محسن رفعت؛ عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه(س) شامگاه ۵ اردیبهشت ماه در نشست علمی «حل مسئله رقص و شادی در نظام و فرهنگ قرآن» با بیان اینکه پیشینه رقص به ۱۲ هزار سال قبل برگشت دارد به کاربردهای رقص اشاره کرد و گفت: یکی از کاربردهای رقص در گذشته بازنمایی داستان‌های اساطیری بوده است یعنی قبل از نوشتن، یک ابزار آموزشی بوده است؛ کاربرد دیگر آن حالت خلسه و نشئگی است یعنی یک وضعیت ذهنی برای ایجاد هیجان و لذت زیاد است. 

وی افزود: برخی گفته‌اند رقص ممکن است حتی در موفقیت‌های ورزشی، مراقبه و تجارب روحی و مسائل جنسی هم ایجاد شود و کاربرد داشته باشد؛ نشئگی مدت کوتاهی دوام دارد ولی شایع‌تر از نشئگی ناشی از مصرف دارو و مواد مخدر و ... است؛ رقص به این حد از نشئگی قطعا نمی‌رسد ولی به هر حال لذت آن می‌تواند مدت مدیدی انسان را گرفتار کند. برخی هم گفته‌اند، رقص، حرکت و ضرب‌آهنگ است. 

رفعت با بیان اینکه برخی گفته‌اند تا ۸۰ نوع رقص داریم، اظهار کرد: رقص شمشیر و حتی قربانی کردن گاو در آئین هندو، رقص عرفانی و صوفیانه، رقص نیایش، بریک و ... از جمله انواع رقص است. واژگانی چون بهجت و نشاط و بشر در حیطه رقص نیستند ولی مرح، سرور، فرح و عشر، لذت، ... بسته به نوع موسیقی آن می‌تواند جزء رقص و نشئگی قرار بگیرد. همچنین برخی از این کلمات را می‌توان در ذیل بحث حرکت هم محسوب کنیم. 

نگاه قرآن به واژگان مرتبط با شادی

استاد دانشگاه حضرت معصومه(س) اضافه کرد: مثلا فرح را قرآن در مورد اهل بهشت و اهل جهنم به کار برده است یعنی ما می‌توانیم از یک چیز خوب شاد و از یک چیز بد، ناراحت شویم لذا نوعی حرکت در وجود ما ایجاد می‌شود بنابراین این واژگان با موضوع رقص مرتبط هستند. حضرت موسی(ع) مامور شد که دنبال حضرت خضر برود و از او تبعیت کند و به رشد برسد؛ در سوره مبارکه کهف این داستان بیان شده است؛ حضرت موسی(ع) هدف از این کار را ایجاد رشد بیان کرد(مما علمت رشدا)؛ رشد برای موسی(ع) در این ماجرا حاصل شد ولی چون صبر او کم بود رشد کمتری حاصل شد. 

وی با بیان چرایی این رشد، اضافه کرد: حضرت خضر دنبال این بود که به موسی(ع) خبرویت بدهد ولی این خبرویت دادن اطلاعات صرف نبود، حضرت خضر قصد داشت نظام پلکانی اندیشه حضرت موسی(ع) را شکل بدهد. خضر به او گفت تو فقط سوراخ‌کردن کشتی و خرابی دیوار و کشتن آن بچه را می‌بینی ولی سطح ماجرا از این‌ها بالاتر است؛ فوق این مفاهیم ظاهری که تو می‌بینی مفاهیم بالاتری وجود دارد که تو باید سطح اندیشه خود را بالاتر ببری تا ببینی؛ فقاهت هم اینطور است یعنی فقیه کسی است که از طریق صغرویات و کبرویات قصد دارد دین را تفقه کند(در اینجا فقه مصطلح مد نظر ما نیست). 

رفعت افزود: فردی نزد پیامبر(ص) آمد و ایشان سوره زلزال را برای او قرائت کرد و او وقتی با آیه«فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره» مواجه شد خداحافظی کرد و رفت و پیامبر(ص) فرمود: رجع فقیها؛ در نظام اندیشه پلکانی که بیان شد فرد، فقط سطح را نمی‌بیند و مسائل را فراتر از ظاهر تبیین می‌کند؛ در بحث مدظنر ما یعنی رقص هم باید از سطح ظاهری واژگانی چون مرح و فرح و ... بگذریم و باطن آن را بیابیم. 

استاد دانشگاه حضرت معصومه(س) با بیان اینکه مثلا واژه «فرح» در نگاه قرآن هم برای اهل جهنم و هم بهشت (فَرِحِینَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ، یا؛ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْفَرِحِینَ) به کار رفته است، گفت: فرح در قرآن کریم فقط در مورد اهل جهنم به کار رفته است لذا برای کشف خوبی و بدی واژه فرح، باید ضابطه داشته باشیم یعنی در صورتی فرح خوب است که واسطه آن هم خوب باشد. در قرآن لهو و لغو هم زیاد استفاده شده است یعنی اگر چیزی در راستای حق باشد از لهویت خارج می‌شود ولی اگر در راستای باطل باشد مساوی لهو خواهد شد. حق و باطل هم ضابطه نیاز دارد زیرا خیلی از افراد می‌گویند حق با ما است بنابراین باز هم نیازمند ارتقاء پلکانی هستیم تا به اسماءالله برسیم؛ این نگاه نگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان است. 

آفت نگاه صرف تشریعی به مسائل اجتماعی

عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه(س) با بیان اینکه علامه فرموده است قرآن، کتاب توحید و اسماء الله است یعنی همه مباحث قرآن به اسماء الله می‌رسد لذا همه فروعاتی که ما بحث می‌کنیم با همین ضابطه قابل تحلیل است، اظهار کرد: مسئله رقص هم جزئی از این دریاست و ما با همین ضابطه می‌توانیم حتی برنامه‌های تلویزیون را هم تحلیل کنیم. بر این اساس، یکی از نقاط ضعف جدی ما مذهبی‌ها به پدیده‌ها همین است که نگاهمان تشریعی است یعنی صرفا به واجب، حرام و مستحب  و مکروه بودن توجه داریم مثلا در بستن عمامه می‌گوییم مستحب است و شاید در برخی موارد واجب، ولی اگر جان کسی در خطر باشد حکمش چیست؟ 

وی افزود: به مرحوم شیخ عبدالکریم حائری گفته بودند که روضه بر امام حسین(ع) واجب است یا مستحب و ایشان گفته بود مستحب، بعد گفته بودند چرا اصرار دارید با وجود خطراتی که رضاخان ممکن است برای عزاداران ایجاد کند و حتی برخی کشته شوند اصرار به برپایی روضه دارید؟ جواب او این بود که عزاداری مستحبی است که اقامه همه واجبات در گرو آن است. اینجا بحث، توصیف مطرح است نه نظام تقنین و حقوق. 

نگاه صرف تشریعی به پدیده‌ها قشری‌گری را دامن می‌زند

استاد دانشگاه حضرت معصومه(س) با بیان اینکه در نظام اندیشه پلکانی همه دین حب و بغض است، تصریح کرد:  این حب و بغض را همین روضه‌ها نگاه داشته  است لذا امام فرمودند اسلام را محرم و صفر زنده نگه داشته است؛ ما چون نگاه استحبابی و واجبی داریم در تحلیل مسائل درست عمل نمی‌کنیم لذا می‌گویند تو که بدحجاب هستی زیارت هم نرو در حالی که زیارت باعث می‌شود تا واجبی چون حجاب هم رواج یابد. بنابراین نبود اندیشه پلکانی به قشری‌گری دامن می‌زند. امام خمینی(ه) در مورد یکی از موسیقی‌هایی که از صدا و سیما پخش می‌شد گفته بودند اگر این موسیقی را فلان حکومت فادس عربی پخش کند حرام است ولی از جمهوری اسلامی اشکالی ندارد زیرا پشتوانه نوع نظام فکری خاصی را دارد.

وی با بیان اینکه ما تا نظام فکری خود را از قرآن نگرفته‌ایم امکان تفقه نداریم، اضافه کرد: یکی از اشکالات جدی در نظام حوزوی همین است چون بلافاصله وارد بحث روایات می‌شوند در حالی که با نظام فکری قرآنی آشنایی ندارند. نزد امام می‌رود که مسح سر را چگونه انجام دهیم و امام معصوم فرمودند که به قرآن مراجعه کن یعنی نظام فکری باید از قرآن به دست آید و بعد این نظام فکری در روایات اشراب شود.

استاد دانشگاه حضرت معصومه(س) با بیان اینکه امام خمینی(ره) در مورد فساد و آزادی و ...واجد یک نظام فکری بودند، تصریح کرد: برخی که فاقد این نظام فکری هستند می‌گویند به زن غیرمسلمانی که نهی‌پذیری ندارد می‌توان نگاه کرد و تذکر هم نمی‌خواهد و از این بحث، نتیجه می‌گیرند که حجاب در جامعه واجب نیست ولی به تالی‌فاسدهای آن کاری ندارند. امام فرمودند اسلام، شوخی و هزل و لغویات ندارد و همه آن جدی است؛ هم در امور مادی و هم معنوی و اسلام جلوی لهو و لعب و لغو را گرفته است.

وی تاکید کرد: امام، اندیشه خود را در قالب نظام باطل و حق تدبیر کرده است و در چنین نظام فکری حتی ممکن است در جایی درس‌خواندن و نخواندن هم لغو تلقی شود. ایشان فرمودند اسلام، رزمنده و مجاهد می‌خواهد تا در برابر کفار و کسانی که به مملکت ما هجوم می‌کنند بایستد. براین اساس کار موسی(ع) با اینکه مرتکب حرام و لغو نشد فرمود: هذا من عمل الشیطان. ما تا این مسئله را نفهمیم مراتب توبه انبیا هم فهم نخواهد شد.

تربیت غلط در برخی مدارس

رفعت با بیان اینکه امام(ره) شادی را هم در این چارچوب تحلیل و توصیف می‌کند، تصریح کرد: ولی در مقابل کسانی که این نظام فکری را ندارند می‌گویند بگذارید مردم شاد باشند و برقصند چون مشکلاتشان زیاد است. این نظام فکری، ابلیس است. اگر این نظام فکری حاکم نباشد سراغ جزئیات خواهیم رفت و می‌شنویم که این‌ها که بچه هستند و آن گروه هنوز به سن تکلیف نرسیده‌اند و رقص  برای آنان حرام نیست و ... و بعد دنبال حکم فقهی برای رقص در مدرسه می‌روند.

رفعت ادامه داد: ما بچه‌ها را با چه مبنا و جهتی تربیت می‌کنیم؟ لذا امام فرمود که اسلام رزمنده می‌خواهد و لغویات و لهویات ندارد و همه آن جدی است؛ اگر در نظام آموزش و پرورش چیزی درست کردیم و دنبال توجیه فقهی رفتیم بچه وقتی وارد دانشگاه شد فاجعه درست خواهد کرد و خواهیم فهمید چه خیانتی به نسل کودکان کرده‌ایم.