شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان مرجع عالی سیاستگذاری، تعیین خط مشی، تصمیم‌گیری و هماهنگی و هدایت امور فرهنگی، آموزشی و پژوهشی کشور در چارچوب سیاست‌های کلی نظام محسوب می‌شود و تصمیمات و مصوبات آن لازم‌الاجرا و در حکم قانون است.
چگونگی شکل گیری شورای عالی انقلاب فرهنگی
شورای انقلاب فرهنگی در دومین بهار پیروزی انقلاب اسلامی یعنی در سال ۱۳۵۹ طی فرمان توسط امام خمینی(ره) صادر شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، انقلاب فرهنگی و تحول دنشگاه‌ها یک امر ضروری شمرده شد. در قسمتی از این فرمان که در مورخ ۲۳/۳/۱۳۵۹ صادر شده آمده است:
«مدتی است ضرورت انقلاب فرهنگی که امری اسلامی است و خواست ملت مسلمان می‌باشد اعلام شده است و تا اکنون اقدام مؤثری انجام نشده است و ملت اسلامی و خصوصاً دانشجویان با ایمان و متعهد نگران آن هستند. بر این اساس، به حضرات آقایان... مسؤولیت داده می‌شود تا ستادی تشکیل دهند و از افراد صاحب نظر متعهد، از بین اساتید مسلمان و کارکنان متعهد و دانشجویان متعهد با ایمان و دیگر قشرهای تحصیل کرده، متعهد و مؤمن به جمهوری اسلامی دعوت نمایند تا شورایی تشکیل دهند...»
شورای انقلاب فرهنگی بنابر اقتضای شرایط پس از پیروزی انقلاب اسلامی با مهیا ساختن فضای اسلامی و برچیدن ریشه فرهنگ غربی و احیای فرهنگ ناب اسلامی در جامعه دستور دادند تا هرچه سریع‌تر بستر بازگشایی دانشگاه‌ها را فراهم آورند.
همزمان با سقوط رژیم پهلوی، نهادهای مختلف یکی پس از دیگری در کشور پا گرفتند اما فرهنگ حاکم بر نهادهای جامعه به خصوص نهادهای فراگیری مانند آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها، مسأله ساده‌ای نبود که بتوان در کوتاه مدت، تحولات لازم را در آنها بوجود آورد. از طرف دیگر ادامه کار آنها به ویژه دانشگاه‌ها به همان شکل سابق به صلاح جامعه نبود. در نتیجه، با توجه به فضای حاکم بر دانشگاه‌ها، مدتی تمام دانشگاه‌های کشور تعطیل شد. پس از تعطیلی دانشگاه‌ها به منظور ساماندهی به امور فرهنگی مدارس و دانشگاه‌ها به فرمان امام خمینی(ره) نخستین ترکیب شورای انقلاب فرهنگی با عنوان ستاد انقلاب فرهنگی شکل گرفت. با تشکیل این ستاد، با وجود کارشکنی‌های برخی اشخاص و گروه‌های سیاسی، حضرت امام(ره) در ۱۳۶۰ خورشیدی از این ستاد خواستند که هرچه سریع تر بستر بازگشایی دانشگاه‌ها را فراهم آورند.
با بازگشایی دانشگاه‌ها و توسعه مراکز آموزشی و گستردگی فعالیت ستاد انقلاب فرهنگی ضرورت تقویت این نهاد بیش از پیش احساس شد به طوری که در ۱۹ آذر ۱۳۶۳ خورشیدی دومین ترمیم عمده ستاد انقلاب فرهنگی به وسیله امام خمینی (ره) انجام گرفت و به این ترتیب شورای عالی انقلاب فرهنگی با ترکیبی جدید تشکیل شد:
خروج از فرهنگ بدآموز غربی و نفوذ و جایگزین شدن فرهنگ آموزنده اسلامی، ملی و انقلاب فرهنگی در تمام زمینه‌ها در سطح کشور آن چنان محتاج تلاش و کوشش است که برای تحقق آن سالیان دراز باید زحمت کشید و با نفوذ عمیق ریشه دار غرب مبارزه کرد. اینک با تشکر از زحمات ستاد انقلاب فرهنگی برای هر چه بارورتر شدن انقلاب در سطح کشور، تقویت این نهاد را لازم دیدم بدین جهت علاوه بر تمام افراد ستاد انقلاب فرهنگی و رؤسای محترم سه قوه، حجج اسلام آقای خامنه ای، آقای اردبیلی و آقای رفسنجانی و همچنین جناب حجت الاسلام آقای مهدوی کنی و آقایان سیدکاظم اکرمی وزیر آموزش و پرورش و رضا داوری و نصرالله پورجوادی و محمدرضا هاشمی را به آنان اضافه کردم.
حجت الاسلام والمسلمین مهدوی نژاد امام جمعه موقت سمنان و مسوول نهاد رهبری دانشگاه‌های استان سمنان درباره شروع به کار شورا اظهار داشت: این شورا نخست با حضور اعضایی مانند آقایان شریعت مداری، باهنر، املشی و حبیبی کار خود را آغاز کرد و در راستای حرکت‌های خود روز به روز نیاز بیشتری به وجود آن حس شد و نیز کار آن گسترش یافت از این رو در ۱۳۶۹خورشیدی امام (ره) افرادی را به این شورا اضافه کردند و این ستاد به نام شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییر نام داد.
اهداف شورای عالی انقلاب فرهنگی
ستاد انقلاب فرهنگی با ترکیب جدید خود و با عنوان شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت خود را با وظایف مصوب ذیل آغاز کردند:
۱ـ تدوین اصول سیاست فرهنگی نظام جمهوری اسلامی در تعیین اهداف و جهت برنامه‌های فرهنگی، آموزشی، پژوهشی و علمی.
۲ـ تعیین مراجع برای طرح و تدوین برنامه‌های فرهنگی، آموزشی، علمی و تحقیقاتی.
۳ـ تصویب آیین‌نامه‌های مهم و اساس مراکز علمی و فرهنگی، آموزش و پژوهشی کشور.
۴ـ تصویب ضوابط تأسیس مؤسسه‌ها مراکز علمی و فرهنگی و تحقیقاتی و فرهنگستان‌ها و دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی.
۵ـ تهیه طرح و تدوین آیین‌نامه‌ها برای ایجاد زمینه‌های لازم جهت بسیج و مشارکت همه جانبه مردم.
۶ـ تدوین ضوابط برای گزینش استادان و معلمان دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی.
۷ـ نظارت بر تمام مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی.
۸ـ تأیید نامزدهایی که وزیر فرهنگ و آموزش عالی به عنوان رییس دانشگاه‌ها پیشنهاد می‌کند.
۹ـ تدوین ضوابط و اصول کلی و سیاست‌های مربوط به توسعه روابط علمی و فرهنگی با کشورهای دیگر.
۱۰ـ نظارت بر امور کتاب‌های درس. .
مهمترین وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی
به صورت کلی می‌توان وظایف این شورا را در سه حوزه سیاستگذاری، تدوین ضوابط و نظارت بر سیستم تقسیم بندی کرد. اما برخی وظایفی چون تهیه و تدوین سیاست‌ها و طرح‌های راهبردی کشور در زمینه‌های مختلف فرهنگی از جمله در حوزه‌های زنان، تبلیغات، اطلاع‌رسانی، چاپ و نشر، مبارزه با بی‌سوادی، دانشگاه‌ها، برقراری روابط علمی و پژوهشی و فرهنگی با سایر کشورها، همکاری حوزه و دانشگاه، فعالیت‌های دینی و معنوی، برنامه‌ریزی برای مقابله با تهاجم فرهنگی و سایر حوزه‌های فرهنگی از جمله وظایف سیاستگذاری این شورا محسوب می‌شود.
همچنین تعیین ضوابط تأسیس مراکز علمی و آموزشی و نیز ضوابط گزینش مدیران و استادان و دانشجویان از جمله وظایف این شورا در سطح کشور است.
بررسی و تحلیل شرایط فرهنگی ایران و جهان، بررسی الگوهای توسعه و پیامدهای فرهنگی آن، بررسی وضع فرهنگ و آموزش کشور و نیز نظارت بر اجرای مصوبات شورا از دیگر وظایف تعیین شده در حوزه نظارتی شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
این شورا دارای ۴۴ نفر عضو حقیق و حقوقی است که از این تعداد ۲۴ نفر از مسئولان ارشد نظام به عنوان عضو حقوقی و ۲۰ نفر از نخبگان علمی، سیاسی، فرهنگی و دینی کشور به عنوان عضو حقیقی هستند.
در شورای عالی انقلاب فرهنگی رئیس جمهور به عنوان رئیس، رئیس مجلس شورای اسلامی به عنوان نایب رئیس اول، رئیس قوه قضائیه به عنوان نایب رئیس دوم شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت می‌کنند.
دیدگاه امام خمینی (ره) در باره شورای عالی انقلاب فرهنگی
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) نیاز به اصلاح و ایجاد یک بستر مناسب و جدای از فرهنگ غربی بود و بر این اساس امام دستور ایجاد شورای اسلامی انقلاب را صادر کردند که بعدا به شورای عالی انقلاب فرهنگی تغیر نام داد.
برخی از دیدگاه رهبر کبیر انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) :
- بی‌شک بالاترین و والاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد، فرهنگ آن جامعه است. اساسا فرهنگ هر جامعه هویت و موجودیت آن جامعه را تشکیل می‌دهد.
- فرهنگ مبدأ همه خوشبختی‌ها و بد بختی های ملت است.
- اگر مشکلات فرهنگی و آموزشی به صورتی که مصالح کشور اقتضا می‌کند حل شود، دیگر مسائل به آسانی حل می‌گردد.
- رأس همه اصلاحات اصلاح فرهنگ است.
- اساسا فرهنگ است که ویژگی های مشترک پدیدآورنده یک ملیت را تشکیل می‌دهد و بدون وجود فرهنگ واحد، افراد واحد تبعه یک کشور را نباید یک ملت نامید، لذا می‌توان گفت اساس ملیت یک ملت فرهنگ است.
- اگر فرهنگ ناصالح، اینها در آتیه فساد ایجاد می‌کنند... وقتی فرهنگ فاسد شد، جوان‌های ما که زیر بنای تأسیس همه چیز هستند، از دست ما می‌روند.
- فرهنگ نه تنها انسان‌ها را به انحطاط می‌کشد بلکه می‌تواند موجب انحطاط و پوچی و در نهایت اضمحلال جوامع شود.
نگاه رهبر معظم انقلاب به شورای عالی انقلاب فرهنگی
این بیانات از دیدارهای مختلف اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی با مقام معظم رهبری جمع آوری شده است:
- مأموریت شورای عالی انقلاب فرهنگی از آغاز، ساماندهی به وضعیت فرهنگ و دانش در کشور و سیاست گذاری در این دو مقوله بوده و هدایت دستگاه‌های متصدی آن به سمت ارزشها و هدف‌های انقلاب و برآوردن نیازهای فکری این دستگاه‌ها و ظاهر شدن در نقش قرارگاه فرهنگی کشور بوده است.
- التزام شورای عالی انقلاب فرهنگی به نام و عنوان خود، شرط موفقیتش در مأموریت‌های خطیری است که بر عهده‌ای آن گذاشته شده.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی یک بخشی از نظام است با یک اقتداری و تسلطی از لحاظ قانونی، که می‌تواند امر و نهی کند، باز بدارد و اقدام کند.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی جزو نهادهای قطعی نظام است.
- من مکررا به شورای عالی انقلاب فرهنگی سفارش کرده ام، نوع ارتباطشان را با نخبگان آنچنان تسهیل کنند تا بتوانند از نظرات آنها استفاده کنند.
- باید فعالیت‌های شورای عالی انقلاب زمینه ساز تحقق عدالت اجتماعی، رفتارهای فردی و اجتماعی و دین باوری در جامعه و کشور شود.
- همان گونه که امام راحل عظیم الشأن تاکید می‌کردند، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی لازم الاجراست که البته برای تحقق این مهم باید ساز و کار مشخص تدوین شود.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی باید یک شورای زنده، فعال، حساس، پرتحرک و پر تلاش باشد و دایم مسائل فرهنگی کشور را رصد کند.
- مهندسی کلان فرهنگی کشور مسولیت بسیار سنگینی است که بر عهده شورای عالی انقلاب فرهنگی گذاشته شده است.
- مرکز سیاستگذاری، مرکزی است فراتر از مراکز قانون گذاری و با برنامه ریزی‌های کلان سروکار دارد، که شورای عالی انقلاب فرهنگی مرکز مناسبی برای این کار است.
خدابخش حکیمی -خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما