حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین به مناسبت شهادت حضرت فاطمه(س) در سلسله یادداشت‌هایی به بررسی خطبه آن حضرت در جمع زنان مدینه می‌پردازد. موضوع «تحلیل خطبه عیادت و عمده مباحث مطرح شده در خطبه» از نظر می‌گذرد.

حضرت زهرا(س) خطبه عیادت را همانند خطبه فدکیه با ستایش الهی آغاز کرد. سپس تحیت و درود خداوند را به پیامبر رحمت نثار کرد. راوی خطبه عیادت- به خلاف روایت کننده خطبه فدکیه که مفاد و محتوای حمد و صلوات بر رسول خدا(ص) را ذکر کرد- به نقل عبارت ذیل که حضرت فاطمه «خداوند را ستایش کرد و بر پدرش صلوات» فرستاد، اکتفا کرد و ما را از دریافت معارف کم نظیری که حضرت فاطمه(س) ذیل عنوان حمد و صلوات مانند آنچه که در خطبه فدکیه بیان فرمودند، محروم ساخت.

بیان دلائل عدم نقل مفاد و محتوای حمد و صلوات راویان به طور عام و راوی خطبه عیادت به طور خاص نیازمند بحث مستقلی است؛ اما چنین به نظر می‌رسد که راویان به دلیل آشنایی و بدیهی تصور کردن این نوع معارف یا بدلیل عدم معرفت به اهمیت معارف نهفته ذیل این عناوین (حمد و صلوات) و گاهی مقدمه به حساب آوردن این مطالب، از ذکر آن خود داری می‌کردند، غافل از آنکه عدم نقل مفاد و محتوای حمد و صلوات، مساوی محروم کردن نسل‌های متمادی از معارف ناب و کم نظیر دینی و اسلامی است که دیگر در هیچ منبع دینی و اسلامی مانند آن یافت نمی‌شود.

بررسی مجموع سخنان منقول از اهل بیت علیهم السلام در موضوعات مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، ادعیه و ... نشان می‌دهد که حمد(ستایش) خداوند و صلوات بر حضرت محمد(ص)، جزء سنت اهل بیت(ع) و از ارکان کلام و سخنان آنان بوده است، زیرا ستایش در ازای صفات نیکو یا در ازای تفضل صاحب نعمت است و اهل بیت (ع) خود را موظف به ستایش خداوند در همه احوال (سراء/ خوشی و ضراء/ناگواری) می‌دانستند. همانگونه که حمد در خطبه فدکیه و سایر خطبه‌ها از ائمه معصومین علیهم‌السلام، جزء لاینفک کلام آنهاست. در خطبه فدکیه نخستین گفتار حضرت فاطمه(س) حمد بر تفضل نعمت الهی با عبارت ذیل است: «الحمدلله علی ما انعم/ ستایش مخصوص خداست بر نعمت‌هایی که بخشیده است». «الحمد» در کلام حضرت فاطمه موید آن است که حمد حقیقی نیز مختص ذات الهی است؛ زیرا همه نعمت‌ها یا نیکویی‌ها با واسطه یا بی‌واسطه به خداوند منان ارجاع دارد. افزون بر حمد الهی، از دیگر ویژگی‌های مشترک سخنان اهل بیت(ع) سلام و صلوات بر رسول خدا(ص) است، که شواهد آن در کلمات و سخنرانی‌های ائمه معصومین علیهم‌السلام مشهود است. هر چند که در نوع ارسال صلوات میان اهل بیت(ع) تفاوت‌های اندکی وجود دارد.

صلوات حضرت فاطمه به پیامبر(ص) همانگونه که در خطبه عیادت و فدکیه روایت شده، تقدم واژه اب(پدر) بر نام و سایر صفات و ویژگی‌های آن حضرت است، در خطبه عیادت آمده است«صلت علی ابیها/ بر پدرش درود فرستاد» یا در خطبه فدکیه روایت شده: «صلی الله علی ابی نبیه و امینه و... سلام بر پدرم، نبی خدا و امین او ..). گویا اینگونه تحیت گفتن به حضرت محمد(ص) مخصوص حضرت فاطمه(س) بوده است.

در گفتار بعد درباره اعلام بیزاری حضرت فاطمه(س) از مردان مهاجر و انصار و بیان دلائل آن می‌پردازیم.

انتهای پیام