بابایی مدیر اجرایی طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی، صادق عباسی مدیر مرکز رودکی، مجید مشایخی کارشناس منابع بریل مرکز رودکی و جمعی از فعالان حوزه نشر و طبع قرآن به خط بریل برگزار شد.

نبود قانون جامع برای کتابت و آموزش با خط بریل

یعقوب عبدی پور کارشناس آموزش و پرورش استثنایی (نابینایان) که مدیریت این نشستِ تخصصی را به عهده داشت، با بیان این مطلب که نحوه کتابت قرآن به خط بریل از مهمترین موضوعات است، گفت: قدمت خواندن قرآن در ایران به خط بریل به بیش از 55 سال قبل بازمی‌گردد. از آن زمان تا امروز آموزش خواندن قرآن به خط بریل همواره محل بحث بوده است؛ زیرا اساساً به دلیل اینکه افزودن زیر و زبَر در خط بریل ممکن نیست، خواندن قرآن به این خط سخت است و افراد نابینا یا کم‌بینا همیشه با مشکل مواجه بوده‌اند.

وی افزود: خواندن خط بریل پیچیدگی و سختی‌های خاص خودش را دارد و در این زمینه همواره تکثر آرا وجود دارد. درواقع قانون ثابت و جامعی برای کتابت و آموزش خط بریل وجود ندارد. به همین منظور برای آسان خوانی خط بریل باید دائره‌المعارفی از قواعد بریل نویسی تهیه می‌شد تا جملگی کتب بر پایه آن قواعد نوشته شود. البته در 30 سال گذشته  این دائره‌المعارف نوشته شده که امیدوارم به چاپ و نشر نیز برسد.

وحدت رویه در قرآن به خط بریل وجود ندارد

در ادامه این نشست صادق عباسی مدیر بریل مرکز رودکی با اشاره به تشکیل اتحادیه‌ای در کشورهای اسلامی برای رسیدن به وحدت رویه در ارائه قرآن به خط بریل گفت: افرادی که با «رسم المصحف» و یا نشر قرآنی آشنا هستند، به این موضوع وقوف کامل دارند. خط قرآن در نگارش برای افراد بینا با نگارش به خط بریل برای نابینایان تفاوت‌های قابل توجهی دارد و آن دسته از علائمی که برای نابینایان قابل اجرا است، در جهان اسلام وحدت رویه‌ای ندارد.

وی ادامه داد: یکی از مشکلات بزرگ در رویه نگارش، توجه به این موضوع است که کسانی دراین‌باره تصمیم گرفته‌اند که «رسم المصحف» را دقیق نمی‌دانستند و این مسئله باعث شده تصمیم‌های مختلف در این زمینه گرفته شود. مثلاً قرآن اردن با قرآن دیگر کشورهای غیر عرب متفاوت است. یا کشور مصر اساساً اِعراب را بالای خطوط اصلی گذاشته و قرائت قرآن با این رسم‌الخط، برای افرادی که با آن آشنایی ندارند، مقدور نیست.

مدیر بریل مرکز رودکی اظهار داشت: توجه به کاستی‌هایی ازاین‌دست موجب شد اتحادیه کشورهای اسلامی برای «رسم المصحف» بریل و با هدف دستیابی به تصمیم واحد شکل بگیرد تا قرآن‌هایی که در کشورهای مسلمان‌نشین منتشر می‌شود، از یک رویه واحد برخوردار شوند. اهمیت دسترسی به وحدت رویه برای کشورهای اسلامی به‌خصوص کشورهایی که توان چاپ قرآن به خط بریل را ندارند و مجبورند آن را از کشورهای ناشر تهیه کنند، بسیار مهم است.

قرآن در مدارس بر اساس شیوه کم‌علامت تدریس می‌شود

محمد بابایی مدیر اجرایی طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی ضمن ارائه گزارشی از فعالیت این مؤسسه گفت: در کتابت قرآن از صدر اسلام و هم‌زمان با نزول قرآن، کتابت با خط رایج خطّ حجازی و بعد خطّ کوفی انجام می‌شد که نقطه و اِعراب نداشت. اعراب در آن زمان قرآن را به راحتی می‌خواندند و مشکلی نداشتند. اما با گسترش اسلام، نقطه‌گذاری و اعراب‌گذاری قرآن، برای تازه‌مسلمانان به یک ضرورت تبدیل شد.

وی ادامه داد: در حال حاضر در کشورهای مختلف مسلمان‌نشین چند نوع اعراب‌گذاری وجود دارد: در کشورهای عربی شیوه مصری رایج است و قرآن را به خط عثمان طه کتابت می‌کنند؛ یک شیوه هم وجود دارد که به شیوه هندی معروف است و در کشورهای شبه‌قاره هند مرسوم است که حدود یک میلیارد مسلمان در آن زندگی می‌کنند. این شیوه، پر اعراب و شلوغ است. کشورهای تونس، الجزایر و ترکیه هم روش خاص خود را دارند.

مدیر اجرایی طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی اظهار داشت: مرکز طبع و نشر قرآن کریم حدود 30 سال پیش به دستور رهبر معظم انقلاب تاسیس شد و هدف آن تهیه مصحف جمهوری اسلامی ایران بود. تحقیق و بررسی کارشناسی در زمینه رسم قرآن، به این جمع‌بندی منتج شد که قرآنی تهیه شود که هر فردی که سواد فارسی دارد، بتواند با کمترین نیاز به آموزش، آن را قرائت کند. لذا شیوه مصحف جمهوری اسلامی ایران شیوه کم‌علامت است که در حال حاضر قرآن در آموزش و پرورش بر اساس شیوه کم‌علامت تدریس می‌شود و دانش‌آموزان بر این اساس تعلیم می‌بینند که شیوه‌ای خودآموز و راحت است.

بابایی درباره قرآن کم‌علامت به خط بریل بیان کرد: در سال 1390 ، کارشناسان مؤسسه روشندلان اصفهان با توجه به شناختی که از مرکز طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی داشتند، موضوع چاپ قرآن کم‌علامت به خط بریل را مطرح کردند که پس از بحث و بررسی‌های متعدد، دریافتیم که شیوه کم‌علامت برای خط بریل موفق و عملیاتی است و درنهایت کارشناسان این مؤسسه، قرآن کم‌علامت را تبدیل به خط بریل کردند.

وی ادامه داد: در سال 1391 نیز کنفرانسی در کشور ترکیه برگزار شد که حدود 15 کشور اسلامی در آن شرکت کردند و قرآن‌های خود را عرضه کردند. در آن زمان قرآن کم‌علامت ایرانی برای معرفی در این کنفرانس عرضه شد که به عنوان قرآن برگزیده شناخته شد. سال 1393 هم یک شرکت دانش‌بنیان در اصفهان با کار کارشناسی حدود 10 هزار ساعت کار، چاپگر قرآن به خط بریل را تولید کرد و در حال حاضر قرآن‌هایی که به خط بریل چاپ می‌شود با چاپگرهای ایرانی است.

نبود وفاق ملی در کتابت قرآن به خط بریل، از خلأهای موجود در این عرصه است

خوانین‌زاده مدیر مرکز نابینایان با بیان جایگاه قرآن به خط بریل در سطح بین‌المللی گفت: وحدت رویه در قرآن به خط بریل، در سطح ملّی و بین‌المللی باید به سمتی برود که هم در داخل کشور و هم در خارج از کشور همسو و هم‌راستا باشد تا متن قرآن با یک وحدت و یکپارچگی به دست مسلمانان نقاط مختلف دنیا برسد.

وی تأکید کرد: یکی از خلأهای موجود در این عرصه، نبود وفاق ملی در کتابت قرآن به خط بریل برای ارائه به اتحادیه بین‌المللی است.

مجید مشایخی کارشناس منابع بریل مرکز رودکی گفت: موضوع آسان‌سازی قرائت قرآن پیش‌تر از طرح آن به اتحادیه بیان شده بود؛ منتها نسبت به علائم خط الرسم جاافتاده تعصباتی وجود دارد که اصلاً نمی‌توان خلاف آن عمل کرد. درنتیجه نمی‌توان به توافق رسید. ضمن اینکه نابینایان باوجوداینکه بریل را به خوبی می‌دانند، اما اطلاعات فنی و علمی اندکی در حوزه دانش رسم المصحف دارند.

سپهری کارشناسِ قرآن به خط بریل الکترونیکی درباره مشکلات موجود در استفاده از این فناوری گفت: یکی از مباحثی که برای خط بریل مطرح می‌شود، استفاده از بریل الکترونیک و اتصال مانیتور به کامپیوتر و یا هر وسیله هوشمند دیگری است. زیرا بریل کاغذی به دلیل حجم و استهلاک، قابل استفاده نیست و اکنون برجسته نگار هوشمند همراه مورد استفاده قرار می‌گیرد. نکته‌ای که تسهیل‌کننده و ساده ساز خواندن قرآن برای نابینایان است، قرآن بریل دیجیتال است که این امکان را فراهم می‌کند تا با یک دستگاه کوچک، کل قرآن در دسترس افراد نابینا قرار گیرد.