حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی کلباسی؛ استاد مهدویت حوزه علمیه قم، 25 بهمن ماه در همایش «مهدویت و انقلاب اسلامی؛ مشارکت و مقاومت» که از سوی دفتر قم سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد با بیان اینکه مقاومت یعنی تلاش برای تغییر وضع موجود و راضی نبودن به این وضع و ایستادگی برای رسیدن به نقطه مطلوب است، گفت: مهدویت هم تعریف مشخصی دارد یعنی مجموعه معارف، عقاید و مطالبی که پیرامون وجود مقدس حضرت مهدی(عج) به عنوان پدیده بزرگ فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی وجود دارد و در طول تاریخ اسلام هم وجود داشته و تاثیر خاص خود را گذاشته است.

کلباسی با بیان اینکه امروز «مقاومت» اصطلاحی سیاسی است که متاثر از اندیشه انقلاب اسلامی ایجاد شده و انقلاب اسلامی، بنیانگذار آن در دوره معاصر بوده است، اظهار کرد: انقلاب و مقاومت به منزله والد و ولد محسوب می‌شوند و از یکدیگر تجزیه‌ناپذیر هستند؛ البته مقاومت از منظر تاریخی در عالم اسلام، معنای فراخ‌تری دارد و باید گفت تفکر شیعی به معنای عام خود و نه معنای خاص در طول تاریخ اسلام، تفکر مقاومتی است یعنی دائما درگیر در صحنه سیاسی اجتماعی برای ایجاد تغییرات در مسیر حق است. بنابراین تفکر مقاومت دو نوع است یعنی عام و خاص؛ مقاومت عام مخصوص طول دوران تاریخ شیعه است و در معنای خاص مخصوص انقلاب اسلامی است. انقلاب مسیری را ترسیم کرده است که از آن به مقاومت یاد می‌شود.

استاد مهدویت حوزه علمیه با تاکید بر تحلیل پدیدارشناسانه بحث خود، اضافه کرد: هر فکری مراحلی را طی می‌کند تا به یک جریان تبدیل شود یعنی حرکتی از حرکات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و اقتصادی وجود ندارد که یک تفکری پشتوانه آن نباشد؛ فقط مسائلی مانند ضربان قلب و حرکت چشم و ... غیرارادی است. این فکر با استقرار خودش کم‌کم تبدیل به یکسری باورها می‌شود؛ باورها هم تبدیل به رفتار شده و رفتار هم نمادهای مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ... را ایجاد می‌کند و این نمادها باعث ایجاد تحول می‌شوند.

وی با بیان اینکه مهدویت یکسری مؤلفه‌های فکری دارد، گفت: یکسری از این مؤلفه‌ها در ذات مهدویت وجود دارند؛ اول آرمان‌خواهی است یعنی وقتی سخن از مهدویت و موعود و منجی به میان می‌آید بر روی پدیده آرمان‌خواهانه دست گذاشته‌ایم لذا اگر از فردی که سوادی هم ندارد در مورد امام سؤال شود خواهد گفت چه زمانی خواهد آمد که آرمان‌ها محقق شود.

استاد حوزه گفت: مورد دوم نگاه به آینده است یعنی وقتی سخن از حضرت مهدی(عج) و نیمه شعبان و... پیش آید بلافاصله بحث نگاه به آینده مطرح می‌شود و این عجیب است یعنی رگ اصلی که در مهدویت کار می‌کند همین نگاه به آینده است؛ البته ما نیازمند گذشته هستیم و ارتباط سازمانی بین گذشته و آینده وجود دارد ولی نگاه به آینده از مؤلفه‌های ذاتی مهدویت است.

ظلم‌ستیزی از شاخصه‌های مهم مهدویت است

کلباسی با بیان اینکه یکی دیگر از مؤلفه‌ها و مارک و نشانه برجسته مهدویت، مبارزه با ظلم و ظلم‌ستیزی است، اظهار کرد: آنچه مهدویت را به پیش می‌برد همین مؤلفه عدالت‌خواهی و مبارزه با ظلم است؛ مؤلفه دیگر هم عدالت‌خواهی است که با ظلم‌ستیزی عجین است و مؤلفه دیگر هم تحلیل و رصد مداوم و سنجش وضع موجود با وضع مطلوب و آرمانی است. الان وقتی بحث مهدویت برای مردم مطرح شود بلافاصله مقایسه می‌کنند و می‌گویند وضع امروز چقدر با دولت مهدوی سازگاری دارد و آیا به آن نزدیک است؟

وی با بیان اینکه رابطه عاطفی با امام حی از نکات برجسته در عقیده شیعه در باب مهدویت است، اظهار کرد: این مسئله از امتیازات شیعه است که امام را حی می‌داند و امام حی، یکسری آثاری از خود بروز می‌دهد. باور به زنده‌بودن امام، رابطه زنده و پویا میان امام و پیرو او ایجاد می‌کند یعنی همه چیز زنده و برپاست و این وضع متفاوتی را برای مردم و جامعه ایجاد می‌کند.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه برخی از این مؤلفه‌ها مختص عقیده شیعه است ولی انحصاری هم نیست، گفت: در ادیان و مذاهب دیگر بر کلیت موعود باور دارند ولی این تفکر مهدوی، در طول تاریخ، انقلاب‌آفرین و مقاومت‌آفرین بوده و هست؛ در قرن اول اسلام و در عصر اموی که از سیاه‌ترین دوران‌های تاریخ اسلام است تنها عاملی که موجب مقاومت و نهایتا دگرگونی در جامعه اسلامی می‌شود مسئله مهدویت است.

تاثیر اندیشه مهدویت در سقوط بنی امیه

وی ادامه داد: بعد از واقعه کربلا آنچه باعث حرکت اجتماعی شد و ستون فقرات آل ابوسفیان را شکست متاثر از مهدویت بود که نمونه آن قیام مختار و توابین و ... است. البته نحوه و تاثیر و شکل این قیام‌ها و اینکه ابن حنفیه چه نگاهی به مهدویت داشت چیز دیگری است ولی در اصل این موضوع که این تحرکات سیاسی متاثر از اندیشه مهدویت است تردیدی وجود ندارد. بنابراین مهدویت موضوع مقاومت‌آفرینی بود که طومار بنی امیه را در هم پیچید و بنی عباس هم به هوش بودند تا از این مسئله در راستای منافع خود بهره ببرند لذا شاهد بروز و ظهور مهدی‌های دروغین در درون خاندان عباسی هستیم.

کلباسی با بیان اینکه کار دولت فاطمی مقاومت در برابر دولت عباسی بود که بنیانگذاری آن عبیدالله مهدی فاطمی است، گفت: به تعبیر دیگر این دولت با ادعای مهدویت اقدام به این کار کرد. از قرن سوم تا قرن ششم فاطمیون، دولت مقتدری تشکیل دادند که الازهر از آثار آنان است و جالب اینکه در بین آن‌ها عمدتا اسامی مهدوی مانند القائم و المستنصر و ... رایج بوده است.

وی افزود: دولت موحدین هم دو قرن در اندلس حاکم بودند و تحت عنوان مهدویت حکومت کردند. اینها در طول تاریخ منشا حرکت و مقاومت در برابر حکومت‌ها و یا ایجاد جریانات و تشکیل حکومت‌های دیگر بوده‌اند. در قرن نهم، دولت صفویه حاکم شد و بدون شک از منظر همه مورخان، اساس دولت صفویه براساس مهدویت بوده است.

استاد مهدویت حوزه علمیه اظهار کرد: بنابراین مهدویت تغییرات بزرگی را در عالم اسلام ایجاد کرد و قیامت مشروطه که تحت زعامت علما بود و قیام تنباکو هم اینطور و انقلاب اسلامی و مقاومت انقلاب ریشه در مهدویت و نیابت امام عصر(عج) دارد. قبل از انقلاب وقتی مبارزان و شهدا دفن می‌شدند شعار مردم این بود که برای دفن شهدا، مهدی بیا مهدی بیا.