چک به عنوان یکی از ابزار های پرداخت در معاملات و داد و ستد اشخاص، همواره با معضل پرداخت نشدن و برگشت خوردن رو به روست. عدم پرداخت چک علاوه بر از بین بردن اعتماد در فضای کسب و کار، ممکن است سبب ورود صدمات و خسارت های مالی و اجتماعی فراوانی به کسبه و فعالان اقتصادی گردد. متاسفانه اغلب کسانی که از چک استفاده می کنند  از مقررات آن آگاهی نداشته و همین امر باعث شده است عدم پرداخت چک و پیامد های آن به صورت یک امر بدیهی جلوه پیدا کند. صدور چک پرداخت نشدنی، یکی از جرایم شایعی است که مقررات کیفری مربوط به آن، بارها دچار تغییر و اصلاح شده است.

تعریف صدور چک پرداخت نشدنی

صدور چک پرداخت نشدنی از یک سو دارای وصف حقوقی و از سوی دیگر دارای وصف جزایی می باشد. قانون بیان می کند منظور از صدور چک پرداخت نشدنی صدور چک به گونه ای است که بانک به یکی از علل قانونی از پرداخت وجه آن خودداری می کند. به عبارت بهتر این جرم زمانی صورت می گیرد که شخص با آگاهی از مسدود بودن حساب خود یا موارد مانند آن، اقدام یه صدور چک می کند.

افراد دارای حق شکایت کیفری نسبت به جرم صدور چک پرداخت نشدنی

ماده ۱۱ قانون صدور چک در این خصوص بیان میکند: جرائم مذکور در این قانون بدون شکایت دارنده چک قابل تعقیب نیست و در صورتیکه دارنده چک تا شش ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه نکند یا ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شکایت ننماید، دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت.

نکته قابل توجه این است که دارنده چک طبق این ماده، شخصی است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه داده است و برای تشخیص این موضوع، بانک ها مکلف اند به محض مراجعه دارنده چک، هویت کامل او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید نماید. بنابر این کسی که چک، پس از برگشت از بانک به وی منتقل گردیده، حق شکایت کیفری را نخواهد داشت مگر آنکه انتقال صورت گرفته قهری باشد.

در صورتی که دارنده چک بخواهد چک را به وسیله شخص دیگری به نمایندگی از طرف خود وصول کند و حق شکایت کیفری او در صورت بی محل بودن چک محفوظ باشد، باید هویت و نشانی خود را با تصریح نمایندگی شخص مذکور در ظهر چک قید نماید و در این صورت بانک اعلامیه مذکور در ماده ۳ و ۴ را به نام صاحب چک صادر میکند و حق شکایت کیفری او محفوظ خواهد بود.

چک هایی که فاقد وصف کیفری هستند

-چک بدون تاریخ: یعنی چکی که تاریخ نداشته و درج و انتخاب تاریخ در آن به دارنده سپرده شده باشد. این موضوع دارنده چک را از حق مطالبه محروم نمی کند، اما طرح شکایت کیفری در این خصوص وجود ندارد و موضوع صرفا جنبه حقوقی دارد. البته اثبات اینکه چک بدون تاریخ است بر عهده صادر کننده چک می باشد. زیرا اصل بر صدور چک با تاریخ است.

-چک سفید امضا: چکی که تنها امضا صادر کننده چک را دارد و باقی مندرجات آن سفید بوده و تنظیم آن به دارنده واگذار شده است.

-چک مشروط: چکی که پرداخت آن، منوط به تحقق شرطی در آینده است.

-چک تضمین: چکی که بابت ضمانت صادر شده و کلمه تضمین در آن نوشته شده باشد.

-رعایت مهلت ۶ ماهه طرح شکایت : در صورتیکه که دارنده چک بلا محل تا ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شکایتی نکند، دیگر نمی تواند شکایت کیفری نماید.

فائزه مجردیان-خبرنگار تحریریه جوان قدس