به گزارش قدس خراسان، به دنبال دریافت مستنداتی درباره صدور مجوز حفاری برای انشعاب گاز در منطقه کهن نیشابور و احتمال آسیب فراوان به میراث فرهنگی به دلیل حفاری‌های مربوط به اجرای انشعاب گاز، تحریریه قدس خراسان اقدام به انتشار گزارش «تیغ حفاری بر گلوی میراث فرهنگی» در ۱۷ بهمن ماه کرد.

در آن گزارش هادی شریفان، مدیر پایگاه میراث فرهنگی نیشابور و امضاکننده مجوز صادره در گفت‌وگو با خبرنگار ما عنوان کرد: «با پیگیری دو ساله برای حل موضوعات مردم در عرصه و حریم منطقه کهن، جلسه‌ای در تهران در دفتر مدیر کل میراث طبیعی و معنوی کشور با حضور معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی در پایان سال ۱۴۰۱  برگزار و قرار شد به ساخت‌وسازهای پیش از ابلاغ ضابطه (عرصه و حریم) در سال ۹۲ انشعاب داده شود و این مطلب صورتجلسه و به پایگاه میراث فرهنگی نیشابور ابلاغ شد».

در همین گزارش سیاوش صابری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و عضو پیوسته شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی گفت: «نیشابور به راحتی ظرفیت ثبت شدن در فهرست میراث جهانی را دارد و کافی است گروهی پرونده دقیقی برای ثبت جهانی شدن آن تهیه کنند تا این درخواست در میراث جهانی یونسکو ثبت شود. این ظرفیت عظیم در خراسان مورد غفلت قرار گرفته و باید گفت برای هر اقدامی در محدوده عرصه ثبتی، قانون حاکم است و باید رعایت شود».

پیگیری این موضوعات و حضور معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی در جلسه عنوان شده سبب شد برای پاسخ‌گویی به پرسش‌ها به سراغ وی برویم.

احسان زهره‌وندی درباره مجوز صادر شده برای حفاری و ایجاد انشعاب در عرصه شهر کهن نیشابور گفت: حریم شهر نیشابور یک حریم وسیع است که مسائلی را برای مردم ایجاد می‌کرد. درخواستی از تهران داشتیم و جلسه‌ای آنجا  برگزار شد تا مسائل مردم در حریم تعدیل شود.

وی با اشاره به موضوعات مطرح شده در این جلسه تصریح کرد: به عنوان مثال در حریم قدیم، گسترش نیشابور به سمت شمال ممنوع بود در صورتی که شهر کهن نیشابور در جنوب قرار دارد. به همین دلیل ما این محدودیت را تعدیل کردیم. قسمتی به عنوان حریم منظری بینالود مطرح شده بود که با نقشه به صورت اصولی مشخص کردیم تا مردم بتوانند کارهای کشاورزی، باغداری و گلخانه را به راحتی انجام دهند. باید تأکید کرد موضوع جلسه برگزار شده در تهران اصلاً واگذاری انشعاب گاز نبود؛ بلکه موضوع گسترش خود شهر نیشابور و بررسی محدودیت‌های حریم منظری بود که به سمت تعدیل محدودیت‌ها رفتیم.

هیچ مجوزی برای حفاری داده نشده است 

معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی ادامه داد: در حوزه گازرسانی در بولوار عرفان نیشابور و در عرصه تاریخی، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان هیچ مجوزی نداده و به محض اینکه متوجه این تصمیم شدیم، طی مکاتباتی با پایگاه فرهنگی نیشابور این کار را متوقف کردیم.

زهره‌وندی در تشریح اقدام پایگاه فرهنگی نیشابور در دادن مجوز برای حفاری انشعاب گاز گفت: در آن جلسه‌ قرار شد زیرساخت‌هایی به بناهای ضروری که در گذشته ایجاد شده بودند، در صورتی که درخواست داشته باشند، داده شود. بناهای ضروری از نظر ما بناهایی مثل بیمارستان و آتش‌نشانی است که در شرایط بحران می‌توانند کمک‌کننده باشند و این اقدام برای خانه‌ها و ساخت و سازهای دیگر در این منطقه نبوده و برداشت پایگاه از این مسئله و دادن مجوز انشعاب اشتباه بوده که به سرعت اصلاح شد.

وی ادامه داد: باید تأکید کرد برای چنین تصمیم‌هایی در سطح شهرستان‌ها، اداره‌های زیرمجموعه میراث فرهنگی موظف هستند این موارد را در شورای فنی میراث فرهنگی استان مطرح و مجوز لازم را دریافت کنند که متأسفانه در این مورد این اتفاق نیفتاد. در مورد گازکشی هیچ مجوزی از میراث فرهنگی استان صادر نشده و بلافاصله جلو هر اقدامی گرفته شد و هرگونه استناد به آن جلسه برای گازکشی اشتباه بوده؛ چون در هیچ جای جلسه و صورتجلسه مسئله گازکشی مطرح نشده است.

به گفته معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی هر مکاتبه‌ای در شهرستان‌ها و پایگاه‌ها به سایر ارگان‌ها و سازمان‌ها در خارج از این اداره کل، نیازمند امضای مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی است و بدون امضای مدیر کل اعتبار ندارد.

وجود محدودیت در ثبت آثار جهانی 

زهره‌وندی در پاسخ به این پرسش که چرا در مورد ثبت جهانی نیشابور اقدامی نشده است، عنوان کرد: ثبت جهانی شرایط ویژه خودش را دارد و باید پرونده‌ای آماده شود. تعداد پرونده‌هایی که هر سال برای ثبت جهانی از کشور ما ارسال می‌شود، تنها دو اثر است. بنابراین باید پرونده اثری ارسال شود که شرایط را به طور کامل داشته باشد تا این فرصت از دست نرود. بنابراین برای ثبت جهانی نیشابور ابتدا باید زیرساخت‌های لازم را ایجاد و با توجه به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های این شهر برای ثبت آن در یونسکو اقدام کنیم.

وی افزود: در برنامه میراث فرهنگی اقدام برای ثبت نیشابور در فهرست میراث جهانی را داریم و باید اشاره کرد در خراسان رضوی آثاری مانند آسبادهای نشتیفان، مساجد و مدارس خراسان و شهر تاریخی توس وجود دارد و باید دید کدام یک از این آثار می‌تواند به شرایط و استانداردهای ثبت جهانی برسد و اگر این اتفاق نیفتد، فرصت‌سوزی خواهد شد. 

نبود انسجام برای ثبت نیشابور به عنوان اثر جهانی 

معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی به الزام رعایت ضوابط برای ثبت جهانی تأکید کرد و گفت: باید مداخلات در عرصه و حریم خیلی کم باشد در صورتی که در نیشابور اتفاق‌های عجیبی مانند ماجرای باغ امین‌الاسلامی زیاد می‌افتد. نمی‌توان هم سراغ ثبت جهانی رفت و هم ضوابط را رعایت نکرد. در نیشابور برنامه و پایگاه فرهنگی و زیرساخت‌های اداری وجود دارد و طرح ویژه پوشش عرصه تاریخی در حال آماده‌سازی است؛ اما باید شهرداری، جهاد کشاورزی، راه و شهرسازی و سایر ارگان‌ها در کنار میراث فرهنگی به عنوان متولی پای کار بیایند تا این هدف مهم محقق شود.

وی ادامه داد: درست است که سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی متولی حفظ آثار است؛ اما میراث فرهنگی به همه تعلق دارد و نباید نسبت به آن بی‌مسئولیت بود. درباره ساخت و سازهایی که در نیشابور به صورت غیرمجاز انجام می‌شود، میراث فرهنگی گزارش و اخطار می‌دهد؛ اما باید پرسید چطور روی زمین با کاربری زراعی و کشاورزی قطعه‌بندی انجام می‌شود و جهاد کشاورزی در یک شهرستان از آن اطلاع ندارد و یا چطور ممکن است ساخت و ساز غیرمجاز انجام شود؛ اما شهرداری به آن اخطار ندهد و یا حکم قلع بنا نگیرد؟ 

زهره‌وندی خاطرنشان کرد: حفظ میراث فرهنگی یک مسئولیت اجتماعی و فرهنگی است و  اگر بخواهیم ثبت جهانی اتفاق بیفتد، باید همه دست به دست هم بدهیم. اداره کل میراث فرهنگی توان خودش را دارد و از قانون استفاده می‌کند. برای ثبت جهانی نیشابور باید همه افرادی که در این شهر مسئولیت دارند، پای کار بیایند تا این امر مهم محقق شود.

نام و برند شهر نیشابور با فرهنگ گذشته خود گره خورده و اقتصاد این شهر وابسته به همین اعتبار است. با وجود کم‌آبی چندین ساله و کاهش منابع آبی برای کشاورزی و صنایع فولادی که در منطقه مستقر هستند، وجود میراث فرهنگی و گردشگری می‌تواند راه‌حل برون‌رفت از رکود و کسب درآمد برای مردم این شهرستان و حتی استان و کشور در سال‌های آینده باشد به این شرط که برنامه‌ریزی‌ها براساس نگاه به این ظرفیت شکل بگیرد و همه دستگاه‌های اجرایی خود را حافظ بخشی از میراث فرهنگی کشور در نیشابور بدانند.

در پایان و بار دیگر پاسخ معاون میراث فرهنگی استان درباره یک پرسش جدی از مسئولان جهاد کشاورزی، شهرداری، راه و شهرسازی و مسئولان شهرستان نیشابور مطرح می‌شود؛ چرا با وجود اختیارات قانونی جلو ساخت و سازهای غیرمجاز در عرصه و حریم شهر کهن نیشابور گرفته نشده است؟ امیدواریم پاسخ‌هایی قانع‌کننده درباره این پرسش از سوی مسئولان شهرستان نیشابور دریافت کنیم.

خبرنگار: طاهره فجر داودلی