این خدمات از غذا و لباس گرفته تا فضای استراحت و خدمات بهداشتی فراهم است. مجموع این خدمات در معاونت خدمات زائرین حرم مطهر فراهم می‌شود که در گفت‌وگو با جانشین این معاونت به بررسی این خدمات می‌پردازیم.

خدمت امانات برای زیارتی آسوده

حسن احمدی فهندری در شروع کلام درباره اهداف ایجاد این معاونت می‌گوید: «هدف کلی ایجاد این معاونت ایجاد فضایی برای زیارت است که آسایش و آرامش زائر در آن فراهم باشد و زائر با دغدغه کمتر به زیارت بپردازد. حوزه فعالیت هم دو بخش است که شامل مدیریت رفاه و مهمانسرا و ارائه خدمات متنوع به زائران است».

احمدی در معرفی خدمات ابتدا سراغ دفاتر امانات می‌رود.آسودگی خاطر زائر از نگهداری مطمئن وسایل و اشیای همراهش، زیارت را دلچسب‌تر می‌کند. به همین منظور دفاتر امانات در تمامی ورودی‌های حرم مطهر رضوی استقرار یافته‌اند تا زائران موقع ورود وسایل اضافی خود را به این دفاتر بسپارند و با خیالی آسوده به زیارت بروند. در زمان خروج هم با ارائه برگه امانت‌داری، وسائل به آن‌ها برگردانده می‌شود.

احمدی فهندری می‌گوید: «۱۲ دفتر امانات وسائل (غیرنقدی) در قسمت شرقی و غربی باب‌ الجواد(ع)، قسمت شرقی و غربی باب ‌الرضا(ع)، قسمت شمالی و جنوبی ورودی نواب، قسمت شرقی و غربی ورودی طبرسی، ورودی طوسی، ورودی صحن غدیر، پارکینگ یک و پارکینگ ۳ ایجاد شده است که به صورت شبانه‌روزی دایر است. چهار دفتر هم در ایام خاص مناسبتی در باغ رضوان، ورودی صحن کوثر، ورودی صحن هدایت و باب ‌الهادی(ع) فعال می‌شود».

احمدی آماری هم از میزان بسته‌های تحویلی در 9 ماه ابتدای سال 1402 ارائه می‌دهد و می‌گوید: «در این مدت بیش از 7 میلیون بسته امانتی تحویل دفاتر شده است. همچنین دفاتر امانات نقدی و اشیای ارزشمند هم عمدتاً داخل صحن‌ها است که مواردی مثل پول نقد، طلا و... را به طور امانت برای زائران نگهداری می‌کند تا آن‌ها با خاطری آسوده‌تر به زیارت بپردازند».

برای امانات نقدی و اشیای ارزشمند هم هشت دفتر ثابت در باب الرضا(ع)، ورودی طوسی، ورودی طبرسی، ورودی شهید نواب، صحن جمهوری اسلامی، صحن انقلاب، صحن آزادی، دارالحجه و یک دفتر در مناسبت‌های خاص در باب‌الجواد(ع) قرار گرفته است.

خدمتی برای گمشده‌ها

با توجه به حجم بالای تشرف به حرم مطهر رضوی، همیشه اشیایی از زائران در اماکن مختلف حرم به جا می‌ماند. برنامه مدیریت رفاه زائران به این ترتیب است که اشیای پیدا شده در سطح حرم مطهر جمع‌آوری شده و به عنوان اشیای پیدا شده دسته‌بندی و ثبت می‌شوند. زائرانی که شیء‌ گمشده‌ای داشته باشند به محل نگهداری اشیای پیدا شده مراجعه می‌کنند و با دادن نشانی در صورت مطابقت، وسیله خود را دریافت می‌کنند. چنانچه امکان رصد و راه ارتباطی نیز باشد به زائر اطلاع داده می‌شود تا برای دریافت امانتی خود مراجعه کند. بیشتر اشیا پس از شناسایی استرداد می‌شود. اشیای باقیمانده باارزش‌تر هم تا 18 ماه نگهداری می‌شوند.

در سال 1402 حدود 136 هزار وسیله و شیء پیدا شده در اماکن متبرکه به صاحبان استرداد شده و حتی در مواردی که زائر از شهر مشهد خارج شده امانتی او به آدرسش پست شده است. 

در خدمت ریش سفیدها و توانیابان

زیارت امام هشتم(ع) شیعیان سن و سختی و دشواری نمی‌شناسد و افراد مسن یا معلول با سختی‌های زیاد خود را به این مکان مطهر می‌رسانند تا زیارت به جا آورند. مدیریت رفاه زائران در حرم مطهر تدابیری اندیشیده تا زیارت را برای این افراد تسهیل کند. حسن احمدی می‌گوید: «خودروهای زائربر در 6 مسیر، بین باب ‌الرضا(ع) و صحن کوثر، بین باب الجواد(ع) و صحن غدیر، دوربرگردان شهید نواب صفوی، دوربرگردان طبرسی، دوربرگردان طوسی و پیاده‌راه آیت‌الله طبسی فعال هستند و 70 خادم به صورت شبانه‌روزی در این مسیرها زائران را جابه‌جا می‌کنند».

علاوه بر این تعداد 2هزار و 400 صندلی چرخدار برای جابه‌جایی زائران مسن و معلول تهیه شده که هزار و 800 صندلی به صورت امانی در اختیار زائران است و حدود 600 صندلی هم در اماکن متبرکه ارائه خدمات می‌کنند.

جانشین معاونت خدمات زائرین حرم مطهر درباره خدمات این بخش می‌گوید: «در باب ‌الرضا(ع)، باب‌ الجواد(ع)، ورودی طوسی، ورودی طبرسی، ورودی شهید نواب صفوی و پارکینگ یک و پارکینگ ۳ دفاتر ارائه صندلی چرخدار امانی تعبیه شده است. همچنین از ابتدای سال تاکنون بیش از 3 میلیون زائر از این صندلی‌های چرخدار استفاده کرده‌اند».

وصل دوباره گمشدگان

وسعت صحن و سرای حضرت و شلوغی همیشگی این بارگاه نورانی سبب شده در برخی موارد مراجعه‌کنندگان همراهان و خانواده خود را گم کنند. با تدابیر خادمان این بارگاه، هر زائری که در حرم مطهر رضوی اطرافیان خود را گم کند به دفتر پیداشدگان منتقل می‌شود و پس از ثبت تصاویر و اطلاعاتش با همکاری خادمان به جمع آشنایان بازگردانده می‌شود. طبق قانون اماکن حرم مطهر اگر کسی برای تحویل فرد پیدا شده مراجعه نکند، شخص به یگان صیانت از حرم منتقل می‌شود و در ادامه فرایند قانونی طی می‌شود.

طبق گفته حسن احمدی ‌فهندری در مدت سپری شده امسال 33 هزار زائر گمشده به جمع دوستان و آشنایان خود بازگردانده شده‌اند. در حال حاضر در بخش پیداشدگان تعداد هشت دفتر ثابت در باب ‌الرضا(ع)، صحن کوثر، ورودی خیابان طبرسی، ورودی طوسی، صحن انقلاب، صحن آزادی، مسجد گوهرشاد، رواق دارالحجه و رواق حضرت زهرا(س) برای خدمت به گمشدگان دایر است. 

خدماتی برای رفاه بیشتر مادر و کودک

با توجه به تنوع حضور زائران از سنین مختلف، فضاهای خدماتی متنوعی هم برای آن‌ها فراهم شده است. خانه خدمات مادر و کودک یکی از این فضاهاست که با توجه به نیاز کودکان و نوزادان تعبیه شده است. در این خانه‌ها فضایی برای شیردهی کودک، تعویض پوشک و شست‌وشو ایجاد شده تا مادران زیارت بدون دغدغه‌ای داشته باشند. در این مجموعه پوشک‌هایی هم در صورت نیاز در اختیار نوزادان قرار می‌گیرد. از ابتدای سال تاکنون 8هزار مادر برای رفع نیاز کودکان خود از این فضا استفاده کرده‌اند.

فراگیر شدن استفاده از تلفن همراه در جامعه و تأمین شارژ آن، مدیران آستان قدس رضوی را بر آن داشته تا جایگاه‌های شارژ تلفن همراه برای زائران برپا کنند. این فضا در راستای رفاه زائران ایجاد شده و در حال حاضر تعداد جایگاه‌ها با احتساب دفاتر امانات اشیای ارزشمند به 12 مکان رسیده است. 

جانشین معاونت خدمات زائرین حرم مطهر می‌گوید: «زائران و مجاوران به تعداد 280 هزار شارژ موبایل در 9 ماه ابتدای سال از این خدمت استفاده کرده‌اند».

نظارت و رسیدگی دائم در فضاهای خدماتی

بهداشت، ضدعفونی و نظارت بر مسائل بهداشتی دیگر حوزه خدمات مدیریت رفاه زائران است. احمدی در این باره توضیح می‌دهد: «در طول شبانه‌روز وضعیت بهداشتی نقاط مختلف حرم از جمله فضای مهمانسراها رصد می‌شود و به منظور اطمینان از سلامت و بهداشت محیط برای زائران مراقبت لازم توسط کارکنان مرتبط صورت می‌پذیرد. همچنین مفروش کردن، جمع‌آوری، شست‌وشو و نظافت فرش‌های صحن‌ها هم توسط نیروهای این معاونت انجام می‌شود».

با وجود اینکه در یکی دو سال اخیر برف چندانی در مشهد نازل نشده است اما این روزها برف‌روب‌ها و فرش‌های پلاستیکی آماده کار شده‌اند، این تجهیزات در زمان نزول برف برای پیشگیری از بروز حادثه برای زائران به کار گرفته می‌شوند و فرش‌های پلاستیکی هم پیش پای زائران پهن می‌شوند.

بسیاری از فضاهای خدماتی حرم مطهر رضوی نیازمند رسیدگی فنی مرتب هستند. این وظیفه به گروه فنی مدیریت رفاه زائر سپرده شده است. طبق گفته احمدی فهندری از خدمات روشنایی، کتیبه‌آرایی و نورآرایی مناسبتی و تنظیم و نگهداری ساعت‌های حرم مطهر تا پشتیبانی تلفن‌خانه، تعمیر و نگهداری وسائل اداری، محصورسازی موقت فضاها و سایه‌بان‌های صحن‌ها توسط این مجموعه انجام می‌گیرد.

همه ما مشهدی‌ها تا حدودی با شرایط دفن فوت‌شدگان در حرم مطهر رضوی آشنایی داریم، کاری که در مدیریت رفاه زائران انجام می‌گیرد. حسن احمدی فهندری در این باره می‌گوید: «برای دفن اموات در اماکن حرم مطهر، اقدام‌های مختلفی انجام می‌شود از جمله حفر قبر، نصب سنگ، تعویض سنگ، نظافت و... توسط همکاران ما انجام می‌شود تا این فضا سر و سامان مرتبی داشته باشد».

3 پارکینگ زیرسطحی در اختیار زائر

پیدا کردن جای پارک خودرو برای یک زیارت آسوده، در فضای متراکم شهری اطراف حرم مطهر رضوی کار سختی است اما آستان قدس رضوی با توجه به پیش‌بینی نشدن زیرساخت مناسب شهری و برای رفاه زائران این کمبود را با ساخت چهار پارکینگ بزرگ زیرسطحی برطرف کرده است. حسن احمدی در این خصوص توضیح می‌دهد: «در فضای پارکینگ‌های 1 تا 4 حرم مطهر 2هزار و 500 جای پارک خودرو پیش‌بینی شده است. از این میان پارکینگ2 با ظرفیت 500 خودرو در اختیار کارکنان و خدام است و سه پارکینگ دیگر پذیرای زائران و مجاوران هستند که از ابتدای سال تاکنون حدود 3 میلیون خودرو از این ظرفیت استفاده کرده‌اند».

خدمتی برای زیباسازی

بزرگداشت مناسبت‌های مختلف در طول سال اعم از ملی و مذهبی از انتظارات زائران این بارگاه ملکوتی است که خادمان حرم مطهر در بخشی از حوزه خدمات زائرین  حرم مطهر به فراخور مناسبت اقدام به گل‌آرایی، تزئینات محیطی، سیاه‌پوشی، کتیبه‌آرایی، نصب ریسه و آذین‌بندی در صحن‌های مختلف حرم مطهر می‌کنند. درصد زیادی از گل‌های استفاده شده توسط خیران، ناذران و ارادتمندان این بارگاه منور اهدا می‌شود. اوج فعالیت‌های ذکر شده در عید نوروز، دهه کرامت و دهه آخر صفر است.

خدمات تنظیف و ضدعفونی

حضور چشمگیر زائران در حرم مطهر رضوی توجه جدی به نظافت مرتب و در لحظه محیط حرم مطهر را می‌طلبد. این مهم نیز با جمع‌آوری بی‌درنگ غبارهای مشاهده شده در صحن‌ها و رواق‌ها، شست‌وشوی دو بار در روز حدود 136 هزار مترمربع صحن‌ها و شست‌وشو و ضدعفونی مرتب حدود هزار و 400 حفره سرویس بهداشتی در قالب 12 مجموعه سرویس‌های بهداشتی انجام می‌پذیرد.