هنگام به خواب رفتن، یا زمانی که از خواب بیدار می‌شوید، ممکن است حالتی را به صورت موقت تجربه کنید که هوشیار هستید اما در حرکت کردن ‏ناتوان باشید. به این حالت «فلج خواب» یا به اصطلاح عامیانه بختک می‌گویند که غالباً در هنگام گذار بین خواب و بیداری رخ می‌دهد و در طی این حالت‌ها قادر نیستید حرکت یا صحبت کنید. از مشخصات بارز این اختلال، از دست دادن کنترل روی ماهیچه‌ها و عدم توانایی در حرکت دادن آن‌ها است

حدود ۷۵ درصد افراد همراه با چنین حالتی توهمات دیداری یا شنیداری هم تجربه می‌کنند که می‌تواند به شکل احساس حضور فرد دیگری در اتاق، احساس سنگینی یا فشار روی قفسه سینه یا پرواز و خروج از بدن تجربه شود.

فلج خواب که آن را با عنوان بختک هم می‌شناسیم، می‌تواند بین چند ثانیه تا ۲۰ دقیقه طول بکشد، اما به طور میانگین بعد از ۶ تا ۷ دقیقه به طور خود به خود از بین می‌رود.

فلج خواب معمولا چه زمانی رخ می‌دهد؟

فلج خواب ممکن است هنگام به خواب رفتن رخ دهد که آن را فلج پیش خواب یا قبل از خواب می‌نامند و یا هنگام بیدار شدن اتفاق بیفتد و آن را فلج پس خواب می‌گویند.

فلج پیش خواب

وقتی می‌خوابید بدن آرام آرام شل می‌شود. معمولا میزان هوشیاری به مرور کمتر می شود و بنابراین متوجه تغییر نمی‌شوید؛ اما اگر در حین به خواب رفتن هوشیار باشید، ممکن است متوجه شوید که نمی‌توانید حرکت یا صحبت کنید.

فلج پس خواب

در طول خواب بدن به نوبت بین مرحله خواب REM (حرکت سریع چشم) و NREM (حرکت غیر سریع چشم) تغییر می‌کند.

یک چرخه خواب REM و NREM حدود ۹۰ دقیقه طول می‌کشد. مرحله NREM ابتدا اتفاق می‌افتد و حدود ۷۵ درصد از خواب را تشکیل می‌دهد.در مرحله REM چشمان شما به سرعت حرکت می‌کنند و شما در این مرحله خواب می‌بینید. عضله‌ها از حرکت باز می‌ایستند و بدن هم چنان ریلکس باقی می‌ماند تا مانع از حرکت، به ویژه در زمان خواب دیدن شود.

در این بازه هوشیاری کم است و از این ناتوانی آگاهی ندارید؛ اما اگر قبل از پایان چرخه REM هوشیار شوید، ممکن است متوجه شوید که نمی‌توانید حرکت یا صحبت کنید.

چه کسی دچار فلج خواب می‌شود؟

از لحاظ تعداد این احتمال وجود دارد که تا چهار نفر از هر ۱۰ نفر فلج خواب را تجربه کرده باشند.

این وضعیت شایع اغلب برای نخستین بار در سال‌های نوجوانی مشاهده می‌شود، اما زنان و مردان در هر سنی ممکن است به آن مبتلا شوند.

فلج خواب می‌تواند به صورت یک اختلال ارثی در خانواده‌ها وجود داشته باشد.

عوامل دیگری که ممکن است با فلج خواب مرتبط باشند عبارتند از:

کمبود خواب

تغییر برنامه خواب

شرایط روحی، مانند استرس یا اختلال دو قطبی

خوابیدن به پشت

سایر مشکلات خواب مانند نارکولپسی یا انقباض شب هنگام ماهیچه‌های پا

استفاده از برخی داروها، مانند داروهای اختلال کم توجهی- بیش فعالی؛

سوء مصرف مواد.

برای فلج خواب چه کنیم؟

اگر گاهی دچار فلج خواب می‌شوید، می‌توانید با رعایت بهداشت خواب تا حدی آن را کنترل کنید.

برای مثال:

مطمئن شوید که به مقدار کافی می‌خوابید.

کاری کنید که از استرس شما به ویژه قبل از خواب کاسته شود.

اگر به پشت می‌خوابید، سعی کنید موقعیت خود را عوض کنید و به حالت دیگری بخوابید.

اگر به طور مرتب فلج خواب مانع از خواب راحت شما می‌شود، حتما به پزشک مراجعه کنید.

علیرضا یار احمدی، متخصص طب خواب بیان داشت: اختلالی که باعث شود فرد به خاطر موادمخدر و روانگردان‌ها بیدار شود و حرکاتی از خود نشان دهد که می‌تواند مخل خواب شود. مثلا اختلال پاراسمنیا که یکی از اختلالات شش‌گانه خواب است، خواب‌گردی، اختلال کابوس و وحشت خواب که بخشی از مغز در اختلال پاراسومنیا بیدار می‌شود و بخش خواب است؛ همان اختلالی است که مردم با عنوان «بختک خواب» می‌شناسند و ما به آن فلج خواب می‌گوییم.

وی ادامه داد: از همه مهمتر که ممکن است ۳۰ درصد جوامع دچار آن باشند اختلال «آپنه خواب» یا همان خروپف است؛ به طوری که فرد می‌خوابد اما به خاطر تنگی مجاری تنفسی‌اش، خروپف می‌کند و اکسیژن خونش پایین می‌آید و مغز، آن فرد را بیدار می‌کند و تا صبح آن فرد از خواب راحت محروم است.

این متخصصص طب خواب خاطرنشان کرد:‌ این افراد باید مشکلات خود مانند پای بیقرار، آپنه خواب و موارد دیگر را درمان کنند. استرس‌هایی که هر روز ما با خودمان به رختخواب می‌بریم همگی می‌توانند مخل خواب باشند.

یار احمدی تصریح کرد: پیام بنده این است که به جای اینکه بی‌خوابی یا تلقی خودتان از خواب را سریعاً با دارو رفع کنید این کار را نکنید، بلکه به یک فوق تخصص خواب مراجعه کرده و سعی کنید ریشه‌یابی علمی صورت گیرد و آن برطرف و ریشه آن حل شود نه اینکه به اصطلاح از چاله درآمده و به چاه اعتیاد به داروهای خواب‌آور دچار شوید.