انتخابات سراسری پاکستان روز پنجشنبه و در شرایط امنیتی بسیار دشوار برگزار شد. اگر چه تا این زمان با اعلام قطعی نتایج فاصله زیادی داریم، اما گویا همین نتایج و برآوردهای اولیه نیز چنان دور از انتظار بوده اند که بلافاصله اثرات خود را بر روی بازارهای مالی و بورس پاکستان نشان داده است. طبق اعلام کمیسیون انتخابات (تا لحظه تنظیم گزارش) کاندیداهای مستقل متحد عمران خان و نامزدان حزب تحریک انصاف با کسب ۵۱ کرسی پیشتاز انتخابات‌اند. مسلم‌لیگ متعلق به نواز شریف با کسب ۳۹ کرسی در جایگاه دوم و حزب مردم به رهبری بلاول بوتو زرداری، با کسب ۳۳ کرسی در جایگاه سوم قرار گرفته‌اند.

ناکامی ارتش در تقابل با خان

نتایج اولیه انتخابات سراسری پاکستان حکایت از آن دارد که با وجود اقدامات همه جانبه ارتش برعلیه عمران خان و حزبش، حامیان سیاسی نخست وزیر پیشین و حزب تحریک انصاف توانسته اند در قالب نمایندگان مستقل، به موفقیت چشمگیر و درخور توجهی دست پیدا کنند. در رابطه با دلایل این موفقیت می توان به چند نکته مهم اشاره کرد؛                      

1)برخورداری عمران و حزبش از حمایت جوانان؛ پاکستان یکی از جوانترین کشورهای دنیا به لحاظ میانگین سنی است. حزب تحریک انصاف عمران خان برخلاف احزاب سنتی مردم و مسلم لیگ، در سال های اخیر در جذب جوانان بسیار موفق عمل کرده است.

2)شائبه تمایل ارتش به نواز شریف؛ بازگشت نواز شریف به پاکستان و بخشودگی و رفع اتهام جرایم فساد وی از سوی مقامات قضایی و در کنار آن دلایلی دیگری همچون ملاقات های متعدد شریف با مقامات آمریکایی و غربی باعث شد تا مردم با آراء غافلگیر کننده خود به نوعی در برابر شائبه تمایل ارتش و غربی ها به نواز شریف واکنش منفی نشان دهند.

3)عملکرد بسیار خوب عمران خان و حزبش در ایام انتخابات؛ در حالیکه ارتش و سیستم قضایی دستور انحلال حزب را صادر کرده و امکان تبلیغات رسمی از این حزب سلب شده بود، استفاده آنها از پتانسیل هایی مهمی چون اینترنت و فضای مجازی برای تبلیغات و جذب مردم بسیار قابل ملاحظه بود.

گزینه های ارتش در برابر نتایج انتخاباتی

در شرایط فعلی به نظر می رسد ارتش برای ادامه مسیر مواجهه با عمران خان و تحریک انصاف چند گزینه را پیش رو دارد؛                                                              

1)تقابل قضایی با نامزدهای پیروز در انتخابات؛ تعداد زیادی از اعضای تحریک انصاف در شرایطی در انتخابات مشارکت کرده اند که در بازداشت به سر برده، تحت تعقیب قرار داشته و زندگی پنهانی را در پیش گرفته اند. پیروزی آنها در انتخابات نیز نه تنها مصونیتی ایجاد نمی کند، بلکه صدور هر گونه حکم قضایی و محکومیت می تواند امکان حضور آنها در مجلس را سلب کند.

2)تهدید و یا تطمیع مستقل ها توسط ارتش و احزاب سیاسی؛ در سایه ممنوعیت فعالیت سیاسی حزب تحریک انصاف، بیشتر افرادی که به عنوان مستقل های طرفدار عمران خان وارد مجلس شده اند، شخصیت های سیاسی ناشناخته و درجه دو و سه هستند که ممکن است حتی صرفا از نام حزب تحریک برای رسیدن به مجلس استفاده کرده باشند. در این موقعیت زمینه تهدید و تطمیع برخی از آنها توسط جناح های رقیب و ارتش کاملا مساعد خواهد بود.

3)تشکیل دولت ائتلافی بر ضد عمران خان؛ در صورت عدم کسب آراء قابل قبول از سوی احزاب برجسته و حفظ موقعیت ممتاز جناح مستقل، ممکن است با توصیه ارتش دولت ائتلاف جدیدی مانند کابینه ائتلافی "جنبش دموکراتیک پاکستان"(2018)، با مشارکت احزاب متنوع و گوناگون تشکیل شود. در این صورت شاهد دولتی بسیار شکننده و ناپایدار خواهیم بود.

4)مصالحه ارتش و عمران خان؛ اگر چه کمی دور از ذهن به نظر می رسد اما ناممکن نیست؛ بویژه این که عمران خان پیش از برگزاری انتخابات از پیشنهاد ارتش به وی برای سکوت سه ساله و در عین حال آمادگی خود برای مذاکره دوباره با ارتش سخن گفته بود.

آینده سیاسی پاکستان

حداقل در میان نظامیان پاکستان این انتظار وجود داشت که با برگزاری انتخابات سراسری، شرایط به سمت بازگشت ثبات و آرامش سیاسی حرکت کند، اما نتایج مقدماتی اخیرنشان می دهد که تا تحقق این امر فاصله زیادی داریم. تقابل با عمران خان و حزبش برای ارتش بهای سنگینی به همراه داشت و موفقیت احتمالی نخست وزیر پیشین و حامیانش می تواند خدشه جبران ناپذیری بر وجهه عمومی و مردمی ارتش وارد کند، ضمن اینکه تداوم تقابل، آن هم بعد از انتخابات سراسری می تواند به آشوب و ناآرامی گسترده تری منجر گردد. در عین حال با توجه به نتایج اولیه، دولت منتج از این انتخابات، دولتی ائتلافی، شکننده و بسیار ضعیف خواهد بود. در نهایت این ارتش است که همچنان حاکمیت اصلی را در اختیار داشته و سکان امور عمده ایی همچون سیاست خارجی و اقتصاد را بر عهده خواهد گرفت؛مسئله ایی که پاکستان را به کشوری با نقاب دموکراسی ،البته در زیر سلطه واقعی نظامیان تبدیل خواهد کرد. 

خبرنگار: میراحمدرضا مشرف