نشست «تبیین ضرورت آگاهی مربیان دینی با روانشناسی تبلیغ و لزوم کاربست آن» با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌احمد پناهی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، امروز ۱۹ اسفند در محل پژوهشگاه برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

این بحث یک بحث بسیار بااهمیتی است و در حوزه‌های مختلفی کاربرد دارد. قبل از اینکه بحث را آغاز کنم یک حدیث نورانی نقل می‌کنم از حضرت امیرالمومنین که مربوط به همین بحث است. حضرت فرمودند: «بپرهیزید از سخن گفتن و سخنوری درباره آنچه راه و روشش را نمی‌دانید زیرا سخن تو نشانگر خرد تو است؛ یعنی وقت خطیب حرفی می‌زند مخاطب به کنه دانش او پی می‌برد و اگر متوجه شود انسان عالمی است پذیرش خواهد داشت و طبیعتا تاثیرگذاری خود را دارد.

من مقدمه‌ای عرض می‌کنم و بعد وارد بحث می‌شوم. یکی از مهمترین و شاید اصلی‌ترین اهداف بعثت انبیا تعلیم و تربیت و پرورش آحاد جامعه و رساندن تعالیم آسمانی به افراد جامعه بوده است. روحانیون در کسوت روحانیت مهمترین هدف و رسالتشان همان رسالت انبیا است، یعنی همان رسالتی که انبیا انجام می‌دادند روحانیون در کسوت روحانیت ایفا می‌کنند. از سوی دیگر رشد و تعالی یک جامعه بدون برخورداری از دانش و اندیشه‌های سالم که یا اندیشه‌های وحیانی هستند یا اندیشه‌هایی که بشر از طریق تعقل به آن رسیده است، امکان ندارد.

عمیق‌ترین لایه شکل‌گیری فرهنگ اسلامی این است که بتوانیم در اندیشه و فکر افراد جامعه تحول ایجاد کنیم. اگر اندیشه مردم اصلاح شود گرایش هم اصلاح می‌شود، وقتی گرایش اصلاح شود کنش‌های رفتاری هم اصلاح می‌شود. در همه این مراحل یک مربی دینی مهمترین و اساسی‌ترین نقش‌ها را ایفا می‌کند یعنی مبلغ دینی که به عنوان وارث انبیا فعالیت می‌کند تلاش می‌کند فکر افراد را اصلاح کند، گرایش افراد را جهت دهد تا یک شخصیت سالم شکل بگیرد.

اقتضای تحقق‌بخشی به این رسالتی که رسالت انبیا است، این است که مبلغان با اهداف فوق الذکر یعنی روش انتقال معارف دینی آشنا شوند، با رهکارهای انتقال پیام دینی به مخاطب آشنا شوند، با چالش‌های این عرصه آشنا شوند و ویژگی‌های مخاطب را بشناسند چون یک زمان مخاطب ما کودک است که اقتضائاتی دارد، یک زمان مخاطب ما جوان است، یک زمان تفاوت‌های جنسیتی مطرح است.

سهم بالای دانش روانشناسی در توفیق تبلیغ دینی

هدف این کرسی علمی همین است که ما ضرورت آشنایی مربیان با دانش روانشناسی را تبیین کنیم. اساسا یکی از دانش‌هایی که در عرصه تبلیغ دینی بیشترین تاثیر را دارد دانش روانشناسی است. لازمه این کار این است در فضای تبلیغ فرهنگی با آموزه‌های روانشناختی آشنا شویم. نکته اول تعریف تبلیغ است. تبلیغ یعنی رساندن پیام دینی به منظور ایجاد دگرگونی در بینش و رفتار مخاطب، یعنی مبلغ پیام دینی را به متربی می‌رساند تا دچار تحول مثبت شود. این تحول در بینش است چون اگر بینش اصلاح شود خودبه‌خود رفتارها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بحث بعدی عرصه‌هایی است که یک مبلغ دینی باید به آنها احاطه داشته باشد. یکی آگاهی از ویژگی‌های شناختی، عاطفی و رفتاری مخاطب است. من که وارد فعالیت فرهنگی شدم باید ویژگی‌های مخاطب را از منظر دانشی بشناسم. یک مبلغ باید بداند یک نوجوان چگونه می‌اندیشد، چگونه می‌توان در او پذیرش به وجود آورد و اصلا چکار کنیم نوجوان سراغ ما بیاید. یکی دیگر از مسائل آشنایی با تفاوت‌های جنسیتی است. الآن سبک آموزش دختران و پسران در دنیا تفاوت‌هایی دارد و حتی محتوای آموزشی که به دختر و پسر ارائه می‌کنیم باید تفاوت داشته باشد. از این جهت مهارت‌های انتقال مفاهیم دینی برای آقایان و خانم‌ها تفاوت‌هایی دارد.

مسئله بعدی آگاهی از آسیب‌ها و موانع انتقال پیام دینی است. برخی پیام‌ها بیزاری ایجاد می‌کند، چون به شرایط روحی و زیستی مخاطب توجه نداریم. مثلا شما کودکتان را به نماز جمعه‌ای می‌برید که برای بزرگترها ترتیب داده شده است و این بچه در آن جلسه خسته می‌شود یا ما مواردی داشتیم که طرف از نماز متنفر شده است به خاطر رفتاری که در کودکی با او شده است. همه این مسائل و موضوعات در بخش دانش روانشناسی به طور گسترده مطرح است. نکته بعد اینکه در فرآیند ایجاد ارتباط چند مسئله اهمیت دارد از جمله تشخیص ویژگی‌های مخاطب، تعیین اهداف، محتوای پیام، سازماندهی محتوا و کیفیت ارائه پیام، ابزارهای پیام، ارزیابی و نتیچه‌گیری یعنی مبلغ ارزیابی خوبی از کار خودش داشته باشد و ببیند چقدر تاثیر گذاشته است.

روانشناسی از علومی است که در عرصه آموزش و پرورش بسیار سازنده است و بدون آن نمی‌توان کار فرهنگی موفق انجام داد و بنده اعتقادم این است یکی از علل کم‌کارآمدی تبلیغات دینی ما به جهت بی‌مهارت بودن مبلغ است، یعنی مبلغ با مخاطب آشنا نیست، با محتوای پیام آشنا نیست.