مقام معظم رهبری انقلاب اسلامی در بیاناتشان در مدرسه فیضیه در سال ۱۳۷۹ فرمودند: «خطّی که نظام اسلامی ترسیم می‌کند، خطّ رسیدن به تمدّن اسلامی است.» ایشان تمدن اسلامی را فضایی می‌دانند که انسان در آن فضا به لحاظ معنوی و مادّی می‌تواند رشد کند و به غایات مطلوبی برسد که خدای متعال او را برای آن غایات خلق کرده است. زندگی خوب و عزّتمندی داشته باشد، انسان عزیز، انسان دارای قدرت، دارای اراده، دارای ابتکار، دارای سازندگی جهان طبیعت.

پوشیده نیست که آموزه‌های اسلامی، بن مایه‌ها و اصول تبیین خطوط زندگی خوب و عزتمند ایمانی است که انسان در آن دارای عزت، قدرت، اراده و ابتکار است. نگاه به آیات و روایات گرانسنگ اسلامی در صورتی می‌تواند نسخه معماری سبک زندگی و تمدن اسلامی را فرآهم آورد که نگاهی تمدنی باشد.

نگاه به آموزهای اسلامی می‌تواند دو گونه باشد. یک نگاه، نگاه فردی است که ممکن است شخص در کنار خانه خود بنشیند و برای رفتار فردی و حتی رفتار میان فردی و اجتماعی خودش از آیات و روایات نسخه‌ای مترقی استخراج کند. نگاه دیگر نگاه تمدنی است که سطح آن دست یافتن به زندگی‌ای در تراز حکمرانی فراگیر اسلامی است. در این نگاه همه افراد زیر چتر نظام اسلامی دیده می‌شوند و افراد به عنوان بدنه نظامی قوی، عزتمند، با اراده و دارای ابتکار به حساب می‌آیند که همه در مسیر سازندگی نظام اسلامی در جریانی واحد در حرکتند. در این نگاه حتی دخترکی یهودی در مرزهای اسلامی دارای احترام است به گونه‌ای که اگر خلخال به ظلم از پایش کشیده شود، بر دیگر مسلمانان سرزنشی نخواهد بود اگر از غصه جان دهند.

کنگره جهانی حضرت امام رضا علیه السلام بر آن است که با رویکرد و نگاهی تمدنی به آموزه‌های اسلامی بنگرد و روایات امام رضا علیه السلام را با نگاهی تمدنی بازخوانی کند و از چندلایه نگاه تحجر و فردگرایی دور بدارد.

اگر این نگاه در بازخوانی تعالیم رضوی محقق شود نسخه‌ای عملیاتی برای تحقق تمدن نوین اسلامی فراهم خواهد آمد که تحقق آن تحقق عملی تعالیم اهل بیت علیهم السلام و بستری برای درک محاسن کلام ایشان و در نتیجه متابعت کامل مردم از خاندان عصمت و طهارت است که حضرتش فرمودند «اگر مردم محاسن کلام ما را بدانند از ما متابعت خواهند کرد». بر این اساس ترویج و نهادینه کردن این نگاه نخستین اهداف کنگره است هم در سطح ملی و هم در سطح بین المللی.

بحمدالله با تمام محدودیت ها، گام‌های موثری در این باره برداشته شد و آثار آن به خوبی در نشستهای این گردهمآیی مشاهده خواهد شد.

تحقق تمدن نوین اسلامی نیازمند عبور از مرحله انقلاب و نظام اسلامی و تشکیل دولت و جامعه اسلامی است. تمدن اسلامی بر چهار رکنِ دین، عقل، علم و اخلاق استوار است و برای رسیدن به آن باید مراحل ذیل محقق شود. نخست تولید نظریه در مسائل مختلف بر اساس آموزهای اسلامی، دوم تولید علم بر اساس نظریه‌ها ارائه شده، سوم اجرا و به کاربستن علوم در سطح خرد و چهارم، گفتمان سازی است که نتیجه آن تطبیق چارچوب‌های جامعه با ساختارهای دینی است.

آنگاه که گفتمان در این موضوع فراهم آید مسیر حرکت تعیین شده و ریل‌گذاری تمدنی آغاز می‌شود؛ چه اینکه نسخه معماری تمدن اسلامی فراهم آمده است، تمدنی که تجلی کامل آن در عصر ظهور خواهد بود.

بن‌مایه‌های تهیه نسخه معماری تمدن اسلامی، آموزه‌های وحیانی و تعالیم ناب اهل بیت علیهم السلام است که بازخوانی آن نه با نگاه سطحی و فردی بلکه با رویکرد تمدنی، ممکن می‌آید. تعالیم آسمانی اگر به منظور استخراج اصول و مبانی قوانین و نظام‌نامه حکمرانی اسلامی استنطاق گردد، افقی بی‌کران می‌نماید که جمله نیازهای فکری و زیربنایی تمدن نوین اسلامی را فراهم خواهد آورد و به کاربست آن، تحقق عملی کلام معصوم و بازنمایی محاسن کلام اهل بیت است که «لو علم الناس محاسن کلامنا لاتبعونا: اگر مردم زیبائی‌های کلام ما را می‌فهمیدند، از ما پیروی می‌کردند.»

آری اگر تعالیم و اندیشهای امامان معصوم با اصول تمدنی بازخوانی شود و بر اساس آن نظریه‌های حکومت‌داری تولید و به نسخه عملیاتی تبدیل گردد قدمی اساسی در جریان سازی سبک زندگی اسلامی و در نهایت تمدن نوین اسلامی.

بر این اساس تولیت معزز آستان قدس رضوی در جریان تحقق نظام مسائل جامعه اسلامی که با آستان قدس رضوی مرتبط است، دستور بازطراحی کنگره جهانی حضرت امام رضا علیه‌السلام را صادر فرمودند. این گردهم‌آیی اولین بار در سال 1363 و چهارمین آن در سال  1372 برگزار گردید که امتداد علمی و اجتماعی آن بر پژوهشیان پوشیده نیست.

در طراحی جدید کنگره با توجه به ورود انقلاب به گام دوم رویکرد بازخوانی تعالیم و اندیشه‌های تمدنی امام رضا علیه السلام محور قرار گرفت و موضوع عدالت برای همه، ظلم به هیچ کس، شعار محوری پنجمین کنگره انتخاب گردید.

رویکرد یاد شده (بازخوانی تعالیم و اندیشه‌های تمدنی امام رضا علیه السلام)، دستمایه نظام موضوعات کنگره قرارگرفت و پس از استخراج نظام‌واره موضوعی رویدادهای هشتگانه‌ای بر اساس آن تنظیم گردید. نشست‌ها و همایشهای تخصصی، تولید محتوای مقاله و کتاب، نمایشگاه‌های تخصصی، قطب و میز مطالعاتی عدالت پژوهی و نکوداشت عدالت طلبان و ظلم ستیزان از رویدادهای هشت‌گانه‌ای بود که محور فعالیت دبیرخانه کنگره قرار گرفت.

اهداف کنگره عبارت است از: دستیابی به نقشه راه و معماری تمدن نوین اسلامی بر اساس آموزه‌های اسلامی با تاکید بر تعالیم امام رضا(ع)، تحکیم و استمرار تعالیم تمدنی امام رضا(ع) به عنوان منبعی غنی در سپهر تمدن نوین اسلامی، ارائه خوانش جدید از تعالیم رضوی متناسب با نیازهای روز فرهنگی و اندیشه‌ای در سطح ملی و جهانی، گسترش فضای همگرایی، مشارکت و ارتباطات جهانی در حوزه مبانی تعالیم رضوی، تقویت فرهنگ مقاومت مبتنی بر هویت اسلامی با تکیه بر سیره رضوی، زمینه سازی به منظور تحقق اجماع جهانی در موضوعات تمدنی مرتبط با تعالیم رضوی، ایجاد مفاهمه و همگرایی در خصوص مفاهیمی چون عدالت، حقیقت، کرامت، تبعیض، ظلم، تضاد و راه‌حل‌های برون رفت از آن، دستیابی به راه حلهای فرهنگی، آموزشی و عملی مشترک در حوزه مسائل تمدنی و اخلاقی در سطح جهانی، دستیابی به نظرهای جدید و قابل اجرایی در حوزه عدالت.