حوالی امروز/ حتی تا همین چند روز پیش و با وجود هشدارهای زرد، نارنجی و قرمزهواشناسی در خیلی از استان ها و بعد هم بارش باران های سیل آسا، وقوع سیل، تگرگ و حتی برف در برخی مناطق کسی نمی توانست ادعا کند برف و باران و ... ممکن است ربطی به زلزله داشته باشند . چند روز پیش اما دانشمندان حرف‌های تازه‌ای در باره علل علمی زلزله زدند، حرف‌هایی که ممکن است سبب شود از حالا به بعد خیلی از ما با شنیدن هشدارهای رنگارنگ هواشناسی، فکرمان برود سراغ احتمال وقوع زلزله!

ماجرا از ژاپن شروع شد

پایگاه« خبرآنلاین» به نقل از news.mit.edu نوشت:« معمولاً دانشمندان برای جستجو درباره علل رخداد زلزله، ابتدا به سراغ سطوح زیرین زمین می‌روند. مطالعات در قرن‌های اخیر هم حکایت از آن دارد که برخورد صفحات تکتونیکی و حرکت گسل‌ها و شکاف‌های زیرسطحی، دلیل اصلی ایجاد زمین‌لرزه هستند. اما حالا دانشمندان دانشگاه MIT به این جمع‌بندی رسیده‌اند که برخی رویدادهای آب‌وهوایی نیز ممکن است در ایجاد برخی زمین‌لرزه‌ها نقش داشته باشد».

ظاهراً این ادعا بیشتر بر تحقیقاتی که در سرزمین زلزله خیز ژاپن انجام شده متمرکز است. نتیجه مطالعه منتشر شده در Science Advances حکایت از آن دارد که دوره‌های بارش سنگین برف و باران در سال‌های اخیر، احتمالاً در وقوع تعدادی از زمین‌لرزه‌ها در شمال ژاپن تأثیرگذار بوده است. این اولین بررسی‌ای است که نشان می‌دهد شرایط آب‌وهوایی ممکن است در وقوع برخی زلزله‌ها نقش داشته باشند.

ویلیام فرانک، نویسنده این مطالعه و استادیار دپارتمان علوم زمین، جو و سیاره (EAPS) دانشگاه MIT دراین‌باره می‌گوید: « ما شاهد آن هستیم که بارش برف روی سطح زمین، بر وضعیت تنش زیرزمینی تأثیرگذار است و زمان‌بندی بارش‌های شدید، با شروع ازدحام زمین‌لرزه‌ها به نحوی در ارتباط است. بدین ترتیب می‌توان گفت که آب‌وهوا به‌وضوح بر واکنش زمین جامد تأثیرگذار است و بخشی از این واکنش، زلزله است»! البته احتمالاً این ارتباط جدید بین زلزله و آب‌وهوا، منحصر به ژاپن نیست و در وقوع زلزله در بخش‌های دیگر جهان هم وجود دارد.

گرمایش زمین چه؟

دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که با گرم شدن کره زمین، احتمالاً تأثیر آب‌وهوا بر زمین‌لرزه‌ها افزایش خواهد یافت. فرانک دراین‌باره می گوید: اگر با تغییرات آب‌وهوایی، شاهد بارش‌های شدیدتر و توزیع بیشتر آب در جو، اقیانوس‌ها و قاره‌ها باشیم، این باعث تغییر نحوه بارگیری پوسته زمین خواهد شد و مطمئناً اثراتی را به همراه خواهد داشت که باید مورد بررسی بیشتر قرار بگیرند.

از اواخر سال ۲۰۲۰، صدها زمین‌لرزه کوچک در شبه‌جزیره نوتو در ژاپن  به وقوع پیوسته. فعالیت لرزه‌ای  درنوتو، برخلاف توالی زلزله‌های معمولی، که با یک شوک اصلی شروع‌شده و با چندین پس‌لرزه ادامه یافته و متوقف می‌شود، به نحو دیگری است که به‌عنوان "ازدحام زلزله" از آن یاد می‌شود. یعنی الگویی از زمین‌لرزه‌های متعدد و مداوم بدون یک زلزله یا شوک اصلی یا محرک لرزه‌ای آشکار.

اعضای گروه MIT و همکاران ژاپنی‌شان کارخود را با بررسی کاتالوگ زمین‌لرزه‌های آژانس هواشناسی ژاپن که داده‌هایی درباره فعالیت لرزه‌ای در سراسر کشور در طول زمان را در اختیار دارد آغاز کردند و به بررسی زمین‌لرزه‌های شبه‌جزیره نوتو در ۱۱ سال گذشته پرداختند. آن‌ها با بررسی داده‌های لرزه‌ای، تعداد رخدادهای لرزه‌ای را که در طول زمان در منطقه رخ داده را شمرده و متوجه شدند که زمان‌بندی زمین‌لرزه‌های قبل از سال ۲۰۲۰، در مقایسه با اواخر سال ۲۰۲۰ (که زلزله‌ها شدیدتر و خوشه‌ای شدند و نشان از آغاز ازدحام لرزه‌ای بود)، پراکنده و نامرتبط است.

دانشمندان در ادامه به سراغ به مجموعه دوم داده‌ها که داده‌ اندازه‌گیری‌های لرزه‌ای که توسط ایستگاه‌های پایش در همان دوره ۱۱ ساله گرفته شده بود، رفتند. در ادامه هم تصاویری از سرعت لرزه‌ای در زیر شبه‌جزیره نوتو ایجاد کردند و به الگوی شگفت‌انگیزی رسیدند: در سال ۲۰۲۰، زمانی که به نظر می‌رسید که ازدحام زمین‌لرزه شروع‌شده، تغییرات سرعت لرزه‌ای با فصول هماهنگ بودند. فرانک دراین‌باره گفت: «باید توضیح می‌دادیم که چرا این تغییرات فصلی را بررسی می‌کنیم»؟

لازم نیست بترسید

این سؤال برای اعضای تیم مطرح شد که آیا تغییرات محیطی از فصلی به فصل دیگر ممکن است تا ساختار زیرین زمین را به نحوی تحت تأثیر قرار دهد که باعث ایجاد انبوه زلزله شود؟  فرانک در این‌باره توضیح داد: «وقتی باران یا برف می‌بارد، وزن اضافه روی زمین، فشار منافذ را افزایش خواهد داد و همین به امواج لرزه‌ای اجازه می‌دهد تا آهسته‌تر حرکت کنند. هنگامی‌که تمام این وزن، از طریق تبخیر یا جاری شدن از بین می‌رود، فشار منفذی به‌صورت ناگهانی کاهش‌یافته و امواج لرزه‌ای سریع‌تر می‌شوند»>

وانگ و کوی، دو دانشمند ژاپنی حاضر در این پژوهش، یک مدل هیدرومکانیکی از شبه‌جزیره نوتو را ایجاد کردند تا فشار منفذی زیرین در ۱۱ سال گذشته در واکنش به تغییرات فصلی در بارش‌ها را شبیه‌سازی کنند. آن‌ها مدل داده‌های هواشناسی از جمله اندازه‌گیری روزانه برف، بارندگی و تغییرات سطح دریا در یازده سال گذشته را در اختیار گرفتند و با بهره‌گیری از این مدل، توانستند به ردیابی تغییرات فشار منافذ اضافی در زیر شبه‌جزیره نوتو، قبل و در طول ازدحام زلزله بپردازند و در ادامه، این جدول زمانی تغییر فشار منفذی را با تصویر در حال تکمیل‌شان از سرعت لرزه مقایسه کردند. فرانک ادامه داد: «می‌توان دریافت که زمان وقوع این زمین‌لرزه‌ها با چندین دفعه‌ای که برف شدیدی بارید، مرتبط هستند. ما فکر می‌کنیم که یک ارتباط فیزیکی بین این دو رویداد وجود دارد». محققان گمان می‌کنند که بارش برف سنگین و بارش‌های شدید مشابه ممکن است در وقوع زمین‌لرزه در بخش‌های دیگر زمین هم نقش داشته باشد؛ هرچند که هنوز هم معتقدند که محرک اولیه هر زمین‌لرزه همیشه از زیرزمین منشأ می‌گیرد.

همه این حرف ها و یافته های دقیق علمی البته نباید سبب ترساندن من و شما با هر بار بارش برف و باران شود. چه اینکه دانشمندان هنوز این تحقیقات را در جایی جز ژاپن زلزله خیز انجام نداده اند و در ضمن خودشان معترفند محرک اصلی و اولیه زلزله ها  همیشه عوامل زیر زمینی  هستند و سایر عوامل را می شود عامل ثانویه و احتمالی به حساب آورد. پس می توانید بازهم بدون نگرانی از زلزله زیر باران اردیبهشت ماه قدم بزنید و حالش را ببرید.