دعوای جدیدی بین اردوغان و مخالفین او در گرفته که توجه بسیاری از صاحب نظران و تحلیلگران این کشور را به خود جلب کرده است.

همچنان که می توان پیش بینی کرد، این بار هم این اردوغان است که دعوا را شروع کرده است. او نشان داده که به عنوان سیاستمداری با بیش از 30 سال تجربه، می خواهد اهل کنش باشد و نه واکنش. چرا که به زعم خود، در این صورت می تواند ابتکار عمل را در دست بگیرد و کاری کند که مدیریتِ بازی و جدل سیاسی، در دست خود او باشد و نه در اختیار احزاب مخالف.

رجب طیب اردوغان در مقام رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب محافظه کار و اسلامگرای آکپارتی یا عدالت و توسعه، در یکی از سخنرانی های اخیر خود، به شکلی به جریان سیاسی لاییک ترکیه تاخت که نظیر آن، حتی نزد رهبران جریانات تند سلفی این کشور، سابقه نداشته است.

تحلیلگران ترکیه معتقدند، جنگ جدیدی که اردوغان با جریان سکولار ترکیه به راه انداخته، نشانه ای دیگر از عملگرا بودن اوست و انگیزه حزبی و انتخاباتی مهمی در این دعوا نهفته است.

چرا اردوغان دعوا به راه انداخت؟

در روزهای آغازین بهاری که سپری کردیم، اردوغان در کمپین های انتخاباتی خود، وعده می داد که در کوتاه مدت، دلار آمریکا در سومین دوران ریاست جمهوری او، از 20 لیره پایین تر خواهد آمد. اما حالا 8 ماه از آغاز دوره دوم مسئولیت اردوغان سپری شده و دلار در ترکیه در مرز چند قوروشی رقم بی سابقه 31 لیره است.

با این حال، اردوغان فضای انتخابات را امنیتی سازی کرد و در همان روزها گفت: «اگر این مخالفین وابسته به قدرت برسند، بقای کشور در خطر خواهد افتاد. آیا دغدغه ما باید بالا پایین رفتن قیمت پیاز باشد یا امنیت کشور؟»

اردوغان حالا و در شرایط بحرانی اقتصاد و در مقطع حساسی که تنها دو ماه و نیم به انتخابات باقی مانده، باز هم به دنبال شگردهای تبلیغاتی است و کاری می کند که حتی مخالفین، حرفی از اقتصاد نزنند و عملاً در دام دعواهای او بیفتند.

او قبلاً احزاب مخالف خود را، خائن، مزدور، دشمن، همدست تجزیه طلب ها، همدست تروریست ها، وابسته به قدرت های خارجی و ضعیف و بی اراده می خواند. اما حالا داستان تازه ای طرح کرده و از این صفت، پرده برداری کرده است: «دشمنان دین».

علی سیرمن از تحلیلگران روزنامه جمهوریت، درباره دعوای جدید و اتهام اردوغان علیه مخالفین نوشته است: «در روزهایی که درگیری‌های اسرائیل و حماس، توجه جهان را به سوی خود جلب کرده، حزب عدالت و توسعه از این وضعیت سوء استفاده کرده و تحت لوای حمایت از فلسطین، یک دعوای داخلی به راه انداخته است. اردوغان وانمود می کند که مخالفت با اسراییل، در گروی مخالفت با لاییک های داخل ترکیه است! حزب تحت رهبری اردوغان، وانمود می کند که تنها راه حمایت از فلسطین، قدرت گرفتن نظام سیاسی برآمده از شریعت در همه کشورها است. البته قرائت اردوغان و حزب او از حکمرانی اسلامی، چیزی در مایه های همان خلافت عثمانی است! آیا فکر می کنید اردوغان و حزب او، واقعاً به منظور حمایت از غزه و اسلام دست به چنین کاری می زنند؟ البته که خیر. آنها خواهان حذف جمهوری دموکراتیک سکولار و ایجاد حکمرانی باب دل خودشان هستند. گویی زمان درگیری ضد سکولارها و مخالفین آنها فرا رسیده است! اما مساله اینجاست که سکولارهای ترکیه به دنبال دعوا نیستند. بلکه جریانی که محیط را برای درگیری اجتناب ناپذیر جلوه می دهد، حزب حاکم است. این همان حزبی است که در کشورهای دیگر نیز به دنبال به قدرت رساندن اخوانی ها بود، اما به نتیجه نرسید. گویی حزب عدالت و توسعه می‌ خواهد بازی ناتمام اخوان را تکمیل کند».

علی سیرمن در ادامه به خوی عملگرایانه و ابن الوقت بودن اردوغان اشاره کرده و چنین می نویسد: «طیب اردوغان از سویی ادعا می کند که در حال حاضر در آستانه تبدیل شدن به یکی از سنگرهای اصلی اسلام سیاسی است. اما از دیگر سو، در حال آماده شدن برای دیدار با عبدالفتاح سیسی است! یعنی یکی از ویرانگران الگوی اسلام میانه روی اخوانی در مصر! غافل از این که یک بازی بزرگ در جریان است. ماهیت این بازی چنین است: آمریکا به دنبال دولت مطیعی می گشت که با رادیکالیزه شدن فضای مصر، به راحتی سربرآورد. در مورد ترکیه نیز چنین است که حزب عدالت و توسعه اعتماد خود به غربی ها را از دست داده، اما در عین حال، تا جایی اجازه مانور و بازی دارد که استادان بازی برای او طراحی کرده اند. مثلاً یکی از وظایف آنکارا این است که برای کشورهایی مانند سوئد و فنلاند دردسر ایجاد نکند. این یک خط سیاسی سرشار از تناقض است که از سویی ادعای شریعت دارد و از دیگر سو، کاملاً خود را با دستورات و خواسته های امپیریالیسم منطبق کرده است!»

از مخالفت با روحانیون تا همراهی با آنها

برخی از روزنامه نگاران سرشناس ترکیه عادت دارند تا فرازهای مهم سخنرانی های اردوغان را با ذکر تاریخ و منبع، نزد خود آرشیو کنند تا در مواقع لازم، تناقض مواضع او را آشکار کنند.

یکی از این تحلیلگران، طاها آک یول است که علاقه خاصی به روزنامه نگاری پژوهشی و مباحث تاریخی دارد. او قبلاً در روزنامه حریت و در شبکه تلویزیونی سی.ان.ان ترک، مداوماً با اردوغان مصاحبه می کرد و با او رابطه خوبی داشت.

اما آک یول نیز مانند ده ها روزنامه نگار محافظه کار دیگر، مدتهاست از قطار یاران او پیاده شده و حالا علیه رئیس جمهور و حزب حاکم قلم می زند.

آک یول که از نظر فکری به رویکردهای سیاسی گل، داود اوغلو و باباجان نزدیک است، درباره اهمیت حمله جدید اردوغان به مخالفین نوشته است: «رئیس جمهور هنگام سخنرانی در مراسم فارغ التحصیلی مقامات مذهبی آکادمی دینی، سخنانی بر زبان راند که بی سابقه بود. او به طور آشکارا از مفهوم شریعت دفاع کرد و خصومت با شریعت را به عنوان خصومت با خود دین قلمداد کرد».

ذکر این نکته ضروری است که بر اساس قانون اساسی ترکیه، لاییک بودن و کمالیست بودن جمهوری ترکیه، از اصول لایتغیر هستند و معنی دقیق مفهوم شریعت در ادبیات سیاسی ترکیه، حمله به منظور براندازی نظام جمهوری تلقی می شود و دفاع از شریعت، به این معنی است که باید همه قوانین کیفری، مدنی و سبک زندگی، بر اساس تعالیم اسلام، طراحی شوند. این در حالی است که لاییک های ترکیه زیر چنین باری نمی روند و این رویکرد را دشمنی با جمهوری ترکیه می دانند.

آک یول می گوید: «اردوغان با احیای دوقطبی دینی – سکولار، می خواهد رای جمع کند و مشکلات اقتصادی و حقوقی کشور را از ذهن مردم پاک کند. او احتمالاً امیدوار بود که رهبر جدید حزب جمهوری خلق، به شدت از سکولاریسم دفاع کند، اما اوزل چنین نکرد و در دام سخنان اردوغان نیفتاد و قبل از او کلیچدار اوغلو نیز وارد چنین جدل های عقیمی نشده بود».

آک یول در ادامه می نویسد: «اردوغان سیاستمداری است که برای جمع کردن رای، با سود بانکی مبارزه کرده و آن را دشمنی با خدا می داند. اما در سخنرانی دیگر، اعلام می کند که گرفتن سود از سوی بانک، بخشی از واقعیت های زندگی در دنیا مدرن است. یادمان نرود، اردوغان بود که در تاریخ جمهوری ترکیه کار مهمی انجام داد و از عمل زنا، جرم زدایی کرد.

قبل از آن که اردوغان به قدرت برسد، زنا در هر حالی جرم تلقی می شد. اما به خواست اردوغان، قانون تغییر کرد و خود او، چنین اقدامی را به عنوان به روز رسانی اسلام قلمداد کرده و در یکی از سخنرانی هایش در 8 مارس 2018 گفت: برخی روحانی نماها، در مورد زنان اظهارات فقهی تند و بسیار متفاوتی دارند که مطلقاً در دین ما جایی ندارد. نمی دانم! آنها یا در این قرن زندگی نمی کنند، یا در دنیایی بسیار متفاوت سیر می کنند.  ضعیف تر از آن هستند که بدانند اسلام، نیاز دارد که به روز رسانی  شود. احکام اسلام به روز شده است. شما امروز نمی توانید اسلام را با احکام 14 یا 15 قرن پیش اجرا کنید».

آک یول می نویسد: «البته عبارت اردوغان کاملاً غلط بود. ما در اسلام چیزی به نام اجتهاد داریم و نه به روز کردن! اردوغان باید بداند. وظیفه سیاست تعریف دین نیست، بلکه ایجاد فضایی آکادمیک است که بتوان این موضوعات را عمیقاً و آزادانه بررسی کرد. سیاست نباید در مسائلی که نیاز به تحقیق عمیق دارند دخالت کند. حتی در تاریخ نیز خلفا در دین دخالتی نکردند و آن را به شیخ الاسلام واگذار کردند».

در پایان باید گفت، مرور مواضع اردوغان درباره اسلام، جنبش های اسلامی، احزاب داخل ترکیه، چند و چون برقراری رابطه با شرق و غرب، سازش یا عدم سازش با مخالفین و نیز کلید زدن پروژه گسترده عادی سازی روابط منطقه ای به ویژه رابطه با رژیم صهیونیستی، موید این واقعیت است که او و حزب عدالت و توسعه، مروج و حامی نوعی عملگرا از سیاست هستند که اهداف داخلی و خارجی آن در خدمت قدرت حزب است و ربط مستقیمی به باورها و ارزش ها ندارد.