بلندمرتبه‌ترین فرزند ابوعبدالله(ع)، موسی بن جعفر(ع) بود. کسی که فقیه‌ترین، گرامی‌ترین، بخشنده‌ترین، عابدترین، پارساترین و داناترین مردم زمانه خویش بود. از آنجا که شیوه زیست، کلام و عمل اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، بهترین و برترین‌هاست و ائمه(ع) طبق فرمایش رهبر معظم انقلاب، همانند انسانی 250، ساله نوری واحد هستند، همزمان با بیست و پنجم رجب، سالروز شهادت جانگداز باب‌الحوائج امام موسی کاظم(ع)  با آیت‌الله عباس کعبی، نماینده مجلس خبرگان رهبری به گفت‌وگو پرداخته و برخی از فضائل اخلاقی آن حضرت را از زبان ایشان شنیدیم. نکاتی اخلاقی و تربیتی ارزشمند، مبتنی بر مکارم اخلاقی که برای زمانه ما درس بزرگی است.

باب الحوائج الی‌الله

آیت‌الله کعبی با بیان اینکه شیوه زیستی که اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در عمل و کلام خود به مردم آموختند، بهترین و برترین‌هاست، می‌گوید: اخلاق در گرو عقل، فطرت و شریعت الهی است و امامانی که از سوی خداوند، پاک خلق شده‌اند و آیه تطهیر نیز در شأن آن بزرگواران نازل شده، جامع تمام فضائل اخلاقی هستند. امام موسی کاظم(ع) شیوه‌ای اخلاقی را در ارتباط با مردم و حاکمیت و دیگران بنیان گذاشت که می‌تواند اخلاق سیاسی، اجتماعی، فردی، مدیریتی و دیگر ابعاد را به‌خوبی سامان داده و موجب رشد فرد و جامعه شود.

ایشان در ادامه با بیان گوشه‌ای از فضائل اخلاقی امام کاظم(ع) بیان می‌کند: حضرت(ع) دارای القاب و کنیه‌های متعددی است که معروف‌ترین آن‌ها باب‌الحوائج بودن ایشان است. البته در روایتی از امام صادق(ع) داریم «برآمدن حاجت‌ها به دست خداست و پس از خدا، بندگان هستند که نیازمندی‌ها به دستشان برآورده می‌شود». بر همین اساس تمام پیامبران و ائمه(ع) که برای برآورده شدن خواسته‌های دنیوی، اخروی و مادی و معنوی انسان‌ها نقش دارند و می‌توان به آن‌ها پناه برد، باب‌الحوائج هستند. به همین دلیل امام حسین(ع)، حضرت ابوالفضل العباس(ع)، حضرت علی‌اصغر(ع) و دیگر شهدای کربلا را نیز به همین لقب می‌خوانند. اما در منابع کهن، این اصطلاح برای موسی بن جعفر، امام کاظم(ع) مورد استفاده قرار گرفته است. محال بود مسکین، مستمند و یا نیازمندی به ایشان مراجعه کرده و خواسته خود را به حضرت بگوید و امام موسی کاظم(ع) بابت رفع گرفتاری او اقدامی نکند. او باب‌الحوائج الی الله بود و از طرف خدا مشکلات مردم را حل می‌کرد.

سبک زندگی و سیره اخلاقی امام موسی کاظم(ع)

عضو هیئت‌رئیسه مجلس خبرگان رهبری در بیان سبک زندگی اجتماعی امام هفتم شیعیان یادآور می‌شود: فارغ از اینکه هر انسانی باید با خدا، خود و جهان و طبیعت ارتباط داشته باشد، ارتباط انسان‌ها با اجتماع از ضروریات زندگی اجتماعی است که در سطح زندگی اجتماعی و در سطح کوچک‌تر ارتباط با خانواده را شکل و جهت می‌دهد. برای شکل‌دهی به رفتار، گفتار، سبک زندگی در اجتماع و در خانواده نسبت به همسر، فرزندان، پدر و مادر و... نیاز به الگوهایی کامل مانند پیامبر گرامی اسلام(ص) و سایر ائمه(ع) داریم. یکی از بهترین نمونه‌ها در سیره فردی و اجتماعی، امام موسی کاظم(ع) است.

آیت‌الله کعبی با بیان برخی از نمونه‌های والا در سیره امام کاظم(ع) اشاره می‌کند: آمده است آن حضرت(ع) کوشاترین فرد در زمینه صله ارحام با خانواده و دیگر بستگان بود. او در دامان پدری همچون امام صادق(ع) پرورش داده شده بود و با شیوه‌های درست تربیت فرزند به‌خوبی آشنا بود. امام کاظم(ع) نسبت به رعایت حقوق خانواده اعم از همسر و فرزندان و خویشاوندان نسبی و سببی حساسیت خاصی داشت. سیره خانوادگی امام کاظم(ع) راهنمای خوبی برای ما دراین باره است که باید از آن پند بگیریم و بیاموزیم.

سیره تربیتی امام موسی کاظم(ع)

ایشان در تشریح سیره تربیتی امام کاظم(ع) عنوان می‌کند: اسلام نگاهی عمیق و ریشه‌ای به تربیت دارد و به همین دلیل بیان می‌کند زمینه‌های تربیت باید پیش از تولد فراهم شود. بر همین اساس هدف از ازدواج، یافتن شریک زندگی و پیوندی ساده میان زن و مرد نیست، بلکه مرد باید مادری شایسته و زن، پدری لایق برای فرزندان آینده خود برگزیند. امام کاظم(ع) در روایتی بیان کرده مادران شایسته‌ای برای فرزندان آینده‌تان برگزینید. آن حضرت ویژگی‌هایی را نیز برای انتخاب همسر بیان فرموده که رعایت آن‌ها شرط موفقیت در زندگی آینده است. یکی از آن موارد، صالح بودن است. امام کاظم(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند که رسول خدا(ص) فرمود: «خداوند فایده‌ای بهتر از همسر صالحه به انسان نداده تا وقتی او را می‌بیند خوشحال شود و هر گاه شوهر خارج از منزل است خود و مال شوهر را حفظ کند».

آیت الله کعبی در ادامه تصریح می‌کند: در بیان هفتمین پیشوای شیعیان عالم، هم‌کفو و هم‌شأن بودن والدین در تربیت اولاد نقش بسزایی دارد. چنانچه والدین از نظر سطح سواد، فرهنگ، مسائل اخلاقی و اعتقادی به هم نزدیک نباشند دچار تضاد و ناهماهنگی در تربیت شده و تربیت مطلوبی انجام نمی‌شود. امام کاظم(ع) در حدیثی می‌فرماید: «با همسرانی که همسطح و کفو شما باشند ازدواج کنید». آن حضرت توصیه‌های بسیاری به عفاف و پاکدامنی همسر نیز داشته‌ و در روایتی از رسول خدا(ص) نقل می‌کند: «با زنان فلان طایفه ازدواج کنید زیرا آن‌ها باعفت هستند و زنان آنان نیز با عفت‌اند و با زنان فلان طایفه ازدواج نکنید زیرا آنان با عفت نیستند و زنانشان نیز با عفت نخواهند بود». امام کاظم(ع) توصیه‌های فراوانی برای احترام گذاشتن به همسر دارد. این احترام متقابل درسی مستقیم برای فرزندان نیز است.

امامی که کاظم و زاهر و باب‌الحوائج است

نماینده مردم خوزستان در مجلس خبرگان رهبری به اختصار به برخی از رهنمودهای تربیتی امام کاظم(ع) نیز در زمینه فرزندان اشاره کرده و یادآور می‌شود: امام موسی کاظم(ع) در مورد فرزندان و تربیت آنان توصیه‌هایی دارد. ایشان فرموده است: «هنگامی که به فرزندانتان وعده دادید، وفا کنید. همانا کودکان چنان می‌پندارند که شما به آن‌ها روزی می‌دهید. خداوند متعال به خاطر هیچ چیزی به اندازه زنان و کودکان خشمگین نمی‌شود». انتخاب نام نیکو از حقوق فرزند بر والدین و نشانه احترام و اهمیت آن‌ها به آینده فرزند است. موسی بن بکر از امام کاظم(ع) نقل می‌کند: نخستین کار نیک پدر برای فرزند این است نام نیکو برایش انتخاب کند. در حدیث دیگری آن حضرت برخی از اسامی نیکو را ذکر می‌کند. سلیمان جعفری می‌گوید از حضرت کاظم(ع) شنیدم که فرمود: خانه‌ای که یکی از اسم‌های محمد، احمد، علی، حسن، حسین، جعفر، طالب و فاطمه در آن باشد فقر در آن داخل نمی‌شود. سیره عملی امام کاظم(ع) گواه صادقی بر اهمیت نام نیکو برای فرزندان است.

آیت‌الله کعبی با تأکید بر اینکه سیره اجتماعی و رفتاری امام موسی کاظم(ع) الگویی ارزشمند برای ما در تمام دوران‌هاست، می‌گوید: امام کاظم(ع) عابدترین، سخاوتمندترین و کریم‌النفس‌ترین در میان مردم عصر خویش بود. آن حضرت اهل عبادت، راز و نیاز و معنویت بود و در زمان امامت ایشان هیچ فردی در زمینه بخشش به او نمی‌رسید. این امام بزرگوار در اوج فضائل انسانی قرار داشت به‌گونه‌ای که حتی دانشمندان اهل سنت نیز به آن اذعان داشتند و یکی از آنان می‌گوید: «امام موسی کاظم (ع) وارث علوم پدر خود و دارای فضل و کمال او بود و از آنجایی که در برخورد با مردم گذشت و بردباری داشت به وی لقب کاظم را داده‌اند». امام(ع) با تمام مردم رفتاری کریمانه داشت و خشم خود را فرومی‌خورد. حتی در برابر دشمنان و ناآگاهان نیز خویشتن‌داری می‌کرد و به همین دلیل به «کاظم» معروف شده بود. لقب دیگر ایشان «زاهر» به معنای نورانی است، چرا که چهره‌ای بسیار نورانی و درخشان داشت و علاوه بر زیبایی ظاهری، اخلاق نیکو و کرامت بی‌نظیرش هم دلیل دیگری برای انتخاب لقب زاهر بود.