اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در مدت فعالیت خود همواره توانسته رضایت نسبی محققانش را به دست آورد. بی‌شک تلاش کارشناسان این اداره در ارائه خدمات حداکثری به مخاطبان؛ چه به صورت حضوری و چه غیرحضوری در کسب رضایت آنان تأثیر پررنگی داشته است، به خصوص که بیشتر نشریات درخواستی محققان در این مرکز موجود است. در ادامه با ابراهیم حافظی رئیس اداره مطبوعات آستان قدس رضوی هم‌کلام می‌شویم تا با فعالیت‌ها و رویکردهای این اداره بیشتر آشنا شویم. 

آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی حافظ چه منابعی است؟

در حال حاضر میزان منابع این آرشیو از ۳۰۰ عنوان موجود در زمان پیروزی انقلاب به ۳۵ هزار عنوان رسیده است که بیش از ۲ میلیون نسخه روزنامه، مجله و سالنامه؛ از قدیمی‌ترین روزنامه چاپ شده در ایران تا بسیاری از نشریات در حال چاپ را شامل می‌شود. این نشریات آرشیوی به بیش از ۷۰ زبان مختلف هستند. در واقع، بیش از ۲۹ هزار عنوان به زبان فارسی، ترکی، کردی، ۵ هزار عنوان به زبان‌های لاتین و ۱۰۰۰ عنوان به زبان عربی و اردو جذب اداره مطبوعات آستان قدس رضوی شده است. استان‌های تهران، خراسان(رضوی، شمالی و جنوبی)، اصفهان، آذربایجان، قم و فارس، صاحب بیشترین تعداد نشریه در این آرشیو هستند.

منتخبی از نشریات نفیس این آرشیو را معرفی بفرمایید. 

در این آرشیو بیش از ۴ هزار عنوان نشریه نفیس مربوط به قبل از پیروزی انقلاب اسلامی وجود دارد. به طور مثال می‌توان به تصویر تک شماره‌ای از قدیمی‌ترین روزنامه چاپ ایران با نام «کاغذ اخبار» در سال ۱۲۱۶ شمسی، دوره کامل روزنامه «وقایع اتفاقیه» در سال ۱۲۲۹ شمسی، مجله عربی «المقتطف» چاپ مصر در سال ۱۸۷۶ میلادی، نسخه‌هایی از قدیمی‌ترین نشریه مصور جهان با نام «The Illustrated London News» چاپ لندن، دوره کامل «سالنامه ایران»؛ قدیمی‌ترین سالنامه چاپ ایران در سال ۱۲۵۱ شمسی و دوره کامل قدیمی‌ترین نشریه فرانسوی زبان ایران با نام «Écho de Perse» به معنی پژواک ایران که در سال ۱۸۸۵ میلادی در تهران منتشر شده، اشاره کرد. همچنین «روزنامه علمیه دولت علیّه ایران»؛ اولین نشریه علمی و سه زبانه ایران در سال ۱۲۸۷قمری، نشریه «وقایع عدلیه»؛ قدیمی‌ترین نشریه حقوقی ایران در سال ۱۲۸۷قمری، نشریه «دانش»؛ اولین نشریه آموزشگاهی ایران در سال ۱۲۹۹ قمری، با دوام‌ترین روزنامه دوره قاجار با نام «حبل المتین» کلکته در هند در سال ۱۳۱۱ قمری، روزنامه «تربیت»؛ اولین روزنامه آزاد غیردولتی ایران در سال ۱۳۱۴ قمری، نشریه «الاسلام (گفت‌وگوی صفاخانه اصفهان)»؛ اولین نشریه اسلامی ایران در سال ۱۳۲۰ قمری و «ایران کوده»؛ اولین مجله مطالعات زباشناسی کشور در سال ۱۳۲۳ شمسی، تنها تعدادی از هزاران نشریه نفیس موجود در این آرشیو هستند.

اداره مطبوعات آستان قدس رضوی با چه رویکردی فعالیت می‌کند؟

کارشناسان این اداره در تلاش هستند ضمن جذب حداکثری مطبوعات چاپ شده در اقصی نقاط کشور، اولویت‌های مجموعه‌سازی را مدنظر قرار دهند و تهیه نشریات چاپ استان‌های خراسان، نشریات دینی به ویژه مرتبط با حوزه اهل بیت(ع)، شناسایی نفایس و تکمیل مجموعه آن‌ها را در دستور کار داشته باشند. بدین ترتیب سعی می‌شود روند کمی و کیفی مجموعه حفظ و سازماندهی آن در بهترین شرایط کارشناسی صورت پذیرد. مستندسازی مطبوعات نیز به روز انجام می‌شود و اطلاعات موجودی آرشیو در کوتاه‌ترین زمان از طریق سامانه‌های کتابداری در دسترس پژوهشگران قرار می‌گیرد. همچنین ارائه خدمات به روز و با مشاوره‌های تخصصی به شکل حضوری و غیرحضوری انجام می‌شود. با توجه به دیجیتال‌سازی بیشتر منابع نیز سعی می‌شود از طریق سامانه کتابخانه دیجیتال، نشریات در اختیار پژوهشگران قرار گیرد که این امر مورد استقبال ویژه پژوهشگران خارج از شهر مشهد از نظر هزینه و سطح دسترسی قرار گرفته است. پژوهشگران این مرکز از اقصی نقاط ایران و حتی خارج از کشور درخواست‌های خود را مطرح و خدمات دریافت می‌کنند. علاوه بر خدمات نشریات آرشیوی بهصورت چاپی و دیجیتال، خدمات از طریق پایگاه‌های اطلاعاتی که دسترسی به آن میسر است، توسط کارشناسان اداره انجام می‌شود.

این اداره چه دستاوردهای مهمی در ۱۰ سال اخیر داشته است؟

ثبت و مستندسازی بیش از ۴۰۰ هزار نسخه نشریه، تولید مستند تلویزیونی «میراثی از سناباد» در ۱۳ قسمت برای معرفی فعالیت‌ها و منابع مطبوعاتی سازمان، حضور جدی در فضای مجازی با تولید بیش از ۵۰۰ محتوای تصویری و نوشتاری، ایجاد کامل‌ترین مجموعه نشریات دانشجویی ایران با حدود ۱۰ هزار عنوان، دیجیتال‌سازی بیش از یک میلیون نسخه نشریه، راه‌اندازی شعبه دوم مطبوعات آستان قدس رضوی در کتابخانه وزیری یزد با ۴۰۰ هزار نسخه نشریه، راه‌اندازی اولین کتابخانه تخصصی مطبوعات در کشور با ۲ هزار و ۳۰۰ جلد کتاب، انتشار بیش از ۱۰ جلد کتاب و پایان‌نامه بر اساس محتوای منابع مطبوعاتی آرشیو، استخراج بیش از ۴۰۰ هزار محتوای خبری، مقاله و مطلب از روزنامه و مجله‌های دوره قاجار و پهلوی، دسترس‌پذیری نشریات دیجیتال از طریق سامانه کتابخانه دیجیتال به آدرس digital.aqr.ir، برگزاری ۵ نمایشگاه تخصصی در حوزه مطبوعات و برگزاری بیش از ۲۰ نشست تخصصی در حوزه مطبوعات و روزنامه‌نگاری، از جمله این دستاوردها است. 

آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی چه ویژگی‌های خاصی در مقایسه با سایر مراکز مشابه دارد؟

برخورداری از بزرگترین آرشیو نشریات دانشجویی کشور، ایجاد اولین کتابخانه تخصصی مطبوعات در بین کتابخانه‌های ایران؛ بزرگترین آرشیو نشریات چاپ خراسان با ۲ هزار و ۸۰۰ عنوان، جذب بیش از ۴۰۰ عنوان نشریه فارسی چاپ خارج از کشور و نگهداری افزون بر ۴ هزار عنوان نشریه نفیس مربوط به قبل از دهه ۶۰ شمسی، یکی از مراکز مهم تحقیقاتی- مطبوعاتی کشور با چاپ بیش از ۵۰ جلد کتاب بر اساس منابع سازمان، دیجیتال‌سازی بیش از یک میلیون نسخه نشریه و دسترس‌پذیری آن‌ها به صورت آنلاین و آفلاین؛ کنکاش روزنامه و مجله‌های قبل از پیروزی انقلاب و استخراج بیش از ۴۰۰ هزار محتوا و دسترس‌پذیری آفلاین به فهرست آن‌ها برای پژوهشگران، جذب و آرشیو نشریه از تمام استان‌ها و شهرهای ایران، برخی از این ویژگی‌های خاص است. 

رویکردهای آینده این اداره چیست؟ 

اولویت‌دهی به جذب نشریات ادواری ارزش‌آفرین و ثروت‌آفرین مانند نفایس مطبوعات به‌علاوه نشریات دینی و مذهبی، توسعه آرشیو دیجیتال، استفاده حداکثری از فضای مجازی برای توسعه ارتباطات علمی و معرفی منابع، ایجاد خدمات جدید برای حضور در عرصه‌های اطلاع‌رسانی و آرشیوی نظیر ساخت پایگاه‌های خاص آستان قدس رضوی در زمینه تبدیل روزنامه‌ها به متن قابل جستجو، ایجاد پایگاه‌های موضوعی ویژه مطبوعات چون فهرست مندرجات، اخبار و مقالات، انتقال مخازن مطبوعات به مخازن جدید استاندارد و ایمن، احیاء و بازنشر نفایس در جهت حفظ میراث مکتوب بهصورت فاکسیمیله یا دیجیتال و تبدیل منابع مطبوعاتی به متن با اولویت روزنامه‌های قاجار، از رویکردهای آینده اداره مطبوعات آستان قدس رضوی به شمار می‌آید.  

کلام پایانی...

اداره مطبوعات آستان قدس رضوی، همه روزه به جز ایام تعطیل از ساعت ۷ تا ۱۹ در ساختمان سازمان علمی و فرهنگی این آستان مقدس در جوار دوربرگردان طبرسی حرم مطهر رضوی آماده ارائه خدمات به پژوهشگران و بازدید گروه‌های علمی و فرهنگی است. از طریق شماره تلفن ۰۵۱۳۲۲۳۲۵۱۹ نیز آماده دریافت نظرات، پیشنهادات و راهنمایی محققان، کاربران و زائران هستیم. همچنین علاقه‌مندان از طریق درگاه مجازی در ایتا با برخط Eitaa.com/DocRazavi می‌توانند از آخرین خبرها و اطلاعات این مرکز بهره‌مند شوند. از طریق سایت https://library.razavi.ir/doc/fa نیز آخرین اطلاعات و فعالیت‌ها این مرکز اطلاع‌رسانی می‌شود. 

گفت‌وگو از آرزو مستأجر حقیقی