در عصر حاضر و با تبیین حق رأی و حق تعیین سرنوشت، یکی از مهمترین نمودهای زندگی سیاسی در جهان در قامت انتخابات جلوه گر می‌شود؛ نگاهی اجمالی به ادبیات رایج درباره مشارکت سیاسی حاکی از آن است که شرکت در انتخابات مهمترین تبلور مشارکت سیاسی در کشورهای مختلف است به طوری که امروزه فعالیت‌های انتخاباتی به بخش جدایی ناپذیر از زندگی سیاسی مردم، احزاب و فعالان سیاسی بدل شده است.

انتخاب دستکم 500 هزار نماینده در کشور فرانسه، انتخاب بیش از 400 هزار نفر در کشور آمریکا و برگزیدن بیش از 150 هزار نفر نماینده در انتخابات مختلف همچون ریاست جمهوری، خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی در کشورمان نشان دهنده این است که به هیچ وجه نمی‌توان انتخابات را به عنوان واقعیت مهمی که جوامع مختلف با آن مواجه هستند، نادیده گرفت و درواقع حق تعیین سرنوشت از راه مشارکت در انتخابات به عنوان یک مطالبه مهم در جوامع انسانی تبدیل شده است و در بسیاری از نظام‌های سیاسی با ساختارهای متفاوت به اجرا درآمده است.

2024 سال انتخابات در جهان

سال جاری اما هم از جهت تعدد و هم از نظر میزان اهمیت انتخابات‌هایی که قرار است در نقاط مختلف جهان برگزار شود به عنوان یک سال انتخاباتی در نظر گرفته شده است تا جایی که مجله تایم 2024 را سال انتخابات در تاریخ بشر نامیده است. بر اساس گزارش مجله تایم، در سطح جهانی، تعداد کسانی که می‌توانند پای صندوق‌های رای حاضر شوند بیش از هر زمان دیگری است چراکه دستکم 64 کشور (به اضافه اتحادیه اروپا)، که مجموعاً جمعیتی که حدود 49 درصد از مردم جهان را تشکیل می‌دهند، قرار است انتخابات ملی برگزار کنند؛ انتخاباتی که شاید برخی از آنها برای بسیاری دیگر در سایر کشورها نیز طی سال‌های آینده تأثیرگذار باشد.

کاهش جهانی میزان مشارکت در انتخابات

علی رغم تمام مزیت‌هایی که درباره انتخابات به عنوان یکی از شروط اساسی دموکراسی و مردم سالاری و یکی از نمادهای منعکس کننده اراده مردم در اداره حکومت عنوان شده است اما بررسی‌ها حاکی از آن است که با سپری شدن زمان و به دلایل مختلف، میزان افرادی که برای انتخاب پای صندوق‌های رای حاضر می‌شوند در حال کاهش است؛ این پدیده‌ای مشهود و قابل لمس در انتخابات بسیاری از کشورها از جمله کشورهای غربی است .این در حالی است که بررسی آمار و ارقام مرتبط با انتخابات‌های مختلف در ایران حاکی از آن است که متوسط مشارکت‌های مردمی در انتخابات در ایران کاهش نیافته است.

بررسی‌های روزنامه گاردین درباره میزان اقبال مردمی در انتخابات کشورهای مختلف، نشان دهنده کاهش آشکار مشارکت مردمی بوده و مقایسه آماری حاکی از آن است که حضور مردمی طی سال‌های اخیر به نسبت سالهای پیش کمتر شده است؛ مسئله‌ای که در برخی کشورها مقامات حکومتی را بر آن داشته تا سیستم رای دهی اجباری را به دلیل کاهش محسوس مشارکت در انتخابات جایگیزین انتخابات آزاد و اختیاری کنند؛ با این حال حتی در این کشورها هم که ساختار انتخاباتی بر پایه رای دادن اجباری استوار شده و مشارکت نکردن در انتخابات می‌تواند برای افراد جرایم مختلفی از جمله زندان، جریمه نقدی و محرومیت از برخی خدمات اجتماعی را به دنبال داشته باشد میزان مشارکت به شکل محسوسی کاهش یافته است.

مدعیان دموکراسی و کاهش شدید مشارکت

نگاهی به میزان مشارکت در انتخابات برخی کشورهای غربی از جمله ایالات متحده، انگلیس و فرانسه یک واقعیت دیگر را هم نشان می‌دهد؛ اینکه درصد مشارکت مردمی در انتخابات پارلمانی در قیاس با انتخابات ریاست جمهوری بسیار پایین تر است.

به عنوان نمونه تازه ترین انتخابات پارلمانی در کشور فرانسه در سال ۲۰۲۲ در دور اول و دوم به ترتیب مشارکتی ۴۷.۵ و ۴۶.۲ درصدی را به ثبت رسانده است یعنی حتی در یک بازه مشخص انتخاباتی میزان مشارکت مردم در دور دوم نسبت به دور نخست ۱.۲ درصد کاهش یافته است. درواقع طبق آمارها ۶۶.۷ درصد مردم در این انتخابات که مهمترین انتخابات بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری در فرانسه است مشارکت نداشتند.

انتخابات در ایالات متحده نیز وضعیتی مشابه دارد و نرخ مشارکت در انتخابات میان دوره‌ای کنگره در آمریکا هرگز از عدد ۵۰ درصد فراتر نرفته است و نرخ میزان مشارکت در انتخابات کنگره همیشه به مراتب کمتر از انتخابات ریاست جمهوری بوده است. میزان مشارکت در انتخابات کنگره طی دوره‌های اخیر به ترتیب  40.1 درصد در سال ۲۰۰۶، 41 درصد در سال ۲۰۱۰، 36.7 در سال ۲۰۱۴، و 49.6 در سال ۲۰۱۸  بوده است.

انتخابات پارلمانی در انگلیس که رقم مشارکت مردمی 83.61 درصدی را در سال ۱۹۵۰ به عنوان بالاترین نرخ مشارکت مردمی به ثبت رسانده دیگر هرگز چنین اتفاقی را تجربه نکرده است و کاهش چشمگیر مشارکت مردمی آنقدر محسوس بوده که مقامات سیاسی این کشور را به فکر جایگزینی نظام رای دهی اجباری  و وضع جرایم برای عدم مشارکت در انتخابات انداخته است. انتخابات پارلمانی سال ۱۹۷۵ در پرتغال با مشارکت ۹۱.۷۳ درصدی مردم همراه بود اما این رقم در انتخابات سال ۲۰۱۹ به زیر ۵۰ درصد و رقم ۴۸.۵۷ درصد افتاد. در بسیاری از کشورهای اروپایی همچون جمهوری چک، دانمارک، سوئد و سوئیس هم مشارکت ها پایین بوده به طوری که در سوئیس سال ۲۰۱۹ به ۴۵.۱۲ درصد کاهش یافته است. در حوزه کشورهای آسییی نیز بر اساس اعلام وزارت امور داخلی و ارتباطات ژاپن میزان مشارکت در انتخابات مجلس مشاوران (مجلس اعیان) در سال گذشته 48.8 درصد بود. این رقم کاهش محسوسی نسبت به میزان مشارکت در سال 2019 را نشان می‌دهد که 54.7 درصد بوده است. مشارکت در انتخابات پارلمانی در سال 2021 در سه کشور مصر، اردن و جمهوری آذربایجان نیز به ترتیب 29، 29.9 و 46.84 را ثبت کرده است.

انتخابات اجباری و اعمال مجازات برای رای ندادن

کاهش مشارکت‌های مردمی در انتخابات صرفا محدود به آمریکا و اروپا نمانده است؛ افت چشمگیر میزان مشارکت مردمی در پدیده انتخابات در برخی کشورها کار را به آنجا رسانده که در حال حاضر ۲۲ کشور قانون رای دهی اجباری را به تصویب رسانده‌اند و حتی در برخی از این کشورها مثل اروگوئه، سنگاپور، استرالیا، برزیل، آرژانتین، یونان، بلژیک، بولیوی، لوکزامبورگ، کره شمالی و پرو، رای دهی اجباری تا آن حدی جدی گرفته شده است که در صورت شرکت نکردن افراد در انتخابات، مجازات‌هایی را همچون بستن حساب بانکی، محرومیت از گرفتن گواهینامه و گذرنامه، زندان و جرایم نقدی و .. برای آنها در نظر می‌گیرند.

حتی ترکیه، در انتخابات ریاست جمهوری و مجلس سال گذشته برای آن دسته از کسانی که بدون عذر موجه در انتخابات شرکت نکرده بودند جریمه نقدی معادل 300 لیر ترکیه و محرومیت از برخی خدمات اجتماعی از جمله ممانعت از شرکت در انتخابات‌های بعدی در نظر گرفته بود.

انتخابات 10 اسفند یکی از مهمترین انتخابات‌های 2024

البته با توجه به نمونه‌هایی که از ساختار رای دهی اجباری ذکر شد به نظر می‌رسد تکیه صرف به آمار شرکت کنندگان هم معیار و ملاک درستی برای درک صحیح از میزان مشارکت که نماد مشروعیت هر نظامی به شمار می‌آید نباشد، چرا که با کمی دقت می‌بینیم میزان مشارکت در کشورهایی که مجازات سنگین‌تری برای عدم حضور در انتخابات در نظر گرفته‌اند، به ناچار عدد بالاتری را نشان می‌دهد؛ در حالی که این قیاس زمانی ارزشمند خواهد بود و نشانگر محبوبیت و مقبولیت برای نظام محسوب می‌شود که بطور آزادانه صورت گرفته باشد.

تایم در گزارش خود با اشاره به مهمترین انتخابات‌های سال 2024 از انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری ایران که قرار است در 1 مارس(11 اسفند) برگزار شود به عنوان یکی از مهمترین انتخابات‌های سال جدید میلادی یاد کرده است.

طبق گزارش تایم در سیستم انتخاباتی ایران که به صورت انتخابی و بدون اجبار برگزار می‌شود بیشترین مشارکت در مجلس خبرگان در دوره نخست سال 1361 با ۷۷.۳۸ و کمترین آن در دوره دوم سال 1369 با ۳۷.۰۹ درصد و بیشترین درصد مشارکت مردمی در انتخابات مجلس به 71.1 دردصد در مجلس پنجم و کمترین مشارکت نیز به انتخابات مجلس یازدهم با ۴۲.۵۷ درصد اختصاص دارد.