وقتی سخن از رونق یا عدم رونق مساجد پس از گذشت نزدیک به نیم قرن تجربه حاکمیت جمهوری اسلامی در ایران می‌شود، شایسته است صورت مسئله را به این شکل طرح کنیم که فاصله فعلی مساجد کشور تا رسیدن به نقطه مطلوب و ایده‌آل یا همان مسجد تراز انقلاب اسلامی چقدر است و ما برای صدور انقلاب اسلامی نیازمند طراحی چه مدلی از مسجد هستیم که برای حصول آن نیازمند برنامه‌ریزی باشیم؟
رونق مسجد اگر کمّی باشد و با تعداد شرکت‌کننده‌ها در نمازهای جماعت سنجیده شود شاید برخی از مساجد موجود کشورهای اسلامی و عربی به مدل مسجد تراز اسلام نزدیک باشند، اما مدل‌سازی مسجد تراز انقلاب اسلامی، مقوله‌ای جدی‌تر و متفاوت است که کارشناسان و صاحبنظران امر باید از سر دلسوزی و با هدف ترویج فرهنگ دینی، نگاهی دوباره به آن داشته باشند. این رسالت همچنین بر دوش جامعه نخبگانی، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها سنگینی می‌کند که به طراحی و بازطراحی مدل مسجد تراز انقلاب اسلامی بپردازند.
اکنون در گفت‌وگو با محمد مهدی نجاتی، محقق و پژوهشگر حوزه مسجد، این موضوع را به بحث و گفت‌وگو گذاشتیم که بخش ابتدایی آن تقدیم حضورتان خواهد شد.
* لطفاً نظرتان را درباره ملاک‌های سنجش رونق یا عدم رونق مساجد در شرایط فعلی جامعه اسلامی عنوان کرده و از منظری متفاوت دخصوص این سؤال خودتان طرح موضوع کنید.
اگر برای صدور انقلاب اسلامی و مدل‌سازی جامعه جهانی آخرالزمان شیعه درصدد تحقق مدل مطلوب جامعه تراز مهدوی، علوی و شیعی باشیم باید مسجد را در وهله نخست به عنوان قلب تپنده جامعه و محور تحولات فرهنگی اجتماعی محیط و پس از آن با تلاش برای تحقق سایر کارکردها در زمینه‌های سیاسی، اختلافات قضایی و حتی سازماندهی برخی امور نظامی امنیتی و نیز خیریه و عام‌المنفعه احیا کنیم. بنابراین به جای طرح بحث قدیمی و تکراری رونق یا عدم رونق مسجد، بهتر آن است از فاصله موجود مساجد کشور با مسجد تراز انقلاب اسلامی یاد شود و تلاش کنیم مؤلفه‌های رسیدن به نقطه مطلوب مسجد تراز انقلاب اسلامی را استخراج، تبیین و ترسیم کنیم.
پس شما در شرایط فعلی طرح مسئله رونق یا عدم رونق مسجد را با ملاک‌های سنجش کمّی و عددی، دقیق نمی‌دانید و پیشنهاد کنکاش در زمینه مدل‌سازی مسجد تراز را جایگزین آن می‌کنید. در هر صورت و برهمین اساس، شاخصه‌های اصلی مسجد تراز و الزامات طراحی و برنامه‌ریزی برای رسیدن به این نقطه مطلوب را بیان کنید.
برای پرداختن به این بحث ابتدا باید بدانیم هدف اصلی تحقق مسجد تراز، هدایت و تربیت انسان‌های عبدصالح و تحقق جامعه‌ای است که مهیای ظهور و بروز مدل زندگی نزدیک به حیات طیبه اسلامی بر اساس پارامترهای اعلامی دین خداست. مسجد تراز مثل تعبیر شهید مطهری در تعریف انسان کامل که گفته می‌شود انسان کامل، انسانی است که در او، همه کمالات انسانی همزمان و همسطح با هم ارتقا پیدا کرده؛ مسجدی است که در آن، همه کارکردهای مسجد به‌صورت همزمان و همسطح با هم وجود داشته، رشد پیدا کرده و محقق شده است.
نخستین کارکرد اصلی و اساسی برای تحقق مسجد تراز، کارکرد عبادی است که در فضای شبستانی و با رونق اعمال و دستورات دینی و انجام فرائض محقق می‌شود. جدا از اینکه آموزش‌های لازم به ائمه جماعت، هیئت امنا و متولیان اداره مسجد برای عمق‌بخشی و جذاب‌سازی همین کارکرد عبادی کافی است یا نه، اگر مسجد تراز را فقط با احیای کارکرد عبادی بسنجیم کم و بیش در کشور مدل‌هایی به‌صورت تک گزاره و نادر از مسجد تراز در ایام عادی و به کثرت و زیادی در مناسبت‌های خاص مثل مراسم احیای شب‌های قدر خواهیم داشت.
ولی به اذعان همه صاحبنظران و مخاطبان خاص و عام، وضعیت فعلی و موجود مسجد با رسیدن به نقطه مطلوب و شایسته و بایسته آن، هنوز فاصله زیادی دارد و محقق نشده که از این وضعیت در میان عموم به رونق نداشتن مسجد تعبیر می‌شود.
بالاخره کارکردهایی که باید در زمینه تحقق و بازنگری آن، تلاش و برنامه‌ریزی شود کدام‌اند و کوتاهی‌های صورت پذیرفته در این زمینه بیشتر متوجه کدام بخش از جامعه است؟
به منظور رعایت اختصار و مجال اندک گفت‌وگو تیتروار به بیان برخی کارکردهای مسجد می‌پردازم و سپس عناوین چهار گروه مؤثر در تحقق مسجد تراز را بدون مشخص کردن سهم تقصیر و وظیفه هر کدام عنوان می‌کنم.
در مسجد تراز علاوه بر کارکرد تربیتی و پرورشی، حتماً کارکرد آموزشی فعال و زنده نیز وجود دارد. در مساجد ما متأسفانه برای مقوله آموزش، محتوای دقیق و سطح‌بندی مشخصی با هدف تفکیک مخاطب وجود ندارد و همه یک جا مینشینند و یک حرف را گوش می‌دهند.
احیای کارکرد آموزشی مسجد به این است که اگر عموم مردم جامعه احکام شرعی را نمی‌دانند، یکی از مقصرهای اصلی، متولیان اداره مساجد باشند در حالی که این‌طور نیست و مساجد ما فقط در زمینه وعظ و پند و نصیحت، آن هم اگر امام جماعت سخنوری وجود داشته باشد کمی موفق عمل کرده‌اند.
چرا در مسجد کرسی‌های آزاداندیشی وجود ندارد؟ چرا حلقه‌های معرفتی و جلسات پرسش و پاسخ دینی در مسجد از رونق افتاده است؟ چرا تاریخ اسلام، فقه و اصول و رجال، متناسب با سطح نیاز جامعه و مخاطب آموزش داده نمی‌شود؟
از سایر کارکردهای مسجد، می‌توان به کارکردهای خیریه، اجتماعی، نظامی و امنیتی، قضایی و حل اختلافات مردمی، سیاسی و حتی حاکمیتی و دولتی اشاره کرد.
چهار نهاد و گروه مسئول در زمینه‌سازی و تحقق مسجد تراز نیز به ترتیب عبارت‌اند از:
جامعه نخبگانی خاص، سیاست‌گذار و متولی ویژه اداره امور مساجد و سایر نهادها و ارگان‌های موازی مثل اداره ارشاد، اوقاف، تبلیغات اسلامی و از این دست.
جامعه نخبگانی عام شامل حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیق و پژوهش فرهنگی اجتماعی و حتی اقتصادی و سیاسی جهت پیشبرد اهداف انقلاب با تحقق مسجد تراز.
رسانه ملی، فضای مجازی و سایر رسانه‌های مکتوب و غیرمکتوب اثرگذار در فرهنگ‌سازی و خردورزی جامعه نخبگانی و غیرنخبگانی و چهارم ائمه جماعت، اعضای هیئت امنا، بسیج، کانون فرهنگی و سایر متولیان میدانی و صحنه مسجد که حلقه اول ارتباط مردم با مسجد و گام ابتدایی برنامه‌ریزی برای جذاب‌سازی امور مسجد را بر عهده دارند. بیان سهم تقصیر و وظیفه این چهار گروه و طرح برخی راهکارهای پیشنهادی و برنامه‌ریزی‌های سلبی و ایجابی در این باره، به فرصت‌های آتی و مجال فراخ‌تر سپرده می‌شود.
نظر شما