زندگی نامه و دوران تحصیلی آوینی
سید مرتضی آوینی فرزند سید مهدی آوینی متولد ۲۱ شهریور سال ۱۳۲۶ در شهر ری است، پدر او مهندس معدن بود و با اقتضای وظیفه‌ای که داشت به معادن مختلف سطح کشور سفر می‌کرد، آوینی از همان کودکی در میان خانواده به کامران مشهور شد.
آوینی بعد از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه در سال ۱۳۴۴ در رشته معماری دانشکده هنرهای زیبایی دانشگاه تهران تحصیلات خود را آغاز کرد و در سال ۱۳۵۴ فوق لیسانس خود را در رشته معماری کسب کرد. او بعد از آشنایی با اندیشه‌های امام خمینی(ره) به یک جوان انقلابی تبدیل شد و بعد از عضویت در جهاد سازندگی، در حوزه فیلمسازی فیلم مستند و روزنامه‌نگاری به فعالیت پرداختند.
آوینی در هشت سال دفاع مقدس
آوینی فعالیت هنری خود را به عنوان کارگردان فیلم‌های مستند آغاز کرد و از فیلمسازان برجسته جنگی به شمار می‌رود. او بیش از ۸۰ فیلم درباره جنگ ایران و عراق ساخت. بیشتر کارهای او به بازتاب نحوه درک بسیجی‌ها از جنگ و نقش آنها در آن اختصاص داده شد. مشهورترین اثر وی مجموعه مستند روایت فتح است که در طول جنگ ایران و عراق فیلمبرداری شد.
شهید آوینی بعد از پیروزی انقلاب و تشکیل جهاد سازندگی به فرمان امام خمینی رحمه الله در سال ۱۳۵۸، به فعالیت در جهاد مشغول شد. او داوطلبانه برای برطرف ساختن مشکلات روستاییان به روستاها عزیمت کرد، ولی با مشاهده ستمی که از طرف رژیم گذشته بر آنان وارد شده بود، بنا به ضرورت، به فیلم سازی برای جهاد پرداخت. او نخستین اثر خود را در مجموعه تلویزیونی «خان گَزیده ها» به تصویر کشید. سید مرتضی حرکتی تازه را آغاز کرد. پیرزنان و پیرمردانی که سال های سال جز تلخی و زجر از زندگی بهره ای نبرده بودند و ستم اربابان آنها را به ستوه آورده بود، چشم امیدشان به بچه های زحمت کش و مهربان جهاد، همچون آوینی بود.
مروری به آثار بجا مانده از شهید آوینی
آوینی یکی از برجسته ترین مسنتد سازان دوران هشت سال دفاع مقدس است، با ساختن مستند جنگی تحمیلی عراق به ایران خدمت بزرگی به انقلاب و سینمای ایران کرد چان که رهبر انقلاب آوینی را سید شهیدان اهل قلم اعلام کردند و بیستم فروردیم را به پاس قدر دانی از زحمات او روز هنر انقلاب اسلامی نام گذاری کردند مروری کوتاهی کرده‌ایم به اثار باقی مانده از آوینی:
- فتح خون: کتاب «فتح خون» توسط انتشارات واحه به چاپ رسیده است. آوینی در این کتاب با نگارش قوی و نگرش عمیق خود، یکی از بزرگ‌ترین وقایع را در تاریخ جهان اسلام و بشریت شرح می‌دهد.
آوینی در «فتح خون» یا «روایت محرم» در دو قسمت در هم تنیده به تجزیه و تحلیل اتفاقات ماجرای عاشورا می‌پردازد که بخش نخست آن رویدادهای مهم این واقعه را از رجب سال ۶۰ تا محرم سال ۶۱ به اختصار وصف کرده و بخش دوم این رویدادها را مورد کاوش روحانی و معنوی قرار می‌دهد.
سیدمرتضی آوینی با نگاهی عرفانی به واقعه عاشورا تلاش می‌کند تا چشم خواننده را به باطن وقایع و حقیقت ایدئولوژی عاشورا باز کند و جلوهای جدید از این اتفاق را در ذهن خواننده ایجاد کند.
آوینی در «فتح خون» یا «روایت محرم» با بهره‌گیری از آیه و حدیث، تحلیل مستدل و در عین حال روح‌نوازی را ارائه می‌کند که فطرت الهی و ذات معنوی انسان را به تصویر می‌کشد، از این دریچه، عاشورا فقط یک رویداد دور تاریخی نیست، بلکه مضمونی است در زندگی هر انسان حقیقت‌طلب و حق‌پرست که درون‌مایه آن را مرتب در زندگی خود مشاهده می‌کند.
- توسعه و مبانی تمدن: چاپ این کتاب توسط انتشارات واحه انجام شده است. آوینی در این کتاب «پیشرفت اقتصادی یا تکامل فرهنگی» را مورد بررسی دقیق قرار می‌دهد. این اثر که در واقع مقالات گردآوری شده از آوینی طی سال‌های دوم تا چهارم دهه شصت است، نخست به شکل تحقیقی مکتبی در باب «توسعه و مبانی تمدن غرب» در ماهنامه جهاد منتشر شده بود.
اکثر این مقاله‌ها در زمان خود با اسم مستعار چاپ شده بود تا اینکه شهید آوینی در یکی از گفت‌وگوهای خود در سال ۱۳۷۱، به این مقالات به عنوان مباحثی ساده با زبان روزنامه‌نگاری اشاره کرد.
موضوع مورد بررسی مقالاتی که از سیدمرتضی آوینی در این اثر به چاپ رسیده، پژوهش در پی یافتن معنا و مفهوم «توسعه و مبانی تمدن غرب» است و دستیابی به این هدف، در گرو آگاهی به مبانی و اصول تاریخی و جامعه‌شناختی تمدن غرب است.
- حلزون خانه به دوش: کتاب «حلزون‌های خانه به دوش» دومین اثر از مجموعه آثار شهید آوینی است که طی سال‌های ۶۹ ۱۳۶۸ در ماهنامه سوره منتشر و توسط انتشارات واحه به چاپ رسیده رسیده است.
آوینی در این کتاب «جریان روشنفکری و انقلاب اسلامی» را زیر ذره‌بین برد. این کتاب که مجموعه‌ای از مقالات آوینی پیرامون موضوع مذکور را در برگرفته، یکی از کتاب‌هایی است که در زمره پرمخاطب‌ترین آثار وی قرار می‌گیرد.
مجموعه مقالاتی که برای انتشار در کتاب «حلزون‌های خانه به دوش» انتخاب شده، جستارهایی است که در سال‌های ۶۸ تا ۷۰ از قلم شهید آوینی به نگارش درآمده و محوریت اصلی آنها «جریان روشنفکری و انقلاب اسلامی» است.
- رستاخیز جان: این کتاب که توسط نشر واحه به چاپ رسیده، در مبانی فکری و فلسفی غرب مدرن کمی عمیق‌تر می‌شود و کاری در حوزه هویت و فرهنگ اسلامی است. آخرین مقاله شهید آوینی در همین کتاب با عنوان «یک یادداشت ناتمام در باب هویت» نوشته شده که ناتمام مانده است. این یادداشت را شهید به دکتر رضا داوری‌اردکانی داده بود که بخواند و نظرش را بدهد که گفته بود این را بخوانید تا من بروم فکه و برگردم که شهادت نصیبش شد.
- فردای دیگر: کتاب «فردایی دیگر» از مجموعه کتاب‌های شهید آوینی است که توسط انتشارات «واحه» چاپ شده است. آوینی مقالات این کتاب را از بین نوشته‌های خود در سال‌های ۶۸ تا ۷۱ انتخاب کرده است. «فردایی دیگر» یکی از دو کتابی است که در زمان حیات آن شهید بزرگوار و زیر نظر خودش چاپ شده است.
از آثار دیگر آوینی می‌توان از کتاب‌های هر آنکه جز، آئینه جادو، گنجینه آسمانی، یک تجربه ماندگار، امام و حیات باطنی انسان، با من سخن بگو دوکوهه، مرکز آسمان، نسیم حیات، سفر به سرزمین نور، انفطار صورت(در باب مبانی نظری هنر) نام برد همچنین وی آثاری دیگری در بخش ادبیات دارد که هنوز به چاپ نرسیده است.
نظر هنرمندان سینما در مورد آوینی
اگنس دیویکتور، استاد دانشگاه سوربن که متخصص سینمای ایران است در مورد آوینی می‌گوید: آوینی به جای ورود به عرصه سیاست مانند بسیاری از همکارانش، و با توانایی انجام این کار، با ساخت فیلم‌های مستند در انقلاب ایران شرکت کرد. سپس به تیم تلویزیونی جهاد ساختمانی پیوست. فیلمسازی او دارای هدف ایدئولوژیک توصیف شده است. وی رئیس واحد تلویزیونی جهاد ، یک واحد فیلم مستند بود که هم از کانال ۱ صدا و سیما و هم از جهاد ساختمانی حمایت می کردند. به گفته آوینی، موقعیت وی بین دو موسسه "معلق" شد و اگر این نبود ، هیچ یک از فیلم‌ها ساخته نمی‌شد. آوینی بیش از ۸۰ فیلم در مورد جنگ ایران و عراق ساخت و از عوامل اصلی مستندسازی جنگ به شمار می‌رود. در طول جنگ و به ویژه نبرد خرمشهر ، آوینی تصمیم گرفت وقایع را ضبط کرده و فیلم‌های تبلیغاتی بسازد.
کامران رستگار: منتقد، کار آوینی را "ادغام" تکنیک‌های مستند و اهداف ایدئولوژیک "توصیف می‌کند. فیلم‌های او به ندرت از هویت ملی دشمنان در یک نبرد یاد می‌کنند و در عوض اقدامات سربازان جوان ایرانی را در مقایسه با اقدامات "شهدای" تاریخی شیعه مورد بررسی قرار می‌دهند. به گفته دیویکتور، آوینی یک رویکرد سینمایی اصلی ایجاد کرد که نه کاملاً واقع گرایانه بود و نه جلالی. در عوض، آوینی سعی کرد هم جنبه‌های قابل مشاهده (عملیات نظامی) و هم جنبه‌های باطنی (درونی یا اخلاقی) نبرد را به تصویر بکشد. او این‌ها را با فلسفه عرفان شیعه پوشاند و بیننده را دعوت کرد تا در رویداد یک مکان شخصی بسازد. آوینی در مورد ماهیت نویسندگی در فیلم‌های خود می‌گوید: "البته هر چیزی که نویسنده بنویسد از درون منشا می‌گیرد؛ همه هنرها به این شکل است. به همین ترتیب، یک فیلم نتیجه الهام فیلمساز است. با این حال، اگر شخص خود را کاملاً در خدا غرق کند، خداوند در آثار خود الهام می‌بخشد و در آنها ظاهر می‌شود. این هدف من است، نه ادعای من."
مثل آوینی
حضرت آیت الله خامنه‌ای: کاش کسانی بتوانند مثل شهید آوینی این جهاد عظیم مقابله با کرونا را روایت کنند؛ همچنان که شهید آوینی توانست جزئیات جبهه را برای ما روایت بکند و آن را ماندگار کند.
مستند « آن» به یاد شهید آوینی
روابط عمومی شبکه آموزش سیما، مستند «آقا مرتضی» به عنوان اولین مجموعه مستند جامع درباره زندگی شهید آوینی، در سالروز شهادت سید شهیدان اهل قلم امروز، دوشنبه ۲۰ فرورددین ساعت ۱۵:۱۵ دقیقه از شبکه آموزش سیما پخش می‌شود.
این مستند با الهام از کتاب «زندگی زیباست» به قلم سید عباس سیدابراهیمی در سال ۹۰ تالیف شده، ساخته شده است. مجموعه مستند «آقا مرتضی» شامل تصاویر و روایت‌هایی از دوران کودکی، دانشگاه، پس از انقلاب، روایت فتح و در نهایت شهادت سید مرتضی آوینی در ۲۰ فروردین ۱۳۷۲ است.
مستند «آن» به یاد شهید آوینی
شبکه قرآن ومعارف سیما همزمان با سالروز شهادت آوینی با پخش مستند «آن» یاد این شهید عالی مقام را گرامی می دارد. این مستند نیز فردا ساعت ۸:۳۰ بر روی آنتن این شبکه می‌رود.
مستند آن با استفاده از تصاویر به جا مانده از آخرین سفر شهید آوینی به مناطق عملیاتی، آخرین روزهای زندگی راوی روایت فتح را بازگو می‌کند.
شهادت آوینی
آوینی در ۲۰ فروردین ۱۳۷۲ بر اثر انفجار مین در فکه، در شمال غربی استان خوزستان، بر اثر ترکش مین به شهادت رسید. پیکر شهید سید مرتضی آوینی ۲۲ فروردین با حضور مقام معظم رهبری و هنرمندان و نویسندگان تشییع و در گلزار شهدای بهشت زهرا (س) به خاک سپرده شد.
خدابخش حکیمی- خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما