وجود مقدس حضرت زهرا سلام الله علیها الگویی جاودان برای آن دست از انسان هایی هستند که قصد دارند زندگی خود را رنگ و بویی خدایی ببخشند؛‌ آن زمان که صحبت از مجاهدت در راه خدا می شود، ایشان الگوی مجاهدان هستند، آن زمان که صحبت از سلوک در راه خدا می شود، آن بانوی بزرگوار در اوج سالکان إلی الله هستند و آن زمان که پای صحبت خانواده و ارزشهای نهفته در آن به میان می آید، آن وجود مقدس وظیفه خود را به تمام و کمال انجام داد تا هرکه خواست با الگوی تربیت صحیح در خانواده آشنا شود، نمونه آن را در زندگانی حضرت زهرا سلام الله علیها بیابد.

به مناسبت ایام ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها با حجت الاسلام مجید جعفرپور محقق و پژوهشگر تاریخ اسلام و نویسنده کتاب «معارف فاطمی: گزیده‌ای از احادیث نورانی حضرت فاطمه زهرا (ع)» و نیز کتاب «سیرۀ فاطمی اُسوۀ زندگی» به گفت‌وگو نشستیم تا بیشتر درباره معارف فاطمی و سبک زندگی فاطمی سلام الله علیها بدانیم.

*  اگر بخواهیم به صورت مصداقی به سیره فاطمی سلام الله علیها ورود داشته باشیم، روش برخورد زوجین در خانواده بر اساس الگوی علوی و الگوی فاطمی سلام الله علیها است. در این راستا چه آموزه هایی وجود دارد؟

همان طور که در مصاحبه قبل اشاره کردم، طبق حدیثی ذیل آیه24 سوره ابراهیم علیه‌السلام: «أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فِی السَّمَاءِ»، رسول خدا صلی الله علیه و آله درخت طیبه و پاکیزه است که نَسَب او در بنی هاشم ثابت است  و تنۀ درخت، علی و ریشه ­اش فاطمه و شاخه هایش، امامان و برگ ‏هایش، شیعیان هستند. بر این اساس، اصل تغذیه شیعیان از ریشه و تنه این درخت است که امیر مؤمنان و حضرت زهرا سلام الله علیها هستند. ما از ریشه تغذیه می کنیم و مبتنی بر همین معرفت باید سبک زندگی خود و رفتار و صفات خود را رنگ و بوی فاطمی ببخشیم. حالا با همین منظر وارد برخی مصادیق می شویم:

اولین مورد درباره الگوی خانوادۀ موفق علوی و فاطمی است. با وجود این­که در منزل تقسیم کار صورت می ­گیرد و امیرالمؤمنین علیه السلام مسئول امور بیرون از خانه است و حضرت صدیقۀ طاهره سلام الله علیها امور داخل خانه را به عهده می­ گیرد، اما امیرمؤمنان علی علیه السلام در کارهای خانه نیز به همسر خود کمک می­ کرد، چنان­ که امام صادق علیه السلام می‏ فرماید: «امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه پس از ازدواج، کارهای خود را چنین تقسیم کردند که امیرالمؤمنین علیه السلام هیزم جمع آوری می‏ کرد، آب می‏ آورد و جارو می‏ کرد و حضرت فاطمه سلام الله علیها آسیاب و خمیر درست می‏ کرد و نان می‏ پُخت».

دومین مورد، وارستگی و ساده زیستی است که از نقاط برجستۀ حیات فاطمی محسوب می شود. این ویژگی در زندگی کوتاه حضرت نمودهای زیبایی داشت. بی شک بیان صحنه­ هایی از زندگی ساده و زاهدانۀ دختر گرامی پیامبر صلی الله علیه و آله و اُسوه پذیری از آن حضرت به این معنا نیست که زنان جامعۀ ما، برای پیروی از حضرت فاطمه سلام الله علیها چادر وصله ­دار به سر کنند یا تنها پوست گوسفندی، فرش خانه ­شان باشد؛ آنچه مهم است، درک پیام این رفتارهاست و آن ساده ­زیستی و وارستگی از دنیاست.

امروزه با گسترش وسایل رفاهی و تجملاتی، سطح زندگی افراد تفاوت­های بسیاری با هم دارد و چون استفادۀ یکسان و برخورداری از تمامی امکانات رفاهی برای همه مقدور نیست، زمینۀ بروز ناراحتی­ ها و تعارض در خانواده ­ها می شود. تنها راه پیشگیری از این مسایل هم، ساده زیستی و رضایت به داشته­ هاست. در غیر این صورت موازنۀ دخل و خرج در خانواده به هم می­ خورد و از نظر اقتصادی اعضای آن به زحمت می ­افتند.

* خود مسئله ساده زیستی به معنای عدم گرایش به تجملات و زندگی افراطی به انسان آرامش می دهد.

 علاوه بر این سبب تقرب و نزدیکی به خداوند می شود؛ بسیاری از گرفتاری­ های اجتماعی، نتیجۀ تجمل­گرایی و دوری از ساده­ زیستی است. یک زن مسلمان در پرتو تعالیم قرآن و اهل بیت علیهم السلام همواره ساده­ زیستی را شعار زندگیِ خود می کند و تمام همت خود را برای تربیت فرزندان صالح و حرکت به سوی کمال قرار می­ دهد؛ چرا که دلدادگی به دنیا و مظاهر فریبندۀ آن، مانع رشد و ترقی معنوی و کمال انسانی است. زنی که فقط به دنبال تشریفات، دنیاگرایی و زندگیِ شاهانه و اشرافی و لباس­ های گرانقیمت باشد، نمی­ تواند به اهداف والای زندگیِ پاک معنوی دست یابد و فرزندانی شایسته تربیت کند و آرامش خود را بی جهت از دست می دهد. به همین جهت، حضرت زهرا سلام الله علیها با این­که دختر بزرگْ رهبرِ جهان اسلام بود و می توانست از موقعیت خود بهره ­برداریِ مادّی بکند، امّا چنین کاری انجام نداد و در نهایت زُهد و سادگی زندگی ­کرد و بهترین فرزندان را تربیت کرد.

ضرورت فراهم کردن امکانات رفاهی

ذکر این نکته ضروری است که طبق تعالیم اسلامی و طبق و روایاتمان، انسان به آن میزان که در امکانات مالی رشد می کند، باید برای خانواده اش امکانات رفاهی فراهم کند نه اینکه آنها را در مضیقه قرار دهد. منظورمان عدم گرایش به تجملات رایج جامعه است که حاضرند به هر قیمتی شده و حتی از راه های غیر شرعی به زندگی خود سامان دهند. امام رضا علیه السلام در حدیثی فرمودند «یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَی عِیَالِهِ کَیْلَا یَتَمَنَّوْا مَوْتَهُ؛ بر مردان شایسته است که بر خانواده خود وسعت و گشایش دهد تا آرزوی مرگ او را نکنند». بنابراین اسلام با نگاه متحجرانه نسبت به کسب رزق مخالف است.

اما ویژگی دیگر حضرت فاطمه سلام الله علیها تلاش برای رضایت خدا بود،‌ لذا فردی که اینگونه باشد، بستر خانواده را آباد می کند. ایشان به عنوان یک الگو و نمونۀ یک همسر شایسته و یک همتای بایسته و یک شریک زندگیِ برازنده و یک همراه و همراز آزاده، در راه تقرب به خدا و طلب خشنودی او بود و در این راه از هیچ مهر و ایثاری دریغ نمی کرد. دیگران را بر خود مقدم می­ داشت و با سختی­ های زندگی، دلیرانه روبرو می­ شد  تا گرد و غبار اندوه و رنج زندگی بر دل مصفای همتای زندگی ­اش امیرمؤمنان و فرزندان ارجمندش ننشیند.

مقدم کردن نظر شوهر سیره فاطمه (س) است

نکته بعد اینکه هماهنگیِ زن و شوهر در امور مختلف زندگی سبب می‌شود که زندگی در مسیر صحیح خود حرکت کند و دچار طوفان­ های نزاع و اختلاف نشود و این امر حاصل نمی‌شود مگر زمانی که زن در امور اساسی زندگی از شوهرش تبعیت و اطاعت کند. همچنین حمایت زن و شوهر از یکدیگر در مسائل مهم زندگی، به استحکام بنیان خانواده کمک شایانی می‌کند. حضرت فاطمه سلام الله علیها با کمال ادب واحترام خواستۀ شوهر خود را بر نظر خود مقدم می‌داشت و از وی اطاعت می‌کرد. این امر به اقتدار مردم در منزل کمک می کند. کسانی که آزادی زن را در تمرد، عصیان و خودرأیی او می ­دانند و او را به خروج از قید و بندهای دینی و خانوادگی تشویق می کنند، جهان بینیِ دینی ندارند و تنها سبب همسرگُریزی، دین­ گریزی و اخلاق­ گریزی زنان می­ شوند.

نقش زن در خانواده، آرام بخشی به محیط خانه است

* یک عالم بزرگواری به نکته ظریفی اشاره کرد؛ می فرمود زنان به لحاظ ساختاری که دارند، مظهر رحمت و مهربانی خدا هستند و بیشتر می توانند محبت را در بین اعضای خانواده پمپاژ کنند و بهتر است بگوییم خداوند ذات آنها را اینگونه قرار داده است.

بله؛ کلید آرامش، انضباط، استحکام و صمیمیت خانواده به دست زنان است و به دنبال آن موفقیت و آسودگی خاطر مرد نیز به نوع رفتار و برخورد زن، درون خانه بستگی دارد. بهترین و جامع‌ترین اُسوه در این زمینه، حضرت فاطمه سلام الله علیها است. نقش همسر در خانواده، آرام بخشی به محیط خانه است؛ به همین دلیل، همسر باید عامل آرامش باشد نه مایۀ تشنّج و اضطراب. می­ توان گفت: هدف از ازدواج، تنها ارضای غریزۀ جنسی نیست، بلکه رسیدن به یک آرامش جسمی و روانی است.

بانوی فاطمی پاداش فراوان خدا را با رضایت همسر کسب می کند

زن برای به دست آوردن رضایت و خشنودی خدا لازم نیست نمازهای بسیار یا طولانی بخواند یا روزه ­های مستحبی بگیرد، بلکه پاداش‌های فراوان را می­ تواند با فراهم سازیِ رضایت شوهر به دست آورد؛ چنان ­که رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «خوشا به حال زنی که شوهرش از او راضی باشد». چنان­چه بین زن و مرد اختلاف سلیقه پیش آمد، گذشت زن و جلب نظر شوهر، رابطۀ عاطفی و صمیمانه را زیاد می کند و در ادامه مرد جبران خواهد کرد.

* یکی دیگر از الگوهای رفتاریِ حضرت فاطمه سلام الله علیها، روش برخورد با فرزندان و تربیت دینی آنان است. چگونه می­توان در تربیت فرزند به آن بانوی کریمه تأسی کرد؟

بر­اساس تحقیقات علوم تربیتی، پنچ عاملِ وراثت، محیط، معلم، دوست و نوع تربیت، عواملی هستند که در تربیت صحیحِ فرزندان نقش اساسی دارند. «نوع تربیت»، به عنوان یکی از عواملِ مهم­ در تربیتِ فرزندان، به آن روش‌هایی گفته می­ شود که مادر یا پدر یا هر دو می ­توانند برای رساندن یک ارزش به فرندان به کار گیرند تا آن­ها به صورت صحیح تربیت شوند. برای آشناییِ بیشتر با «نوع تربیتِ» حضرت فاطمه‌ سلام الله علیها، به دو نمونۀ تربیتِ عملی زیر توجه کنید:

نمونۀ اول: مقدم داشتن دیگران بر خود
مقدم داشتن دیگران بر خود، اصلی بسیار ارزشمند و انسانی است که هر کس نمی­ تواند دارندۀ آن باشد. حضرت زهرا سلام الله علیها فرزندانش را با چنین روحیه‌ ای پرورش داده بود؛ آنجا که پس از یک روز گرسنگی، وقت افطار، در به صدا در می­ آید و گرسنۀ بی­سرپرستی درخواست طعام می­ کند، پس از آن­که امیرمؤمنان‌ و حضرت فاطمه‌ سلام الله علیمها طعامشان را که قرص نانی بود تقدیم آن مسکین و فقیر می‌کنند، فرزندان ایشان نیز که پرورش یافتۀ چنین پدر و مادری هستند، دیگران را بر خود مقدم می­ شمارند و قرص نان خود را به فقیر می­ دهند و این عمل تا سه شب تکرار می­ شود در آیات 7 تا 9 سورۀ انسان به این ماجرا اشاره شده است. نتیجۀ این روحیۀ ایثار و از خود گذشتگی، آن می­ شود که فرزندان بزرگوار آن حضرت، تمام هستی خود را برای پیشرفت و تکامل انسانیت فدا می‌ کنند. ما نیز با تأسی به اهل­ بیت علیهم السلام هفته ­ای یک­ مرتبه، از غذای خانۀ خود به فقیری بدهیم و این کار را در مقابل چشمان فرزندانمان انجام دهیم تا آنان نیز یاد بگیرند و در آینده این کار را انجام دهند.

نمونۀ دوم: مقاومت و مبارزه با مشکلات
فرزندان حضرت فاطمه‌ سلام الله علیها، مقاومت و مبارزه با مشکلات را از مادر آموخته بودند. پس از شهادت پیامبر خداصلی الله علیه و آله زمانی که فاطمۀ زهرا سلام الله علیها برای بازپس گرفتنِ حق همسر مظلومش، به احتجاج با خلفا پرداخت و در این راه سختی­ هایِ روحی و جسمیِ فراوانی را به جان خرید؛ کودکان ایشان شاهد این ماجرا بودند. آنان نیز به دلیل موقعیت­ های ویژه و خاص خود، دشمنان و مشکلات زیادی در زندگی خود داشتند، اما هرگز در برابر سختی ­ها و ناکامی ­ها سر تسلیم فرود نیاوردند و تا پای جان به مقاومت پرداختند. می‌ توان گفت بسیاری از این رفتارها در زندگی فرزندان زهرای مرضیه‌ سلام الله علیها، برگرفته از شیوه­ های تربیتی مادر بزرگوارشان بود.

حضرت زینب‌ سلام الله علیها نیز با کرامت و شجاعتی که از مادر فراگرفته بود، بعد از عاشورا پیام شهیدان را زنده نگاه داشت و در مجلس یزیدیان با شکوه و اُبهت به پاسداری از خون شهدا پرداخت. با وجودی که عزادار و مصیبت زده بود، هرگز در جایگاه ضعف قرار نگرفت و در بیان حوادث کربلا فرمود: «مَا رَأَیتُ إلاّ جَمِیلاً؛ جز زیبایی چیزی ندیدم.»

ما نیز باید در دوران تربیت کودک خود (دورۀ هفت تا چهارده سالگی)، سختی و مشکلاتِ زندگی دنیا را یه او یاد بدهیم. امام کاظم علیه السلام در حدیثی درباره شیوۀ تربیتی اهل بیت علیهم السلام می­ فرماید: «شایسته است طفل در کودکی با سختی و مشکلاتِ اجتناب ناپذیرِ زندگی رو به رو شود تا در بزرگسالی بُردبار و صبور باشد». درواقع مواجه شدن با بعضی مشکلات و سختی­ ها در دوران کودکی انسان را فردی صبور، مقاوم و شجاع می ­کند.