در دهه گذشته، با گسترش وی.‌او.‌دی‌ها و رشد فراگیر سینما و تلویزیون، شاهد ظهور فیلمسازان مختلف بر روی صحنه هنر تلویزیونی بوده‌ایم. از جمله این هنرمندان، سامان مقدم، کارگردان موفق و خلاق دهه هفتاد و هشتاد، با سریال جدید خود به نام “افعی تهران” در سال ۱۴۰۳ به صحنه‌ی تلویزیون بازگشته است. این نقد و بررسی به تحلیل عوامل مختلف این سریال پرداخته و به مخاطبان درک عمیقی از آن ارائه می‌دهد.

یک ماه از آغاز پخش سریال «افعی تهران»، ساخته سامان مقدم، در شبکه نمایش خانگی می‌گذرد و این مجموعه در این مدت توانسته طیف وسیعی از مخاطبان را با خود همراه کند. نکته جالب این است که «افعی تهران» حتی مورد توجه مخاطبان و منتقدان سخت‌گیر هم قرار گرفته است.

افعی تهران چهره ای دیگر سامان مقدم در عرصه فیلم‌سازی را به نمایش می‌گذارد و به نظر می‌رسد او با تولید اثری چندلایه و قصه‌گو توانسته چند گام به جلو حرکت کند.

سامان مقدم از آن دسته کارگردانانی است که بی‌حاشیه و دور از هیاهو کار می‌کنند و قواعد تولید سرگرمی را خوب آموخته‌اند. اما «افعی تهران» یک روی دیگر سامان مقدم در عرصه فیلم‌سازی را به نمایش می‌گذارد و به نظر می‌رسد او با تولید اثری چندلایه و قصه‌گو توانسته چند گام به جلو حرکت کند. البته در این موفقیت نمی‌توان نقش پیمان معادی به عنوان نویسنده اثر را نادیده گرفت. این دو پیش‌تر در فیلم «کافه ستاره» با هم همکاری موفقی داشتند و به صورت اپیزودیک داستان زندگی سه زن در یکی از محله‌های قدیمی تهران را روایت کرده بودند که بسیار مورد توجه قرار گرفت.

معرفی

سامان مقدم زاده ۱۶ شهریور ۱۳۴۷ در تهران کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس و فارغ‌التحصیل رشته سینما از مجتمع آموزشی سینما است. این هنرمند فعالیت حرفه ای کارگردانی و نویسندگی خود را در سال ۱۳۷۷ در سن ۳۰ سالگی با فیلم سینمایی “سیاوش” آغاز نمود. همکاری با بازیگرانی چون رامین راستاد، هدیه تهرانی، علی قربان زاده، رحمان باقریان و مهدی خیامی تجربه خوبی برای او محسوب شد. سپس در سال ۷۹ دومین فیلم سینمایی خود را به نام “پارتی” ساخت.

سامان مقدم در سال ۱۳۸۶ در سن ۳۶ سالگی توانست اولین فعالیت تلویزیونی خود را با سریال “پریدخت” آغاز کرد. تا اینکه ایشان دی سال ۱۳۹۶ سریال دیوار به دیوار را کارگردانی نمود. وی برای این سریال توانست مخاطبان بسیاری را به سمت خود جلب کند. همکاری وی در این سریال در کنار هنرمندانی همچون آزاده صمدی، پژمان جمشیدی، محمدعلی شادمان، وشیکا آسایش، حسن زارعی، رویا تیموریان، گوهر خیر اندیش و امیر مهدی ژوله توانست سطح کاری سامان را تغییر بدهد. وی علاوه بر دیوار به دیوار توانست در سال ۱۳۹۷ در سن ۵۰ سالگی سریال دیوار به دیوار ۲ را نیز کارگردانی کند. در این سریال با بازیگرانی چون فرهاد آئیش، علی قربان زاده، میترا حجار، سام نوری، رضا ناجی و… همکاری نمود.

خوب است بدانید که سامان مقدم علاوه بر کارگردانی به عنوان نویسنده، دستیار کارگردان، تهیه کننده، برنامه ریزی و بازیگر در تلویزیون و سینما فعالیت داشته است. از کار های مهم وی در زمینه تهیه کنندگی می توان به برنامه گاراژ ۸۸۸، فیلم یک عاشقانه ساده، نهنگ عنبر ۱ و ۲، سلکشن رویا اشاره کرد.

پیمان معادی فیلم‌نامه «کافه ستاره» را براساس «کوچه مداق» اثر نجیب محفوظ نوشته بود و حالا بیست سال پس از آن، تجربه متفاوتی را در «افعی تهران» به نمایش گذاشته است. در این میان شاید یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت سامان مقدم و برخی فیلم‌هایش همچون «مکس»، «کافه ستاره» و... را باید در پشتکار و بی‌ادعا بودنش خلاصه کرد. او بر نقاط ضعفش تسلط دارد و قوت کارش را هم می‌شناسد و درست به همین دلیل است که نوشتن فیلم‌نامه را بر عهده کس دیگری می‌گذارد و فقط به کارگردانی فکر می‌کند.

عوامل و بازیگران سریال افعی تهران

نویسنده : پیمان معادی ، کارگردان :‌سامان مقدم ، تهیه کننده :‌جواد فرحانی

بازیگران : پیمان معادی، سحر دولتشاهی، آزاده صمدی، پژمان جمشیدی، مریلا زارعی، مهسا حجازی، بهادر مالکی، به‌آفرید غفاریان، نیلوفر کوخانی، تورج اصلانی، امیراحمد قزوینی، محمد صدیقی مهر، مجید جوزانی، ماهور نعمتی

فیلم های سینمایی سامان مقدم

ساوش در سال ۱۳۷۷ (کارگردان و نویسنده)، پارتی در سال ۱۳۷۹ (کارگردان و نویسنده)، مکس در سال ۱۳۸۳ (کارگردان)، کافه ستاره در سال ۱۳۸۳ ( کارگردان)، پاگت در سال ۱۳۸۶ (کارگردان)، صد سال به این سال ها در سال ۱۳۸۶ ( کارگردان و نویسنده)، یک عاشقانه ساده در سال ۱۳۹۰ (کارگردان و تهیه کننده)، نهنگ عنبر در سال ۱۳۹۳ ( کارگردان و تهیه کننده)، نهنگ عنبر ۲ در سال ۱۳۹۵ ( کارگردان، نویسنده، تهیه کننده)

داستان افعی تهران

داستان «افعی تهران» درباره کارگردانی است که قصد دارد اولین فیلم خود را درباره یک قاتل زنجیره‌ای بسازد که قربانیان خود را مسموم می‌کند و به همین دلیل به «افعی» مشهور شده است. این منتقد و مدرس سینما با مخالفت مراجع قانونی مواجه می‌شود، اما در برهه‌ای از زمان، اجازه ساخت این فیلم توسط پلیس صادر می‌شود، چرا که پلیس می‌خواهد از این طریق، قاتل را دستگیر کند. ویژگی مشترک تمام مقتولین قصه داشتن سابقه کودک‌آزاری است. در لایه‌های زیرین سریال ماجراهای دیگری هم می‌گذرد و در مجموع چالش‌های زندگی در جامعه امروز به تصویر کشیده می‌شود.

پیمان معادی در این مجموعه نقش مدرس، منتقد و کارگردان فیلم‌اولی را بر عهده دارد. بازی او در این سریال به شکل عجیبی ملموس است و تماشایی. او توانسته ابعاد مختلف زندگی یک انسان را به شکل قابل‌دفاعی به تصویر بکشد. معادی در نقش آرمان بیانی هم مدرس و منتقد سینماست و هم پدری که در زندگی زناشویی شکست خورده و در دوره‌ای مجبور است با فرزند کم‌سن‌وسالش زندگی کند. بخش مهم بازیگری مجموعه بر عهده اوست. سحر دولتشاهی، آزاده صمدی، بهادر مالکی، تورج اصلانی و... بازیگرانی هستند که در کنار معادی ایفای نقش می‌کنند.

اما لایه دیگر این سریال همین ماجرای واقعی و موضوعی است که بناست شخصیت اصلی بر مبنای آن فیلم بسازد. ماجرای یک قاتل زنجیره‌ای که به افعی تهران معروف شده است و ما بناست از منظر فیلمسازی و شخصیت فیلمساز، آن را تعقیب کنیم. از این منظر سریال مایه‌ای جنایی معمایی را در دل روایت اصلی خود می‌پرورد اما در عین حال این مایه جذاب دراماتیک مساله اصلی سریال نیست بلکه مساله اصلی سریال، همان تعقیب و نمایاندن زندگی پرمخاطره آرمان در بستر تهران امروز است؛ شهری بی‌تفاوت و بی‌رحم و شلوغ که گرفتاری و مشغله‌های روزمره آدم‌ها، احساس همدلی و زندگی آرام را از آن زدوده است.‌

نقد و بررسی

فیلم با یک موضوع مرسوم و روزمره در صنعت سینما و سریال ( قاتل سریالی) رو به روست، موضوع قاتل سریالی که تلفیقی ست از معما ، ماجراجویی، تعقیب و گریز و انتقام، می تواند برای مخاطبان یک موضوع جالب و هیجان انگیز باشد اما وجه تمایز افعی تهران با دیگر آثار در زاویه دید نویسنده و کارگردان خلاصه میشود.

در افعی تهران با سریالی آشفته روبه‌رو هستیم که در سبک و روند دراماتیک انسجام کافی را ندارد و به همین علت صحنه‌های زائد و موقعیت‌های غیردراماتیک در آن زیاد است. با اینکه در اجرا گاه موقعیت‌های طنزآلود متعدد سریال شیرین و مفرح است اما در منطق و سبک کلی کار، گاه از اندازه خارج می‌شوند و علیه ساختار کلی درام کار می‌کنند. تا اینجا تقسیمات داستانی در تدوین نهایی سریال اغلب منتهی به تقلیل و دور شدن مساله جنایات افعی تهران می‌شود که می‌توانست سریال را جذاب‌تر و به لحاظ دراماتیک مستحکم و منسجم کند.

مخاطبان در شبکه‌های مجازی این سریال را دنبال می‌کنند و تا اینجا نظرات اکثرا موافق بوده‌اند و برخی سکانس‌ها مربوط به تقابل معادی با سحر دولتشاهی که نقش روانشناس را بازی می‌کند در شبکه‌های اجتماعی وایرال شده است. البته نظرات منفی هم وجود داشته است. خیلی‌ها پیش‌بینی می‌کنند سریال در قسمت‌های بعدی افت کند و این را از ویژگی‌های مجموعه‌های ایرانی می‌دانند

فیلم ایرانی با ریشه روانشناختی و موضوع قاتلین سریالی، با وجود اینکه ماجرا محور هستند اما باید روند شخصیت پردازی آنها دقیق و بدون هیچ علامت سوال تکمیل شود چرا که ممکن است در طول داستان،شخصیت به مشکلات متعددی بربخورد و ذهن پرسش گر مخاطب را به سوال وادارد، در صورتی که سوال درباره خود شخصیت (نه ماجرا) به بت بست بخورد ذره ذره حفره های فیلم نامه نمایان میشود ،در قسمت اول افعی تهران به تمام سوال های فیلمنامه پاسخ داده شد. قهرمان آرمان بیانی ست و میخواهد براساس یک پرونده قتل اولین فیلم خودش را بسازد اما پلیس و ماموران دولت نمیخواهند آرمان به این پرونده نزدیک شود او اگر این سریال را نسازد نمیتواند به آرزویش ( ساختن فیلم قبل از پنجاه سالگی) برسد و ناکام می ماند.

تضاد رفتار های قاتل و انگیره او در سریال افعی بسیار شبیه به قاتلی سریالی در آمریکاست که او را یکی از محبوب ترین قاتل سریالی در امریکا میدانند چرا که افعی تهران همانند او قربانیانش سابقه کودک ازاری دارند، این امر میتواند به برانگیخته شدن عواطف مخاطبان (‌ایجاد احساس همذات پنداری ، هم دردی و من دردی ) کمک کند.

نکته دیگری که در لابه‌لای سکانس‌های سریال کاشته شده و بدون القای سیاه‌نمایی روایت می‌شود، معضلات اجتماعی جامعه‌ای است که همه ما در آن زندگی می‌کنیم. از بحران عدم ارتباط بین‌نسلی، که بین آرمان، پدرش و پسرش نمایان است تا خرید دارو در ناصر خسرو از فروشگاهی که لوازم صوتی می‌فروشد. از بحران طلاق تا دروغ‌گویی و فسادی که تقریبا در یک رودربایستی جمعی، همه به آن تن می‌دهند و زیر حباب قلابی خوبی‌ها، قایمش کرده و رویش خاک می‌ریزند.

نویسنده به جای فرم های معمول ( زاویه دید از نگاه خود قاتل و یا پلیس) زاویه دید را به دست فیلمسازی سپرده است که میخواهد از روی پرونده ای که تهران را در آشوب و دلهره فرو برده فیلم بسازد، در کنار فیلم ساختنش با توجه به سابقه منتقد بودن و داشتن دانش کافی در زمینه فیلم و روانشناسی فیلم ،خیال میکند شباهت های رفتاری با افعی تهران دارد و او میتوانست به جای قاتل،قربانی را مسموم کند و قاتل به جای او فیلم هارا نقد کند.

این سریال با توجه به موضوع و نوع پرداخت به ان به افراد بالا 15 سال توصیه می شود. توجه داشته باشید که این رده سنی برای پنج قسمت اول این مجموعه است و ممکن است در روند سریال تغییر کند.

نیایش احمدی _ خبرنگار تحریریه جوان قدس