یکی از مناجات‌های پرارزش و دارای مضامین عالی ائمه(ع) که به خواندن و فکر کردن در مفاهیم آن توصیه بسیار شده، مناجات شعبانیه است. مناجاتی که به گفته عالم بزرگوار، مرحوم سید بن طاووس در کتاب اقبال،  امیرمؤمنان علی(ع) و فرزندانش -علیهم آلاف التحیة و السلام- در ماه شعبان می‌خواندند و بر آن مداومت داشتند.

در روزهای آغازین ماه شعبان، ماه پیامبر عظیم‌الشأن(ص) و ماه دعا و مناجات با استاد اصغر طاهرزاده، استاد فلسفه و عرفان اسلامی و پژوهشگر علوم قرآن به گفت‌وگو پرداخته و از این ماه و ادعیه وارد شده در آن سخنانی ارزشمند شنیدیم. به گفته او بالاترین سطح عرفان اسلامی و توحیدی‌ترین نحوه مناجات، در مناجات شعبانیه بیان شده است.

شعبان، ماه رسول خدا(ص)

استاد طاهرزاده در بیان عظمت ماه شعبان می‌گوید: در روایتی از رسول خدا(ص) داریم «إِنِّی رَسُولُ اللهِ إِلَیْکُمْ أَلَا إِنَّ شَعْبَانَ شَهْرِی فَرَحِمَ اللهُ مَنْ أَعَانَنِی عَلَی شَهْرِی»؛ من فرستاده خدا به سوی شما هستم، بدانید شعبان ماه من است، خدا رحمت کند کسی را که مرا در این ماه همراهی و مدد کند. بر اساس این حدیث درمی‌یابیم انسان در این ماه آمادگی برای ارتباط با حقایق معنوی را پیدا می‌کند، به‌گونه‌ای که رسالت رسول خدا(ص) را درک می‌کند و از این طریق به رسول خدا(ص) یاری می‌رساند. حضرت علی(ع) نیز به اهمیت روزه‌داری در این ماه اشاره کرده و فرموده: «از آن وقت که سخن رسول خدا(ص) را که فرمود شعبان ماه من است شنیدم، تاکنون روزه آن ماه از من فوت نشده و إن‌شاءالله تا آخر عمر هم فوت نخواهد شد». امام صادق(ع) نیز فرموده است: «به خدا سوگند روزه پشت سر هم دو ماه شعبان و رمضان توبه و توجه خدا است به بنده». در این ماه بستر تعالی انسان‌ها فراهم و موانع سلوک رفع می‌شود.

او به بخشی از مناجات شعبانیه اشاره کرده و توضیح می‌دهد: می‌خوانیم «إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الاِنْقِطَاعِ إِلَیْکَ وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا إِلَیْکَ‏ حَتَّی تَخْرِقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ» یعنی ای خدا، مرا انقطاع کامل به‌سوی خود عطا فرما و روشن ساز دیده‏های دل ما را به نوری که به آن تو را مشاهده کند، تا آنکه دیده بصیرت ما حجاب‌های نور را دریده و به نور عظمت واصل شود. در این ماه موانع سلوک انسانی رفع می‌شود، چه این موانع آسمانی باشند مثل اعمال نیکی که منجر به عُجب و غرور می‌شوند و چه موانع زمینی مثل حب دنیا و سایر حرص‌های زمینی. ماه شعبان بستر خلاصی از تمام این موانع است.

مناجات شعبانیه سراسر اسرار عالی عرفانی

این استاد فلسفه و عرفان اسلامی یادآور می‌شود: ثواب و برکاتی که برای ایام این ماه ذکر شده برای تغییر زندگی عادی و عمل به سیره رسول خدا(ص) است و به همین دلیل ایشان در ثواب نخستین روزه این ماه فرموده است که من در قیامت شفیع او می‌شوم و راه سیر به سوی خدا را برای او می‌گشایم. امام سجاد(ع) هم برای ارتباط و حفظ پیوند با رسول خدا(ص)، در تمام روزهای ماه شعبان و نیز در نیمه شب ماه شعبان، صلوات شعبانیه را می‌خواند تا این رابطه حفظ شود. در این صلوات به شئون و مقامات مختلف اهل‌بیت(ع) صلوات ‌می‌فرستیم و هر یک از این مقامات، راهی به سوی خداست. هر شأنی از امام، بابی به سوی معرفت الله و توحید است. امام، اخلاص و تسلیم و رضای محض است و اگر انسان به امام برسد گویی به خدا رسیده است.

استاد طاهرزاده در توضیح تفاوت میان مناجات و دعا می‌گوید: محتوای مناجات و دعا یکسان است، اما علت اینکه عنوان مناجات روی آن گذاشته شده این است که در مناجات، سرّ انسان یعنی لایه باطنی و وجودی در حریم مکالمه با حق حضور پیدا می‌کند اما در دعا قلب سخن می‌گوید. در مناجات‌ها حال خاصی بر انسان عارض می‌شود، زیرا نجوا از اعماق وجودی انسان سرچشمه می‌گیرد. معمولاً زبان ما گویا نیست، زیرا کدوراتی در این عالم است و معاصی و غفلت‌هایی بر ما عارض می‌شود اما در محضر معصوم(ع) که قرار می گیریم گفتار درمانی صورت می‌گیرد و زبان ما باز می‌شود و عمق وجودی انسان که مدت‌هاست لب به سخن نگشوده، در محضر معصوم متکلم می‌شود. مناجات شعبانیه هم خارج از این قانون و مستثنا از آن نیست و زبان سرّ انسان با وساطت نه فقط امیرالمؤمنین(ع) بلکه همه حضرات معصومین(ع) گویا می‌شود. مناجات شعبانیه مناجاتی است که ابتدا از امیرالمؤمنین(ع) ذکر شد ولی همه حضرات معصومین هم این مناجات را داشته‌اند، اما در مورد سایر مناجات‌ها چنین امتیازی وجود ندارد، بنابراین مرتبه تامه‌ای از مناجات و اسرار عالی عرفانی در آن ذکر شده است.

شعبان، فرصت آماده شدن برای حضور در ضیافت الهی

این پژوهشگر علوم دینی با تأکید بر اینکه مناجات شعبانیه فرازهای ناب عرفانی و عمیق توحیدی دارد، ادامه می‌دهد: مناجات شعبانیه از مناجات‌های جلیل‌القدر ائمه(ع) با مضامین عالی است که هر وقت انسان حضور قلب داشته باشد، خواندن آن مناسب است. ‏امام خمینی(ره) درباره جایگاه و عظمت این مناجات فرموده ماه شعبان، ماه مهیا شدن برای «ضیافة الله» است. «من ندیده‌ام در ادعیه، دعایی را که گفته شده باشد همه امام‌ها این دعا را می‌خواندند. در دعای شعبانیه این هست؛ اما من یادم نیست که در یک دعای دیگری دیده باشم همه ائمه(ع) این را می‌خواندند. این مناجات شعبانیه برای این است که شما را، همه را مهیا کند برای «ضیافة الله». در این مناجات بدون هیچ حجابی با معبود صحبت می‌کنیم».

استاد طاهرزاده در پایان در پاسخ به این پرسش که چه کنیم تا از برکات این ماه بیشتر بهره‌مند شویم، می‌گوید: بهترین و اثرگذارترین کار، دعا و مناجات با رب‌الارباب است. علاوه بر آن به صدقه و استغفار نیز بسیار توصیه شده است. امام صادق(ع) در جواب کسی که پرسیده بود چه عملی در ماه شعبان برتر است، فرموده «صدقه و استغفار». در این ماه که ماه نزدیکی به خدا و فرصتی برای آماده شدن به ضیافت الهی است، زمینه ارتباط به‌شدت فراهم است. برای استفاده بیشتر از این ماه پربرکت مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب شریف مفاتیح‌الجنان اعمالی آورده است.